Оқулық Алматы, 012 Əож 528(075. 8) Кбж 26. 12я73 т 53

331
9.2-сурет
.
Топографиялық карталарда қолданылатын масштабтан тыс 
шартты белгілердің түрлері
Топографиялық жəне ұсақ масштабты карталарда географиялық 
нысандардың ерекшеліктері жөнін де ақпараттық деректер 
беретін шартты белгілер түсіндірмелі шартты белгілер деп ата-
лады. Олар топографиялық карталарды қолданып, тəжірибелік 
есептер шығару мақсатында пайдаланылады.
 
Түсіндірмелі шарт-
ты белгілер табиғи жəне əлеуметтік-экономикалық нысандардың 
сандық жəне сапалық сипаты жөнінде маңызды ақпараттар
 
береді. 
Сол ақпараттарға негізде отырып ірі масштабты карталарға
талдау жасап, білім көзі ретінде қолдануға болады.
Мысалы:1:25000 масштабты картадағы қарағай 
25 4
0,30
орман 
алқаптарында қылқан жапырақты ағаштар басым екенін, оның 
орташа биіктігі 25 м, диаметрі 30 см, əр ағаштың арақашықтығы 
4 м екенін көрсетеді.
Жоғарыда көрсетілген сандық деректерге негізделіп, орман ал-
қа бының ауданын, ондағы ағаштың саны мен көлемін анық тау ға 
болады. Ол үшін 
2
1
1 3,14 0,09 25 2,35
3
3
v
R h
π
=
⋅ = ⋅
⋅
⋅
=
м
3
ірі мас
штабты карталардағы өзендерде көк санмен жазылған 
8
,
2
250
Қ 
жəне – 0,8-сандары төмендегі мағынаны білдіреді.
250 – өзеннің орташа ені, 2,8 орташа тереңдігі Қ– өзен 
арнасының табанына шөккен жыныстарының құм екенін, ал 
бағдар сызықтағы 0,8 саны өзеннің м/с есебімен алынған орта-
ша жылдамдығы су нысандарының тереңдегі ені мен ағысының 
жылдамдығы жөніндегі деректердің негізінде төмендегі 
формуланың көмегімен өзен арнасының көлденең қимасының ау-
даны мен өзен суының шығынын анықтауға болады.

332
250 2,8 560
0,8
Q
F v
⋅
= ⋅ =
=
3
м / с
мұндағы Q –өзен суының м
3
/с есебімен алынған шығыны, Ғ–өзен 
арнасының көлденең қимасының ауданы, 
v – 
өзен
 
суы ағысының 
жылдамдығы.

жүктеу/скачать 11,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: