Оқулық. Алматы: жшс рпбк
жүктеу/скачать 5 Mb. Pdf көрінісі
|
| 62-сурет. Дем алу жəне дем шығару
про цестеріне жүйкенің əсері: 1 - пневмо- г ра м ма; 2 - альвеолалар саңлауының өзге ріс- тері; 3 - кезеген жүйкенің орталыққа тепкіш талшығынан жазылған импульстер жиілігі; 4 - тыныс шығару орталығының тыныс алу орта лығына тежеуші əсері; 5 - тыныс алу орта- лығынан тыныс еттеріне импульстің жіберілуі
Жүйкені дем шығару (1) жəне дем алу (2) кезінде тітіркендіру; 3 - қалыпты тыныс; нүсқама жүйкені қиған сəт жиілейді. Осыған байланысты түрлі эмоция, қызбалану, шағы- лыстыру процесі тыныс ырғағын өзгертетін факторлар болып та- былады. Тынысты рефлекстік жолмен реттеуде күре тамыр мен қол- қаның рефлексогендік аймақтарындағы хеморецепторлардың да маңызы зор. Гейманс деректеріне қарағанда, бұл аймақтардың хеморецепторлары көмір қышқыл газының артық мөлшерінің əсерінен немесе оттегінің үлес қысымының төмендеп кетуінің салдарынан қозса, тыныс жиілейді. Тынысты рефлекстік жолмен реттеуге қабырға аралық еттер мен көк еттің механорецепторлары да қатысады. Бұл еттердің
148 сезімтал жүйкелерін тітіркендіргенде тыныс алу орталығының қызметі тежеліп, дем шығару орталығы қозады. Тыныс ырғағы ауырсыну түйсігінің, салқындықтың, жылылықтың əсерінен де өзгеріп отырады. Тыныс орталығының тонусын сақтауда мұрын қуысынан үштармақ жүйке арқылы келетін қозу толқындарының да маңызы зор. Тыныс орталығының негізгі гуморальды реттеушісі - көмір қышқыл газы. Қан құрамында СО 2 көбейсе, орталықтың қызметі күшейіп, тыныс тереңдеп, жиілейді. Керісінше, СО 2 азайса, ты- ныс сирейді, кей жағдайда аз уақытқа тоқтап та қалады (апноэ). Тынысты реттеуде қанның газдық құрамының маңызын Л. Фредерик айқас қан айналым жасаған тəжірибесімен дəлелдеген. Бұл тəжрибеде арнаулы операция арқылы екі иттің күре тамырла- ры мен ойыс веналарын айқастырылып жалғастырылады. Оның нəтижесінде бірінші иттің денесінен қан екінші иттің басына, ал екінші иттің денесінен бірінші иттің басына баратын болады
қанында СО 2 көбейіп (гиперкапния), оттегі азаяды (гипоксемия). Осындай құрамды қан екінші иттің тыныс орталығына əсер етеді де, оның тынысы жиілейді, өкпенің желдетілуі күшейеді. Демек, екінші иттің қанында оттегі көбейіп, көмір қышқыл газы азаяды. Бұл қан бірінші иттің басын қоректендіретіндіктен, оның тыныс орталығының қозғыштығы төмендеп, тыныс сирейді не- месе тоқтайды (апноэ). Сонымен, оттегінің жетіспеуі жəне көмір қышқыл газының қанда жиналуы тыныс орталығын қоздыратын факторлар болып табылады. Тыныс орталығының қозғыштығына қандағы сутегі иондарының концентрациясы да əсер етеді. Тыныс орталығына автоматизм қасиеті де тəн. Сопақша миды оқшаулағанның өзінде ор талықта қозу толқындары туын- дай береді. Бұл қасиетті 1882 жылы И. М. Сеченов аш қан.
Орталық автоматизмі жүй- ке торшаларында зат алмасу процесінің қарқынды жүруімен байланысты. Зат алмасу кезінде түзілген СО 2 сол торшалардың өзіне əсер етіп, қозу толқынын тудырады. Бұл баяндалған жай- дан тыныс орталығы өкпеден, қабырға аралық еттерден, көк жүктеу/скачать 5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|