Оқулық. 2-басылым. Астана: ф олиант, 2013

Померанец  -   қалы ң   қабы ңты   ж еміс  (экзокарпий). 
Ерекше  хош  иісті  ж ем істің  ңүрамы нда  кеуекті  мезо- 
карпий болады. Оның ішінде жеуге жарамды шырынды 
эндокарпий жатады. Померанец цитрусті түқымдастарға 
тән болады. 
. ^
Тцқы м дар
Ж ем істің  түңымдары  түйіннің  үры қтанған  түқы м 
бүрлерінен өсіп жетіледі. 
I
Сүйекті  түқымдастардың  түйінінде  екі  түқы м   бүрі 
болады, біраң та одан тек бір түңым пай да болады. Оның 
себебі екінш і түңым бүрі жетілмей қалады.
Ш екілдеуікті  түқы мдаетарды ң  гүлінде  20-ға  дейін 
түқым бүрі болады, бес камераның әрқайсысында түқым 
бүрі көбінесе екеуден болады.
Түңы мны ң  қүрам ы н а  ү р ы қ ,  түқы м   қабы ғы   ж өне 
тіндердің ңоры (эндосперм және перисперм) кіреді. Үрың 
үшында оймақшасы бар алғаш қы тамырша мен алғаш қы 
бүршікшеден ңүралады.
Алхоры
Алма
Алма
1 -   тцңымның алгаіиқы тамыршасы; 2 -  алгашқы 
бцршікше; 3 — тпццым жарнақтары; 4 — эндосперм}
5 — перисперм; 6 — тцқым қабыеы;7 —
 эндокарпий
18

Тамыр жийесі
Тамыр  ж үйесі  бүкіл  өсімдік  ағзаның  ажырамас  өрі 
нвгізгі бөлігі болып табылады. Тамыр жүйөсі өсімдіктвргв 
аса  қаж етті  заттарды,  суды  топырақтан  сіңіріп  алады, 
оларды өеімдіктердің жер бетіндегі бөліктеріне жеткізеді 
және  ағаштарды  тік  қалпында үстап  түрады,  олардың 
бекемдігін арттырады.
Т а м ы р л ар   ш ы ғу   т е гін е   ң а р а й   т ц ң ы м д ы ц   ж ән е  
вегетативті тамырлар болып бөлінеді. Түқымнан өскен 
тамырлар вегетативті тамырларға ңарағанда анағүрлым 
терең орналасады.
Тамырлар топырақңа көлденең және тік бағытта орна­
ласады. Олардың анатомиялың ңүрылымы мен атңаратын 
қызметі  ж ағы нан  бір-бірінен  айырмаш ылыңтары  бар.
К өлденең  там ы р л ар   то п ы раң ты ң   борпы лдақ  болып 
келетін беткі ңабатына орналасады да, мүнда сорып ала- 
тын тамырлардың негізгі бөлігі шоғыр ланады .
Ал  тік   там ы рлар  бірнеш е  метр  тереңдікке  кетеді. 
Тамырлар  жуандығы  ж әне  үзындығы  ж ағынан  қаңқа 
тамырлар, жартылай қаңқа тамырлар болып бөлінеді.
Көлденең тамырлар тік тамырларға қарағанда көбірек 
тарм аңталады .  А лм аны ң,  алм үртты ң,  тәтті  ш иенің 
тамырлары  ж ер  бетінен  75-150  см-ге  дейін  тереңдікте 
орналасады. Алманың, алмүрттың, төтті шиенің тік та­
мырлары 6-10 м жөне одан да төмен тереңдікке жайылып 
өседі,  ал шиеде,  шабдалы мен алхорыда 3-6 м-ге дейін, 
ж идек  өсім діктерінің  тік  тамы рлары   1-2  м-ге  дейінгі 
тереңдікте орналасады.
Қаңңа тамырлар ең үзын өрі жуан (диаметрі 10 см-ге 
дейін) болады (бірінші ретке тармаңталады). Ж артылай 
қ а ң қ а   там ы рлар  қ аң ң а  там ы рлармен  салы сты рғанда 
ңы сңалау  өрі  ж ің іш к ел еу   болады,  олар  екін ш і  жөне 
үш інш і ретке тармаңтал ады .
Т ү к ті  там ы рлар  қ а ң қ а   ж әне  ж ар ты л ай   қ аң ң а  та- 
мырларда пайда болады,  оларды шашақ тамырлар деп 
атайды.  Ш аш аң  тамырлар  ж ің іш ке  (диаметрі  3  мм-ге 
дейін)  өрі  ңысңа  (үзындығы  1  миллиметрден  бірнеше 
см-ге дейін), төртінші рет жөне одан өрі тармақталады.
19

Ш аш ақ  тамырлар  атңараты н  қы зм етіне  қараи  өсу, 
аралъщ,  өткізгіш  жэне  сорып  алеыш  тамы рлар  болып 
бөлінеді.  Өеу тамырларының  түсі  аң  жөне  өте сынғыш 
келеді,  сорып  алғы ш   там ы рларға  ңарағанда  ж уандау
болады. 
-
Сорып  алғы ш   там ы рларды ң   ұзы н ды ғы   0 ,1 -4   мм,
ж уанды ғы   0,3-3  мм,  ақ  тү сті,  сы нғы ш   к е л е д і.  Б ү л  
там ы рларды ң   ф и зи о л о ги ял ы қ   б ел сен д іл ігі  ж оғары  
болады,  топырақтан  суды,  минералды  заттарды  сорып 
алады. Олардың саны ондаған мыңнан миллионға дейін 
жетеді және олар бірнеше күннен бірнеше аптаға дейін 
ғана тірш ілік етеді. 
-
Ө ткізгіш   там ы рлар  су  мен  қ о р ек тік   заттард ы   со­
рып  алғыш   тамы рлардан  қ аң қ а  там ы рлар  мен  жеміс 
ағаш ы н ы ң   б ө р ік б а сы н а,  ал  ф о то си н тез  ө н ім д ер ін  
жапырақтардан белсенді тамырларға өткізеді.

жүктеу/скачать 17,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: