Оқулық. 2-басылым. Астана: ф олиант, 2013
Б ц л д ір ген н ің м орф ологиялы қ жэне биологиялы қ
жүктеу/скачать 17,71 Mb. Pdf көрінісі
|
| Б ц л д ір ген н ің м орф ологиялы қ жэне биологиялы қ
ерекіиеліктері Б ү л д ір ген - ір і ж и д е к т і, к ө п ж ы л д ы ң ш өп тектес өсімдік, үнемі көгеріп түрады , әрі ж апы рақты күйінде қыстап ш ы ғады . Өнімді өте ж ы лдам салады, тез піседі. Бүлдірген 8-10 ж ы л т ір ш іл ік етеді. Р ауш ан гүлділер түқы мдасына ж атады . Fragaria L. туысына бүлдіргеннің 30 түрі кіреді. Бүлдіргеннің ж ер бетіндегі бөлігі өте күш ті тарамда- лады. Оның өркендері үш топтан түрады: мүйізш елер, гүл сидамы (гүл орналасңан үзы н сабақ), м үртш алар. О ларды ң м о р ф о л о ги я л ы ң б е л гіл е р і м ен а т қ а р а т ы н ңызметі ж аіы н ан бір-бірінен ерекш еліктері бар. Бірінш і то п ң а ж а т а т ы н ң ы с қ а р т ы л ғ а н б ір ж ы л д ы қ өсім дер (1-2 см) м үйізш елер деп аталады . М үйізш елер үстіңгі ж ағы ндағы гүлді бүрш іктерм ен ж әне 3-7 ж ап ы рақты ң ү р ы л ы м д егел ек п ен а я ң т а л а д ы д а, асты ң ғы ж ағы ң олты қ бүрш іктен түрады , ал келесі ж ы л ы ж аң адан м ү й ізш елер ш ы ғад ы . О лар ж и д ек салы п болған соң, астыңғы ж ағы ндағы бүрш іктің мүйізш есінде төселмелі өркендер (мүртшал ар) қалы птасады . Бүйір бүршіктерінің орташ а ж апы рақтары нан ж аңадан бірж ы лды ң сабақтар (мүйізш елер) пайда болады. Б үлдіргеннің бірж ы лды ң өсімдігінде орта есеппен 2-3, екі-үш ж ы лды қ өсімдігінде онға дейін мүйізшелер пайда болады. Бүтаның қартаюына байланысты бүйір бүрш іктерінің, мүйізш елердің саны к е м іп , ж а л п ы ө н ім д іл іг і т ө м е н д е й д і. Ө р к ен д ер д ің екінш і тобы — гүл сидамы үстінде жөне бүйірінде бола тын қолты қ бүрш ікте ж етіледі. Бүлдіргеннің көптеген гүл ласады облыстарында ауа райы ны ң өзгеруіне қарай бүлдірген- 157 нің гүлдеуі сөуірдің ортасында ж әне м ам ы рды ң басында басталып, 10-20 күнгесозы лады . Бүлдірген гүлдегеннен кейін 20-30 күн өткенде ж идектері де піседі. Қ азақстанда бүлдіргеннің аудандасты ры лған көптеген сорттарының гүлдері (* Таш кентская » сортынан басқасы) ңос жынысты болын келеді. Қос ж ы ны сты сорттардың гүл ш оғыры өз бетімен ж идек салады. Өркендердің үш інш і тобы - м үртш алар бүлдіргеннің вегетати вті ж олм ен көбейетін м үш елері болы п табы лады . Олар вегетативті бүрш іктердің м үйізш елерінен қалы птасады ж әне ж ап п ай ж идек салғаннан кейін п ай да болады. М үртш аларда ж ап ы р ақтар д ы ң дегелектері қалы птасы п, ы лғалды топы раққа тисе болғаны тамырла- нып ж еке дара өсімдіктердің кош еттері пайда болады. Бір ан алы қ түптен ж аз айы нда 50 м үртш а, сондай-аң 50-170 деге лек алуға болады . Б ү л д ір ген ж ап ы р а ң тар ы н ан үш топ тағы өркендер қалы птасады . Олардың әрңайсы сы орта есеппен 60-70 кү н т ір ш іл ік етеді. Ж а п ы р а қ т а р ж а ң а д а н кө ктем д е, сонымен бірге ж и дек салы п болған соң күзде ш ығады. Күзде пайда болған ж апы раңтар ү зак тірш ілік етеді (240 күн ). Бүлдіргеннің там ы р ж үйесі ж ің іш к е там ы рларға тарм ақтаны п, көген там ы рлардан ж өне мүйізш елерден ңалы птасады . Бүлдіргеннің там ы рлары ны ң негізгі бөліктері 40 см, ал кейбіреулері 70 см терең д ікте орналасады . Там ы р ж ү й е с і ж ер бетіне ж а қ ы н ж а т ң а н д ы ң т а н , бүлдірген қ ү р ғаң ш ы л ы қң а ж әне су ы қ қ а ш ы дамсы з келеді. Сон- д ы ң тан ң ар аз ж ау ға н ж ы л д ар ы б үлдірген н ің там ы р ж үйесі 8-10°С-та үсиді. Там ы рлары ны ң ж ер бетіне тайыз ж атуы н ан бүлдірген топы раңты ң ы лғалы н көп ң аж ет етеді. Б ү л д ір г е н в е г е т а т и в т і ж о л м ен ж ө н е т ү ң ы м ы н а н көбейеді, ал өндірістік ж ағдайда көш етінен өсіруге бо лады . Көш еттерді дайы ндау үш ін м үртш алар пайдала- жүктеу/скачать 17,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|