Оқулық. 2-басылым. Астана: ф олиант, 2013

634
(
574
)

Ж. Жетпісбай, Р. Бекжан
ЖЕМІС-ЖИДЕК 
ДАҚЫЛДАРЫН 
ӨСІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
Окулыц
2-басылым
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
техникалық және кәсіптік білім беру
ұйымдарына үсынады
т 
чг*  -  v i   ' т г а я
н
и
 f   f  
и  ■> «  I
ifoUAMI
«Фолиант» баспасы
Астана-2013

УДК 635(075.32) 
ББК 42.34 я 723 
Ж   56
П ікір  жазгандар:
Қальіқов Б.Р. -  техника ғы лы мдары ны ң докторы;
Елешев Р.Е. -  ҚР YFA академий, профессор;
И ска ко в  М Л .  -   ауылш аруаш ылық  ғылымдарының 
кандидаты, доцент 
£  д
eg Ж етпісбай Ж ., Бекж ан Р.
Ж еміс-жидек дақы лдары н өсіру технологиясы:
Оқулық. 2-басылым. -  Астана: Ф олиант, 2013. —
360 б.
ISBN 978-9965-35-963-7
Оңулыңта жеміс-жидек даңылдарын  өсіру технологиясы 
және  оларды  зиянкестер  мен  аурулардан  қорғау  жолдары 
Қазаңстанның оңтүстік және оңтүстік шығыс аймақтары бо- 
йынша толық ңамтылған.
Оңулық  кәсіптік  орта  оңу  орындарының  «Ашытңы 
өндіру және шарап  жасау технологиясы»  және  «Көкөністер 
мен  жемістерді сақтау  және  ңайта  өңдеу»  мамандығының 
оқушыларына, сондай-аң агрономдарға, фермерлерге, техник- 
технологтарға, республиканың ауылшаруашылық мамандары- 
на, жеміс-жидек даңылдарын өсіруші әуесқойларға арналған.
УДК 635(075.32) 
ББК 42.34 я  723
ПМҮ-лін
ат ындаг
а к а д е м и к   <
аты ндағы   ғылыми
ХАНАСЫ
© Жетпісбай Ж .,
Бекжан P., 2009 
__ _ 
© «Фолиант» баснасы, 2009
ISBN 978-9965-35-963-7 
© «Фолиант» баспасы, 2013

КІРІСП Е
Ж ем іс-ж и дектерді  өсірудің  х ал ы қ   ш аруаш ы лы ғы  
үшін маңызы зор. Ж еміс-жидектер бағалы тағамдың зат- 
тар болып табы л ады . Олар д ың қүрамын да көп мө л шер де 
органикалың қосылыстар және минералдық заттар бола- 
ды (ңанттар, органикалың қы ш қы лдар, нәруыздар, май- 
лар, калий, кальций, темір, йод, бром, натрий, каротин, 
B v  В 2, В 6, С, Р, РР дәрумендері).
Ж еміс-жидектерді ж аңа піскен, кептірген, мүздатыл- 
ған, өңделген күйінде пайдалануға болады (шырындар, 
компоттар, тосап, мармеладтар, повидло, джемдер, желе, 
сироптар жөне басңалары).
Ж еміс-жидектер кондитер жөне медицина өнеркәсі- 
бінде  п а й д а л а н ы л а д ы .  Ж е м іс -ж и д е к т е р д і  ж ү й е л і 
түрде  тағам ға  пайдалану  ж ү р ек -қан   там ы рлары ны ң, 
іш ек-ңары н  аурулары н ы ң ,  суың  тигенде  ж өне  басңа 
аурулардың алдын алуға ж әне тезірек ж азы луға өсерін 
тигізеді.
Адамньщ тамақтануы жөніндегі ғылыми-зерттеулерге 
ң ар аған д а,  әр  ад ам ға  ж ем іс-ж и д ек тер д і  түты н уды ң  
жылдың мөлшері (жүзімді ңоса есептегенде) 91 кг болады.
Ж еміс-ж идек дақы лдары  жоғары өнімділігімен жөне 
экономикалың тиімділігімен ерекшеленеді.
Ж еміс-ж идек өсімдіктері ауаны тазартады, адамдар- 
дың көңіл-күйін ж ақсартады  жөне денсаулығын нығай-
тады.
Бүл  күндері еліміздің ауыл  ш аруаш ылығы  мен  эко- 
номикасы  бүрын-соңды  болып  көрмеген  нөтижеге  қол 
ж еткізіп отыр.
А у ы л   ш а р у а ш ы л ы ғ ы н д а ғ ы   ғ а л ы м д а р ы м ы з   бен 
м ам андары м ы з  үнем і  ізденіп,  өлі  де  пайдаланы лм ай  
жатңан мүмкінш іліктерді іздестіріп тауып, жеміс-жидек 
өсірудің  мөдениетін арттыруда, ғылым мен озат төжіри-
3

бе ж а ң а л ы қ т а р ы н  ө н д ір іс к е  
кеңінен енгізуде. Соның бірі 
ж е м іс -ж и д е к   д а қ ы л д а р ы н  
зиянкестер  мен  аурулардан
қорғау шаралары болып табылады. 
^ • .,»,.!&
Ж е м іс -ж и д е к  
дақылдарынан мол өнім өндіруде түрлі
а г р о т е х н и к а л ы ң  ш а р а л а р д ы  
жүргізе білумен бірге, оның
з и я н к е с т е р і  м ен   а у р у л а р ы  
туралы  да  хабардар  болып,
оларға карсы күрес жолдарын тиімді ңолдана білу керек.
Өйткені бұл шараларды кезінде жүзеге асырмаса, жеміс-
ж и д е к  д а қ ы л д а р ы н ы ң  ө н ім і 
ысырап болады.
Бүкіл дүние жүзінде тек қана зиянкестердің зиян кел- 
тіруінен жыл сайын жеміс - жидек дақылдарынан 113 млн. т
кем  өнім  ал ы н ад ы . 
-
Зиянды  ағзалар  әсерінің  ш ы ғы ны   біздің  елде  де  аз
емес. Қазақстанда өсімдік қорғау ңызметі ш ын мөнінде
1960  жылдардан  бастап  қана  кең  көлемде  ж үзеге  асы-
рыла  бастады.  Ғалымдардың  зерттеу  ж үм ы стары ны ң
н ө т и ж е с ін д е   ж е м іс -ж и д е к   ө с ім д ік т е р ін ің   н е г із г і
зи ян кестері  мен  аурулары н ы ң   к ө п ш іл ігім ен   күресу
жүйесі жете зерттеліп, өндіріске енгізілуде.
Осыған  орай  республикалы қ,  облы сты қ,  аудандың
өсімдік  қорғау  станциялары   жөне  аурулармен  күресу
жүйесі жаңарып келеді.
Жеміс-жидек дақылдарын зиянды ж әндіктер мен ау­
рулардан ойдағыдай  ңорғаудың негізгі ш арты -  оларды 
бір-бірінен  ажырата білу.  Одан  кейін  олардың  тірш ілік 
өрекеттерін,  яғн и   б и о л о ги ял ы қ   ж ән е  э к о л о г и я л ы қ  
ерекшеліктерін, жете білу керек. Сонда ғана аурулар мен 
зиянкестерге қарсы күрес ш араларын дер кезінде тиімді 
үйымдастыруға мүмкіндік туады.
Ү с ы н ы л ы п   о т ы р ғ а н   о қ у л ы ң т а   ж е м іс - ж и д е к  
дақылдарын өсіру технологиясы жөне оларды зи ян кес­
тер  мен  аурулардан  қорғау ғылыми түрғыдан барынш а 
негізделген жөне Қазақстанның оңтүстік жөне оңтүстік 
шығыс  аймақтары ны ң  ерекш еліктері  бойынш а  толы қ 
мағлүматтар беріледі.