Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

Ұғындыру
 – 
тəрбиеленушілерге
эмоционал
-
сөздік
ықпал
жасау
əдісі
. 
Бұл
əдістің
қолданылуы
сынып
ұжымы
мен
əр
баланың
тұлғалық
сапаларын
танып
, 
білуге
көзделген
. 
Бастауыш
мектеп
балаларына
қарапайым
тəсілдер
мен
құрал
-
шараларды
пайдаланудың
өзі
жеткілікті
. 
Кіші
жастағы
оқушы
«
Осылай
істеу
керек
», «
Осылай
істеп
жатыр
» - 
деп
жай
ескерткеннің
өзінде
-
ақ
, 
педагог
айтқанына
ере
салады
. 
Ұғындыру
əдісі
, 
егер
тəрбиеленуші
қандай
да
талаптың
мəніне
жете
алмай
жатса
, 
жаңа
адамгершілік
сапа
жөніндегі
ақпарды
ой
елегіне
түсіріп
, 
қабылдауға
қиналса
, 
яғни
қалай
болғанда
да
оның
санасы
мен
сезіміне
түрткі
салу
қажетінде
қолданылады
. 
Ал
мектепте
қоғамдағы
жай
, 
айқын
да
ақиқат
ережелерді
ежелеп
түсіндіре
ұқтырудан
аулақ
болған
жөн
, 
мысалы
, 
партаны
сызба
, 
тұрпайы
сөз
айтпа
, 
еденге
түкірме
жəне
т
.
б
. 
Бұл
орайдағы
ұғындыру
емес
, 
шектеу
əдістерін
қолданған
дұрыс
. 
Аталған
əдіс
негізінен
: 
а
) 
жаңа
моральдық
сапа
мен
əрекет
-
қылық
формасын
қалыптастыру
əрі
бекіту
үшін
;
б
) 
тəрбиеленушілердің
қандай
да
болған
қылыққа
дұрыс
көзқарас
-
қатынасын
қалыптастыру
ниетімен
- 
қолданылады
. 
Қандай
да
ұғымның
орнығуы
, 
баланы
оған
сендіре
 
білуге
байланысты
. 
Сенім
кейде
мұғалім
сөзін
сын
-
сарапқа
сала
алмаудан
шалыс
, 
қателікті
болуы
мүмкін
. 
Сенімнің
санаға
еніп
жатқанын
адам
сезе
бермейді
, 
осыдан
ол
ырықсыз
сеп
-
түрткілер
жетегінде
қалып
, 
тұтастай
тұлғалық
сапаларын
өзгертуіне
тура
келеді
. 
Педагог
сендіру
əдісін
оқушыға
нақты
нұсқау
-
талапты
қабылдату
үшін
, 
басқа
тəрбие
əдістерінің
ықпал
əсерін
күшейту
мақсатында
қолданады
. 
Тəрбие
тəжірибесінде
ұғындыру
мен
сендіруге
қоса
үгіттеу
əдісіне
де
жүгінуге
тура
келеді
. 
Үгіттеу
əрекеті
тəрбиеші
ұстанған
қатынас
формасына
түгелдей
тəуелді
. 
Үгіттеу
арқылы
педагог
тəрбиеленуші
тұлғасында
ұнамды
қалыптарды
жобалайды
, 
жақсылық
сезімін
ұялатады
, 
жоғары
нəтижелерге
жететініне
сендіреді
. 
Үгіттеуден
болатын
тиімділік
тəрбиеші
абыройына
, 
оның
жеке
адамгершілік
болмысына
тəуелді
, 
өз
сөздері
мен
əрекеттерінің
дұрыстығына
кепіл
бола
алған
жағдайда
ғана
оның
үгіті
мақсатына
жетеді
. 
Бала
тəрбиесінде
ұнамды
үлгі
-
өнегеге
арқа
сүйеу
, 
мадақ
, 
өз
қадірін
сезіну
, 
ар
-
намысты
қолдан
бермеу
секілді
алғы
шарттарды
пайдаланған
педагог
қай
күрделі
жағдайда
да
үгіт
жұмысының
өз
нысанына
жетіп
, 
жемісті
боларына
толық
сенуіне
болады
. 
Үгіттеу
арқылы
кейде
оқушыны
өз
қылығынан
ұялу
, 
өкіну
сезіміне
келтіруге
болады
. 
Педагог
баланың
мұндай
сезімдерін
оятып
қана
қоймастан
, 
келеңсіз
əрекеттерін
түзетудің
жолдарын
да
көрсетеді
. 
Бұл
жағдайларда
орынсыз
əрекеттің
, 
оның
салдарының
мəнін
дəлелді
ашып
берумен
бірге
тəрбиеленуші
мінезіне
ұнамды
ықпал
жасаушы
тəрбие
көздерін
тауып
, 
қолданады
. 
Кейде
орынсыз
қылық
білместіктің
салдарынан
болады
. 
Мұндайда
үгіт
ұғындыру
жəне
сендірумен
бірге

қолданылып
, 
оқушы
өз
қателерін
мойындап
, 
мінезін
оң
қалыпқа
келтіргендей
əсерде
жүргізіледі
. 
Əдептілік
 
сұхбаты
 
- 
екі

тарап
 
өкілдері
 – 
тəрбиеші
 
жəне
 
тəрбиеленуші
 
қатысуымен
 
болатын
 
жүйелі
 
де
 
бірізді
 
білімдер

талқысы
. 
Сұхбаттың
əңгімелеу
мен
көрсетпе
беруден
айырмашылығы
- 
тəрбиеші
өз
сұхбаттасы
– 
тəрбиеленушінің
пікірін
тыңдайды
жəне
онымен
есептеседі
, 
олармен
болған
өз
қатынасын
құқық
теңдігі
жəне
қызметтестік
принциптері
негізінде
түзетеді
. 
Əдептілік
сұхбаттарының
негізгі
арқауы
адамгершілік
, 
инабаттық
-
имандылық
проблемалары
. 
Сұхбат
мақсаты
– 
ізгілік
ұғымдарын
нығайту
, 
тұрақтандыру
бұл
бағыттағы
білімдерді
қорытындылау
жəне
бекіту
, 
адамилық
көзқарастар
мен
сенімдер
жүйесін
қалыптастыру
. 
Əдептілік
сұхбаттары
тəрбиеленушілерді
өздерін
толғантқан
барша
сұрақтар
бойынша
дұрыс
баға
беріп
, 
пікір
жүргізуге
жəрдем
береді
. 
Болған
жағдай
, 
оқиғалар
мен
əрқандай
қылықтарды
талқыға
сала
отырып
, 
балалар
олардың
мəн
-
мағынасын
жеңіл
түсінуге
мүмкіндік
алады
. 
Көп
жағдайларда
əдептілік
сұхбаттарды
да
өткізуге
нақты
дерек
, 
оқиға
, 
балалардың
қылығы
себеп
болады
. 
Мұндай
сөйлесулерді
болған
оқиғалардың
«
ізін
суытпай
» 
не
сол
оқиғаның
кінəкəрі
сəл
өзіне
келіп
, «
жүрегі
орнына
» 
түсіп
, 
мəн
-
жайды
аңғаратындай
болған
соң
ұйымдастырған
жөн
. 
Əдептілік
сұхбаттарының
тиімді
болуы
келесідей
маңызды
шарттарға
тəуелді
: 
1. 
Сұхбаттың
проблемді
сипатта
болғаны
өте
маңызды
. 
Осыдан
көзқарастар
, 
идеялар
, 
пікір
сайыстары
өрбиді
. 
Тəрбиеші
тосын
, 
қалыпқа
келмейтін
сұрақтардың
туындауына
себепші
болып
, 
өз
шəкірттерін
оларға
жауап
іздеп
, 
табуға
баулиды
. 
2. 
Сұхбаттың
жаттанды
дайын
не
үлкендердің
құлаққа
салған
жауаптары
бойынша
өтуіне
жол
бермеңіз
. 
Балаларды
не
ойлағанын
ашық
айтуға
тартыңыз
, 
басқалар
пікірін
сыйлауға
үйретіңіз
, 
шыдаммен
дəлелді
тұжырымдар
топшылауға
жетелеңіз
.
 
3. 
Сұхбатыңыз
тəрбиеші
көпіре
сөйлеп
, 
тəрбиеленушілер
үндемей
тыңдайтын
дəрісбаянға
айналып
кетпесін
. 
Сұхбат
барысында
ашық
та
анық
айтылған
пікір
балаларды
дұрыс
қорытындыға
келтіреді
. 
Əңгіме
-
сұхбат
нəтижелілігі
екі
адам
ортасындағы
көңіл
табысудан
, 
пейіл
жылуынан
шығады
.
 
4. 
Сұхбат
үшін
таңдалған
материал
тəрбиеленушінің
эмоционалдық
кейіпіне
сай
болғаны
жөн
. 
Талқыланатын
тақырып
оқушыларға
жете
түсінімді
болмай
, 
олардан
сөз
-
жарыс
, 
пікір
- 
талас
белсенділігін
күту
не
талап
етуге
болмайды
. 
Шынайы
тəжірибеге
негізделген
сұхбат
қана
өзінің
болымды
нəтижесін
береді
.
 

5. 
Сұхбат
барысында
барша
көзқарастарды
айқындап
, 
салыстыра
білу
қажет
. 
Ешкімнің
де
пікірін
жоққа
шығаруға
болмайды
– 
бұл
əділдік
шынайылылық
, 
қатынас
мəдениетінің
ізгілікті
белгілері
.
 
6. 
Əдептілік
сұхбатында
дұрыс
басшылық
– 
мəні
- 
тəрбиеленушілерге
өз
ынта
, 
əрекетімен
дұрыс
шешім
қабылдауға
жəрдем
беру
. 
Бұл
үшін
тəрбиеші
болған
оқиғаларға
тəрбиеленуші
тұрғысынан
көз
салып
, 
оның
ойы
мен
сезімін
түсінуге
тырысуы
қажет
.
 
Сұхбат
өзінен
өзі
бола
қалады
деу
– 
қате
пікір
. 
Жоғары
маманданған
педагогтар
əдептілік
сұхбаттарын
не
болса
соны
сылтау
қылып
, 
өткізе
салмайды
, 
оған
тыңғылықты
дайындық
көреді
, 
шəкірттерін
де
байыппен
дайындайды
. 
Мектепте
əдептілік
сұхбаттары
жалқылау
(
индуктив
) 
не
жалпылау
(
дедуктив
) 
жолымен
жүргізіледі
: 
нақты
деректер
талқыланады
, 
баға
беріледі
, 
соңынан
жалпы
қорытынды
жасалады
немесе
алғашқыда
үлкен
проблема
қойылып
, 
кейін
ол
дара
бөлшектеніп
, 
шешіледі
. 
Жазықты
балалармен
сұхбаттасу
үлкен
кəсіби
шеберлікті
қажет
етеді
. 
Мұндай
əңгімелесу
кезінде
екі
ортада
психологиялық
кедергі
, 
түсініспестік
болмауы
тиіс
. 
Егер
оқушы
болған
жағдайды
дұрыс
түсінбейтіні
байқалса
, 
оның
намысына
тимей
, 
кемшілік
-
қателігін
бетіне
баспай
, 
əрекет
-
қылығының
шалыс
екенін
ұғындырып
бағу
қажет
, 
көпшілік
кезінде
бұл
сұхбат
қысқа
да
нұсқа
, 
байсалды
, 
əжуа
- 
сықақсыз
өткені
дұрыс
. 
Өз
тəрбиешісінің
шынайы
көңілін
, 
жəрдем
пиғылын
сезінсе
ғана
, 
ол
айтқан
ақыл
-
кеңеске
құлақ
түреді
, 
жазатайым
болған
келеңсіз
ісін
енді
қайталамауға
уəде
береді
, 
қайтып
ондай
əрекетке
бармайды
да
. 
Оқушымен
жекелеп
сұхбаттасу
тəрбиеші
мен
тəрбиеленуші
арасындағы
кейіп
түсінігімен
өтсе
, 
оның
толық
нəтижеге
жеткені
. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: