ОқУ ҚҰралы қостанай, 2022 удк ббк рецензенттер
Психологиялық ақпаратты алудың негізгі арналары
жүктеу/скачать 249,5 Kb.
|
| 2. Психологиялық ақпаратты алудың негізгі арналары
Қазіргі уақытта адамның психологиялық сипаттамаларын және оның эмоционалды жағдайын бағалауға байланысты құрылымның ерекшеліктерін, бет әлпетін және оның қабылдауын зерттейтін бірнеше ғылыми топтар бар. Екі ғылыми мектепті мысалға келтірейік. Пол Экманның ғылыми мектебі. Пол Экман (ағылш. Paul Ekman, 1934 жылы 15 ақпанда дүниеге келген) — көрнекті американдық психолог, Сан-Францискодағы Калифорния университетінің профессоры, эмоциялар психологиясы, тұлғааралық қарым-қатынас, Психология және өтірікті тану саласындағы ең ірі маман. Профессор Экман бүкіл әлемге әйгілі "мені алдадың" ("Lietome") телесериалының шабытшысы және кеңесшісі ретінде, сондай — ақ оның басты кейіпкері-доктор Лайтманның прототипі ретінде танымал. Қазіргі уақытта Пол Экман" PaulEkmanGroup " компаниясын басқарады, ол эмоциялар мен микро өрнектерді зерттеу саласындағы әдістер мен оқу құрылғыларын жасаумен айналысады. П. Экман алты эмоцияның барлық бет бұлшықеттерін тізімдейтін бетті өлшеу әдістемесін жасады. Содан кейін үш бет аймағын қамтитын фотомодельдер жасалды. Осы эксперименттерде Субъект ұсынған тұлға көлденеңінен үш бөлікке бөлінеді: қастар-маңдай; көздер-қабақтар және мұрынның негізі; бет пен щектің төменгі бөлігі. Бұл әдіс бағаланатын адамды стандартпен салыстыруға негізделген. Ол "бет әлпетін кодтау әдісі — жылдам" деп аталды. Ғылыми мектеп В. А. Барабанщикова. Владимир Александрович Барабанщиков-РАО корреспондент-мүшесі, психология ғылымдарының докторы, профессор, Ресей ғылым академиясының психология институтының психиканы жүйелі зерттеу зертханасының меңгерушісі, үлкен теориялық және эмпирикалық материалға сүйене отырып, тұлғааралық қабылдаудың жалпы психологиялық табиғатын ашуға, экспрессивті жағдайларды қабылдау заңдылықтарын және бейтаныс адамның жеке психологиялық ерекшеліктерін сипаттауға тырысты.оның бет-әлпеті. Тұлғааралық қарым-қатынасты В.А. Барабанщиков когнитивті-коммуникативті процесс тұрғысынан қарастырады, онда коммуниканттың даралығы, оны бағалау және оған деген көзқарас (ол-тұжырымдама) қалыптасады және дамиды. Сыртқы келбетке сәйкес тұлғаны диагностикалаудың заманауи тәсілдері сыртқы және ішкі қарым-қатынасқа, ішкі мазмұндағы сыртқы көріністерді анықтауға негізделген, яғни адамның психологиялық ерекшеліктерін адамның физикалық денесін және оның сыртқы көріністерін талдау арқылы анықтауға болады. Сонымен, психологияда адамның ішкі күйі, яғни оның психикасының жағдайы әрдайым оның қозғалыстарында, бет-әлпетінде, позасында көрінеді деп есептеледі. Психологияның бұл саласында әртүрлі ғылыми бағыттар мен әдістер бар, адамдардың бір-бірін қабылдауы мен түсінуінің психологиялық заңдылықтарын ескеретін және адамдардың ерекшеліктерін зерттеу және бағалау үшін қолданылатын психологиялық бақылау әдістері жасалады. Ғалымдардың көптеген еңбектері әлеуметтік қабылдау құбылысына арналған. О. Г. Кукосян осы саладағы зерттеулердің үш бағытын анықтайды [5]: * адам туралы алғашқы әсер туралы білім; * оның сыртқы келбеті мен мінез-құлқын қабылдау; * жеке тұлға ретінде басқа адам туралы түсінік қалыптастыру. Е. В. Руденский тұлғаның психотипін (эпилептоид, гипертима, психастеник және т.б.) диагностикалау үшін осындай мінез-құлық белгілерін сыртқы келбеті, ұстау тәсілі, басқа адамдармен қарым-қатынас ерекшеліктері ретінде қарастыруды ұсынды [6]. Адамның жеке психологиялық ерекшеліктері туралы ақпаратты әртүрлі сыртқы белгілер негізінде алуға болады. И.М. Сеченовтың пікірінше, бет әлпеті мен дененің жалпы силуэті-оны қабылдайтын адамдар үшін адамның маңызды сәйкестендіру белгілері. Кейбір заманауи зерттеулер көрсеткендей, көптеген адамдар үшін тірек белгілерінің рөлі өсу, көз (түс), шаш (түс), бет әлпеті, мұрын, дене бітімі. Басқа деректерге сүйенсек, дененің ең ақпараттылық бөліктерінің қатарына көз, ерін, қол, аяқ (табан) жатады. Сонымен қатар, сыртқы көріністегі адамдардың көпшілігі осы адамдар қабылдаған нормалардан (сипаттамалық белгілерден) ауытқу болып табылатын ерекшеліктерді тезірек атап өтеді. Бұл ерекше белгілер деп аталады. Әлеуметтік қабылдау туралы әдебиетте [7] : * статикалық ерекшеліктер-адамның физикалық келбетін құрайтын анатомиялық белгілер (Дене түрі, бастың пішіні және оның бөліктерінің арақатынасы, беттің жалпы құрылымы, оның пропорциялары мен жеке элементтердің ерекшеліктері, қол мен саусақтардың пішіні, көз Мен Шаштың түсі); * динамикалық ерекшеліктер-экспрессивті мінез-құлықты сипаттайтын функционалды белгілер (ым-ишара, бет-әлпет, жүріс - тұрыс, көру ерекшеліктері, сөйлеу тәсілі, қарым-қатынастағы қашықтықтың сипаттамалары); * орташа төзімді белгілерге (толықтыратын, нақтылайтын) сырт келбеттің әлеуметтік безендірілуі (киім, аяқ киім, әшекей бұйымдар, аксессуарлар, шаш үлгісі, көзілдірік және т.б.), түс таңдаудағы артықшылық, жазу ерекшелігі, сурет салу ерекшелігі жатады. Оның сыртқы келбетін "түсіндіру" негізінде жеке тұлғаны танудың төрт негізгі әдісі бар [8]: аналитикалық — сыртқы келбеттің элементтерінің әрқайсысы жеке тұлғаның белгілі бір психологиялық қасиеттерімен байланысты; эмоционалды — тұлғаның сапасы Адамға сыртқы келбетінің тартымдылығына байланысты беріледі; перцептивті-ассоциативті — адамға басқа, оған ұқсас адамның қасиеттері жатады; әлеуметтік-ассоциативті — адамға оны сыртқы келбеті негізінде қабылдайтын әлеуметтік типтің қасиеттері жатады. Адамның сыртқы келбетінде олар өздерінің және ілеспе белгілерін ажыратады. Өздеріне мыналар жатады: анатомиялық (дене мөлшері, жалпы қосылу түрі, бойы, жынысы); физиологиялық (жас, нәсілдік-ұлттық ерекшеліктер, денсаулық жағдайы); әлеуметтік (мәдени орта; өмір салты; ішінара кәсіби белгілер; ықтимал қауіптілік дәрежелері). Ілеспе белгілерге мыналар жатады: аксессуарлар, денені өзгерту, әрекет ету өнімдері, киім, аяқ киім және адамға тиесілі заттар. Барлық белгілер психологиялық ақпаратты алып жүруі немесе көтермеуі мүмкін, сондықтан олар психологиялық ақпараттық және ақпараттық емес жеке белгілерді ажыратады. Психологиялық ақпараттық белгілерге мыналар жатады: сөйлеу (оның стилі, сөздердің мазмұны, олардың логикасы, фразалардың құрылысы, лексика, айтылу, дауыстың тембрі, өрнек-эмоционалды бояу, қарқыны, сөйлеу тәсілі, дыбыс деңгейі, диалектілер); сыртқы келбеті (белгілер, киім, өсу, жүру және т. б.); мимика (бет, көз) және пантомимика (қимылдар, поза, жүру, таныс қозғалыстар); іс-қимыл өнімдері (жеке жасалған заттар мен құрылғылар); адамға тиесілі заттар. Адам өзінің қазіргі модальділігіне негізделген әлемді қабылдайды. Бұл қабылдау ерекшеліктері өмірлік тәжірибеге, қызметтің мақсаттары мен міндеттеріне, мәдениет пен білім деңгейіне байланысты болатындығына байланысты. Қабылдау, сезіну және бейнелеу бейнелерінің қалыптасқан жүйелері адамның мінез-құлқына әсер етеді және өз кезегінде сыртқы әлемді қабылдауға делдал болады. Мұндай жүйелер немесе режимдер үшке бөлінеді: визуалды, есту, сенсорлық. Әдетте, модальділіктің бірі қабылдау, кіріс және ұсынылған ақпаратты өңдеуде жетекші болып табылады. Әдебиетте мұндай модальділік адамның жетекші өкілдік жүйесі деп аталады және, тиісінше, адамдарды үш топқа бөледі: визуалдар, аудио, кинестетика. Көрнекі — ақпараттың көп бөлігін көру арқылы қабылдайтын адам, ол көргендерін жақсы есте сақтайды, бейнелермен есте сақтайды, мұндай адамдардың бейнелі ойлауы жақсы дамыған. Ауди-ал-бұл негізгі ақпаратты есту арқылы алатын адам, ол талқылаған, есте сақтаған, тыңдаған нәрсені жақсы есте сақтайды. Кинестетик-бұл иіс, жанасу және қозғалыстар сияқты сезімдер арқылы ақпаратты қабылдайтын адам. Ол жалпы әсерді есте сақтайды; есте сақтайды, қозғалады, сезінеді, иіскейді. Психологиялық ақпаратты алу үшін жеткілікті пайдалы, көзқарасты бағалау болуы мүмкін. НЛП-да ең терең дамыған көзқарас техникасы (9 көрініс аймағы, визуалды, аудио және кинестетикалық режимдермен байланыс, есте сақтау және дизайн). Оң қарым-қатынас атмосферасы, тараптардың өзара түсіністігі күлімсіреумен бірге визуалды байланыстардың жоғары жиілігімен дәлелденетіні атап өтілді. Әдетте диалог кезінде оның қатысушылары кезек-кезек бір-біріне қарайды. Бұл жағдайда сұхбаттасушыға көзқарас 10 секунд ішінде кешіктіріледі. Әріптестерге деген көзқарастардың бағыты, олардың салыстырмалы ұзақтығы көбінесе серіктестердің әлеуметтік мәртебесіне, жас айырмашылықтарына, олардың лауазымдық, қызметтік жағдайына және т.б. байланысты. Адамның көз алмасының қозғалысы жадтан алынған ақпарат немесе тек құрастырылған және бұған дейін адамның жадында болмаған ақпарат ұсынылатындығына байланысты. Мақсатты бақылаумен, әңгімелесуші кез-келген ақпаратты алған кезде, оны өңдеу және оған жауап беру кезінде оқушылардың қозғалысын бақылауға болады. Адам өзіне қойылған сұраққа жауап бермес бұрын, оның жадынан қажетті ақпаратты табады, содан кейін оны өңдейді және бағалайды, сөйлеуге дайындалады, содан кейін ғана сөйлейді. Бұл процедура аз уақытты алады, сондықтан белгілі бір адамды дұрыс бағалау үшін алдын-ала жаттығу қажет. Адамның көздерінің қозғалысын талдау кезінде мыналарды ескеру қажет: көздің бірінші қозғалысы ақпаратты іздеу кезеңіне, екіншісі — қарау (тыңдау; сезіну) кезеңіне, үшіншісі — бағалау кезеңіне сәйкес келеді. Адамда ақпаратты өңдеу қалай жүретініне байланысты, осы жұмыс кезінде оның көздері белгілі бір бағытта қозғалады. Олардың әрқайсысының өзіндік мәні бар. Көздің қозғалысын бағалау кезінде "оң қол" және "сол қол"болып бөлінетін адамдардың ерекшеліктерін ескеру қажет. жүктеу/скачать 249,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|