2.2. Медицина леуметтануы пні жне
міндеттері
69
Денсаулы леуметтік-психикалы "былыс ретінде екі жаты си-
пата ие.
Біріншіден, денсаулы — б"л таби и, абсолютті жне ауыспалы
игілік, ол "ндылытарды ішінде жо ары иерархиялы сатыда т"ра-
ды жне барлы адамдар шін маызды. Денсаулыа деген б"ндай
к зарас е жо ары игілік ретінде з мазм"ны бойынша мыжылды
дстрлерге ие. Денсаулыты сері адамдар рекетіні барлы салала-
рына сер етеді. Адамдарды к пырлы мірлік "былыстарыны то-
лыты ы жне арындылы ы тікелей адамны денсаулы «сапасына»
туелді. Физикалы жне психикалы жо ары леуеті адамны толы-
анды міріні кепілі болып табылады.
Екіншіден, денсаулы экономикалы ебек факторыны "рамдас
б лігі болып табылады. Ол ебекке абілеттілік орыны к рсеткіші,
о ан ебек німділігі жне барлы ажеттіліктерді ана аттандыру
дегейі туелді.
Денсаулы арылы ебекке тартылу жне оны материалды л-ау-
ат к зі ретінде олдану айындалады. Осы аса маызды леуметтік
міндеттерді жзеге асыру адамдарды денсаулы ын ор ау жне к-
шейту ажеттілігіні ал
ышарты болып табылады
1
.
Денсаулы#ты маызды $ым ретінде #арастыру баыты маызды, ол
«сау» жне «нау#ас», «дені сау» $ымдарын аны#тайды, б$л $ымдар ме-
дициналы# тжірибеде жиі #олданылады, тым %стірт, біра# т$рмысты#
дегейде денсаулы# пен нау#асты#, нау#асты# жадай, к'іл-к%й, хал-
жадай, сезім, т.б. #абылдауа #олданылады. Дені сау болу физикалы#
жне рухани к%штерді толы##андылыын сезінуді, субъективті шаым-
дарды болмауын білдіреді.
Денсаулы жа дайыны згеруі туралы функционалды к зарас-
ты к птрлілігі денсаулыты жеке адамны зіне тн биологиялы
жне леуметтік ызметтерін толыанды атару ммкіндіктерін,
сіресе, о амды пайдалы рекет ммкіндіктерін анытайды. Осы
к зараса байланысты «дені сау адам» " ымы пайда болды, оны
1
Адамны баса "ытарына ара анда, денсаулыа "ыты болуы со ы кездері ана
р елді Конституцияларында арастырыла баста ан. Халыаралы дрежеде адамны
денсаулыа "ыты болуы 1948 жылы мойындал ан. Натылы айтса, ол тек ана
жедел
медициналы жрдем алуына толытай "ы ы бар деген с з. Адамны "ытарыны
жалпы Декларациясынын 25-бабында мынадай ереже бекітілген: «р адам соншалыты
мір сру дегейіне "ы ы бар, я ни, оны ішіне таматану, киіну, т"р ын й, медици-
налы ктім, леуметтік амсыздандыру жатады жне ол оны денсаулы ы мен отба-
сы мшелеріні толыанды мір сруіне зор ыпал етуі керек. Ресей Федерациясыны
Конституциясы азаматты "ыты денсаулы сатау жне медициналы к мек к рсету
"ытарын енгізді — 41-бап.
70
II Блім. Медицина леуметтануы
мазм"ны — адам а засында патологиялы
згерістер бар, біра б"л з-
герістер адамны к іл кйі мен ж"мыса абілеттілігіне сер етпейді.
Адамны психолеуметтік денсаулы ын физикалы денсаулы сия-
ты адамны міріні "заты ы динамикасымен байланысты арастыру
ажет. Ол к бінесе, физиологиялы, жасты циклдар а туелді, себебі
а за олардан теді. Кез келген а заны, сіресе, адам а засыны ор-
ша ан ортамен зара рекеті салыстырмалы трде белсенді, я ни, реак-
тивті емес, ал денсаулы осындай зара рекеттесулерді амтамасыз
етуі тиіс.
Хронобиология жне хрономедицинада ауру трлерін
зерттеудегі
негізгі мселе — а заны биологиялы ыр атарыны сйкестігі б"зы-
луы, белгілі бір уаыт аралы ында тетін мір сру рдістері мен реакия-
ларды сырты орталы таби ат "былыстары кезедері, циклдар, т.б.
серінен арыны б"зылуы, я ни, дисхроноз. Ауру тек физиологиялы,
соматикалы б"зылулар а ана келмейді, сонымен атар, психикалы,
леуметтік, ебек, адамгершілік жне т.б. б"зылулар а, я ни, бкіл мір
салаларыны б"зылуына келеді, оларды айындау — те иын міндет
болып табылады.
Мысалы, 'нерксіп басшылыыны пікірі бойынша кез келген ауру ж$-
мысшыны 'з #ызметтерін толы# ат#ара алмауы, ал нау#асты отбасы
пікірі бойынша ауру дегеніміз — нау#асты немесе оны отбасы м%ше-
леріні іс-рекеттерінде 'згеріс пайда болуы, патологты пікірі бойынша
ауру — 'мір с%руді #амтамасыз ететін %рдістерді б$зылуы жне т.б.
Азаматтарды денсаулы ын ор ау жне жасарту жйесіні ыз-
меті медицина жне фармация салаларыны шекарасынан асып кетеді.
Адамны денсаулы ы шін экологиялы ауіпсіз тіршілік ету ортасы,
ебек ету жа дайы, т"рмыс жне демалыс, сонымен атар, д"рыс та-
матану сипаты, орша ан ортамен, о аммен, мемлекетпен арым-
атынас жасауда ы леуметтік-психологиялы ахуал т.б.
негізгі р л
атарады.
Достарыңызбен бөлісу: