285
БІЛІМ
-САБАҚ
2
БӨЛІМ
IX
Білімнің салтанат құруы
Көсемше оралымды сөйлемдер
Көсемше оралым негізгі сөйлемде хабарланған оқиға-әрекеттің әр түрлі амалдық
сипатын білдіре қолданылады.
Жасалу жолы
Мағынасы
Мысалы
-п
Амал
Оқушының қолынан қаламын тартыр алып,
есікке қарай
лақтырып жіберді.
Себеп
Бір жолы қарны ашқан шығар деп аяп, осы балаларға
тамақ сатып әперген еді.
Мезгіл
Күні бойы
бір кабинетте бірге отырып, кешке қарай үйге
де бірге қайттық.
«деп»
көмекші
етістігі
Амал
Қай жерімнен мін тағады деп, Жанар үй тапсырмасын
қайталай берді.
-а / -е
Амал
Асан бастығына іштей наразы бола жүре,
оларға тез
көнді.
Мезгіл
Ауылдан күн шығысқа қарай шыға, жайылып жүрген
жылқыларды көрдік.
-ма/-ме
-ба/-бе + -й
-па/-пе
Шарт
Уақытты босқа жібермей, артынан еріп келе жатырмыз.
-ғалы
Мезгіл
Қызметке тұрғалы, қолынан кітабын тастаған емес.
-ғанша
Мезгіл
Қасқыр
жемтігін алып болғанша, өзіңді әуреге салып
болады.
286
ҒЫЛЫМ
-САБАҚ
2
БӨЛІМ
X
Қазақ елінің ғылымы
Неліктен? Не себепті? Не деп?
Себептілік
мағынаның берілу жолдары
Бағыныңқы компонент
Баcыңқы компонент
Себепті білдіреді
Салдарды білдіреді
Себеп мәнді сөйлемдер
Сабақтас құрмалас сөйлем құрамындағы компоненттер бір-бірімен себеп-
салдарлық қатынаста айтылады.
Бағыныңқы компонент басыңқы компоненттегі
іс-әрекеттің болу-болмауының себебін білдіріп, басыңқы компоненті сол себептен
туған нәтижені, салдарды білдіреді.
1. Қазақстан жерінің 86,5 пайызы геологиялық жағынан зерттел
ген соң
, елімізде
неше алуан минерал кендері табылды.
2. Қазақстанның оңтүстік бөлігін шөл зонасы алып жатқ
андықтан
, жусанның
бірнеше түрі, қияқ, бидайық, ебелек секілді өсімдіктер мен аласа бұталар өседі.
Достарыңызбен бөлісу: 
