Қазақстандағы биотехнология ғылымының негізгі бағыттары мен

190
Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің 2 тамыз 2005 жылғы  № 802 қаулысы
бойынша «Қазақстан  Республикасы  ұлттық  биотехнология  орталығы» РМК
құрылған  еді. Бұл  орталықтың  негізгі  мақсаты – биотехнология  саласындағы
ғылыми  зерттеулеріне  барынша  қолдау  көрсету, Мемлекет  мүддесі  мен  ғылыми-
техникалық  даму  кезеңдері  үдерісіне  сай  келетін  ғылыми-ізденіс  жұмыстарына
бағдарламалар жасап, бағыт беру болып табылатын. Соған сəйкес фундаментальды
жəне  қолданбалы  маңызы  бар  бағыттар  қатарындағы  шығымдылығы  мол,
экологиялық  жағынан  қауіпсіз  жəне  қалдықсыз  технологияларды  ендіру, ғылыми
мүмкіндігі  зор  кəсіпорындар  мен  ондағы  ғылыми-интеллектуалды  байлықты
қорғауды 
ұйымдастыру, отандық 
технологиялар 
мен 
шет 
елдерден
ауылшаруашылығына, денсаулық  сақтау  саласына, қоршаған  ортаны  қорғау, тамақ
жəне 
қайта 
өңдеу 
өнеркəсіптеріне 
ендірілетін 
озық 
жетістіктерінің
коммерцияландырылуын қамтамасыз ету, ғылыми мамандар дайындау мен олардың
білімділігін көтеруге жағдай жасау сияқты өзекті мəселелер алға қойылды. Сонымен
бірге, Қазақстанда  альтернативті  энергия  көздерін  алу  бағытында  биоотын  өндіру,
күн сəулесі батареяларын пайдалану, жел энергиясын алуда арнайы қондырғыларын
орнату сияқты бағыттардың дамуына мол мүмкіндіктер бар.
Елбасының  алға  межелеген  Қазақстанның  дамыған 50 елдер  қатарына  ену
стратегиясына сəйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің 31 наурыз 2006 ж. №222
қаулысындағы «Жаңа ғылыми-зерттеу комплексін» ұйымдастыру мақсатына сəйкес
«Қазақстан  Республикасы  Ұлттық  биотехнология  орталығын» Астана  қаласында
құру ұйғарылды.
Құрылған орталық құрамына келесі құрылымдар кіреді:
ҰБО (НЦБ), Астана қаласы;
МСМ (ДГП), «Республикалық  микроорганизмдер  коллекциясы», Астана
қаласы;
МСМ (ДГП), «Биологиялық  қауіпсіздік  мəселелері  ғылыми-зерттеу
институты», Жамбыл облысы, Гвардейский елді мекені;
МСМ (ДГП), «Өсімдіктер  биологиясы  жəне  биотехнологиясы  институты»,
Алматы қаласы;
ҰБО (НЦБ) филиалы, Степногорск қаласында.
Қабылданған  бағдарламаларға  сəйкес  ҰБО (НЦБ) қолданбалы  зерттеулер
болып  есептелінетін  төменде  келтірілген  бағыттарындағы  ғылыми-техникалық
ізденіс жұмыстарына басшылық етті:
1. «Қазақстан Республикасында 2006-2008 ж.ж. биотехнология кластерін құру
үшін қажетті жаңа технологияларды қалыптастыру»
2. «Құс тұмауы: зерттеу, оларға қарсы дəрмектер мен əдістерді қалыптастыру
2006-2008 ж.ж.»
3. «Қазақстан Республикасының 2006-2008 ж.ж. биологиялық жəне химиялық
қауіпсіздігінің ғылыми-техникалық қамтамасыздандырылуы»
4. «Қазақстан Республикасының 2004-2006 ж.ж. өсімдік жəне малдардың аса
қауіпті 
инфекцияларының
мониторингі 
мен 
генетикалық
карталандырылуын ғылыми-техникалық қамтамасыздандырылуы»

191
Осындай  бағдарламаларды  орындауда  шет  елдік  ғалымдармен  бірлескен
жұмыстар  жүргізілуде. Зерттеу  жұмыстарымен  барлығы 30-ға  жуық  ғылыми
мекемелер айналысса, оның ішінде 6-нда шет елдер ғалымдары тартылған:
- АҚШ- нан Аубурн, Техас жəне Калифорния университеттері;
- Францияның Ұлттық ғылыми-зерттеу орталығы;
- Жапонияның Нагасакий университеті;
- Ресейдің Мемлекеттік вирусология жəне биотехнология ғылыми орталығы.
Қазіргі  кезде  биотехнолог-мамандарды  Республикамыздағы  жетекші  ЖОО
болып  табылатын  Əл-Фараби  атындағы  Қазақ  Ұлттық  университетінің  биология
факультеті  дайындайды. Аталған  жоғары  оқу  орнының  биология  факультетінің
жанында  құрылған «Биология  жəне  биотехнология  мəселелері» жəне «Экология
мəселелері» ғылыми-зерттеу  институттарында  биотехнологиялық  мəселелер
бойынша ғылыми жұмыстар жүргізілуде.
Астана  қаласындағы  Биотехнология  орталығына  үлкен  қаржылар  құйылып,
қазіргі 
заманауи 
құрал-жабдықтармен 
қамтамасыздандырылуда. Ғылыми
сыйымдылығы  жоғары  жəне  тиімді  технологиялық  өндіріс  салаларының
қажеттілігіне  байланысты, Қазақстан  Республикасында  биотехнология  өндірісінің
кейбір  басым  бағыттарын  дамыту  жоспарлануда. Атап  айтқанда – медициналық,
ауылшаруашылық, өнеркəсіптік жəне экологиялық бағыттары.
Республикада  өндірісте  биотехнологиялық  өнімдерді  өндіруге  қажетті
өндірістік кешендер салынып, оларға қажетті техникалар мен қондырғылар əкелініп,
технологтар, иммунолог, биологтар жəне т.б. мамандар дайындалуда. Мысалы, ҰБО
қабылданған бағдарламаларына сəйкес, елімізде соңғы кездерде биоэтанол өндіретін
зауыт (Солтүстік  Қазақстан) салынып, көптеген  аудандарда  биогаз  өндіретін
қондырғылар  пайдаланылуда. Жамбыл  облысында  БМ  зауытында  этанол  өндіру
жолға  қойылса, Қордай  ауданы  аумағында  орналасқан «Биологиялық  ғылыми-
зерттеу  институтында» құс  тұмауын  қоздырушы  Н
1
N
1
  вирусына  қарсы  дəрмек
шығарылып, Москва  қаласына  клиникалық  сынақтан  өтуге  жіберілген. Сонымен
бірге  фосфор  зауытының  қалдықтарын  биотехнологиялық  жолмен  өңдеу
жұмыстары да қарастырылуда.
Қазақстан Республикасы «Инфекцияға қарсы препараттар ғылыми орталығы»
РМК-да  ФС-1 дəрмегі  жасалған. Оның  микробқа  жəне  вирусқа  қарсы  белсенділігі
айшықты  байқалған  жəне  иммунитетті  айтарлықтай, яғни  төрт  есеге  дейін
арттыратыны  анықталған. 2004-2008 жылдары  шетелдік  мамандардың  қатысуымен
халықаралық  стандарттар  бойынша  клиникаға  дейінгі  зерттеулер  жүргізіліп, жаңа
дəрмектің бірегей терапевтік тиімділігі көрсетілген. ФС- 1 дəрмегінің тиімділігі өкпе
құрты ауруымен науқас адамдарға жəне иммундық жетіспеушілігі вирусына (ВИЧ-
инфекциясы) шалдыққан  ауруларға  қолданылып  зерттелмек. Қазіргі  кезде  аталған
дəрмектің  барлық  терапевтік  қасиеттері  мақұлданып  отыр. Оны  қолдану  көптеген
күрделі аурулардың дерттеріне ғана емес, сонымен бірге адамдардың өмір сапасына
да оң ықпал етуде.
Биотехнологиялық ғылыми-зерттеу институттарында эмбриондар тасымалдау,
жоғары салмақ қостыратын дəрмектер жасау сияқты жұмыстар жасалуда. Байқоңыр
ғарыш  айлағында  космостық  кеңістік  жағдайында  əртүрлі  ағзалардың  өсіп-даму

192
ерекшеліктерін  зерттеу, жаңа  биологиялық  жəне  техникалық  заттар  алу
мүмкіндіктерін анықтау сияқты тəжірибелер жасалуда.
Республика  аумағында  ферменттерді  дайындап  оны  спирт, нан  өндірісінде
пайдалануға  болады  жəне  өндірілген  ферменттерді  мемлекет  ішінде  немесе
экспортқа  шығару  мүмкіндігі  де  зор. Қазір  əлемнің  көптеген  елдерінде  бензиннің
октан  санын  жоғарылату  мақсатында  этанолды, бұрыннан  қолданыстағы
экологиялық  жағынан  қауіпті  болып  табылатын – тетраэтилқорғасынның  орнына
пайдаланады. Қазіргі  кезде  оның  көмегімен  ондаған  аса  бағалы  биологиялық
белсенді (активті) заттар – гормондар, ферменттер, дəрумендер  жəне  кейбір  дəрі-
дəрмектер алынады.
Биотехнологияның  жетістігі  ең  алдымен  оның  іргелі  ғылым  салаларымен
тығыз  байланысты, яғни  биотехнологияның  жаңа  салалары  мен  əдістері,
генетикалық, гендік, жасушалық  жəне  ақуыздық  инженерия, индимология
инженериясы, жануарлар, өсімдіктер  жəне  бактериялар  жасушаларының
культурасын көбейту, жасушаларды біріктіру əдістерін кеңінен игерген сайын арта
бермек.
Х тараубойынша өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар мен тапсырмалар
1. Экологиялық биотехнология қандай мəселелермен айналысады?
2. Экологиялық  биотехнологияның  қандай  бағыттары  бар  жəне  олар  қандай
əдістер арқылы жүзеге асырылады?
3. Микробиологиялық  өндіріс  саласында  басты  назарда  ұсталуы  қажет  шаралар
не?
4. Антропогендік  əсерлер  Қазақстанның  табиғи  ортасына  қандай  зияндар
келтіруде?
5. Биотехнология  жетістіктерін  қоршаған  ортаны  қорғауда  пайдалану  қандай
салаларды қамтуы қажет?
6. Қаптау технологиясын əрі қарай жетілдіру қандай бағытта жүргізілуі қажет?
7. Экологиялық биотехнологияның қандай шешілмеген өзекті мəселелері бар?
8. Қазақстанда экологиялық биотехнология қалай дамуда деп ойлайсыз?
9. Ластанған сулар шығу тегі бойынша қандай болып бөлінеді?
10. Тұрмыстық  ағынды  суларды  ластайтын  заттардың  концентарциясын
бағалау көрсеткіштері қандай болып бөлінеді?
11. Суды сипаттау үшін қандай көрсеткіштер қолданылады?
12. Ағынды  суларды  аэробты  өңдеу  дегеніміз  не  жəне  ол  қандай  сатылардан
тұрады?
13. Қалдықтарды  аэробты  өңдеуде  қандай  жүйелер  қолданады  жəне  олардың
ерекшеліктері не?
14. Өндіріс  жəне  тұрмыстық  қоқыс  қалдықтарын биотехнологиялық  жолдармен
тазартудың негізгі мақсаты не?
15. Биоремидиация дегеніміз не?
16. Қоршаған  ортаны  ауыр  металдардан  тазарту  мақсатында  өсімдіктерді
пайдалану мүмкіндіктері қандай?

193
17. Ғарыштағы  тəжірибелерде  басты  нысан  ретінде  қандай  жүйелерді
пайдаланады?
18. Ғарыштық биотехнология дамуының негізгі бағыттары қандай?
19. Қазақстандағы ғарыштық бағдарламалардың маңызы неде?
20. Ғарыштық биотехнологияның болашағы қандай деп ойлайсыз?
21. Қазақстанда ғарыштық биотехнологияның дамуына мүмкіндік бар ма?
22. Микробиологиялық өндірістің  технологиялық үдерістері қандай  сатылардан
тұрады?
23. Биотехнологияның  Қазақстан  Республикасы  халық  шаруашылығында
қолданылатын негізгі қандай салаларды айтуға болады?
24. Қазақстанда қандай биотехнологиялық өндіріс орындарын білесіз?

194
СОӨЖ тақырыптары
1. Лиофилизация үдерісі жəне оның қолданылу аймағы.
2. Биотехнологияда пайдаланылатын ауылшаруашылығы саласының қалдықтары
жəне оның маңызы.
3. Себінді  материалдарды  өсіру  үшін  қажетті  қоректік  орталар  жəне  оларға
қойлатын талаптар.
4. Қатты фазалық ферментация үдерісі жəне онда алынатын өнімдер.
5. Продуценттерді  дақылдау  үшін  қолданылатын  қондырғалар  жəне  олардың
жұмыс істеу принциптері.
6. Микроорганизмдер синтезі негізінде түзілетін сұйық отын түрлері жəне ондағы
негізгі үдерістердің сипаттамасы.
7. Ашытқылар  биомассасын  алу  үшін  қолданылатын  шикізат  түрлері  жəне
ондағы негізгі үдерістердің сипаттамасы.
8. Биотехнологияда  қолданылатын  патогенді  жəне  ауру  тудырмайтын
бактериялар, олардың негізгі  сипаттамалары.
9. Зертханалық  жағдайда  өнеркəсіптік  штаммдарды  өсіруге  арналған  қоректік
орталарға қойылатын негізгі талаптар.
10. Қазіргі замандағы биотехнологияның өзіндік ерекшеліктері.
11. Жартылай  синтетикалық  пенициллиндерді  алу  үшін  қолданылатын  табиғи
қоспалар.
12. Микроорганизмдер  арқылы  ғана  алынатын  дəрумендер  түрлері  жəне  ондағы
жүретін үдеріс сипаттамалары.
13. Микробтық глюкоизомеразаларды қандай өнім өндіру үшін пайдаланады жəне
ондағы жүретін үдерістер негізінің сипаттамасы.
14. Микробиологиялық  əдіспен  аскорбин  қышқылын  алу  жəне  ондағы
реакциялардың жүруі.
15. Амин  қышқылдарын  алудағы  микробиологиялық  тəсілдің  негіздері  жəне
химиялық тəсілден артықшылығы.
16. Ашытқы  липидтерінің  сипаттамасы  жəне  өсімдік  липидтермен  негізгі
ұқсастығы.
17. Өнеркəсіптік  ферментацияға  арналған  қондырғылар  түрлері  жəне  олардың
сипаттамалары.
18. Гендік-инженерлік  өнімді  алу  үшін  қолданылатын E coli  бактерияларының
басты артықшылықтары.
19. Полиқанттарды дақылдық сұйықтан бөлу тəсілдері.
20. Этанол  алу  үшін  шикізат  ретінде  пайдаланылатын  негізгі  өнеркəсіп  қалдығы
жəне қолданылатын биотехнологиялық үдеріс сипаттамасы.
21. Нан пісіруде қолданылатын шикізат түрлеріне байланысты алынатын өнімдер
сипаттамалары.
22. Кондитерлік  өнімдер  түрлері  жəне  оларда  қолданылатын  биотехнологиялық
үдеріс сипаттамасы.
23. Аз тоннажды биотехнологиялық өндіріс өнімдері сипаттамасы.
24.Көп тоннажды биотехнологиялық өндіріс өнімдері сипаттамасы.
25. Этанол  өндіруде  қолданылатын  микроорганизмдер  жəне  технологиялық
үдеріс сипаттамасы.

195
26. Биотехнология  өндірісіндегі  асептика  принципінің  сақталуы  жəне  оның
маңызы.
27. Үздіксіз  жəне  мерзімді  дақылдау  принциптері  жəне  олардың  негізгі
айырмашылығы.
28. Спирт  өндірісінде  пайдаланылатын  микроорганизмдер  түрлері  мен
сипаттамалары.
29. Инженерлік энзимология жəне оның өнімдері.
30. Иммунология ғылымының зерттеу зерзаты жəне қолданылу аймағы.
31. Моноклональды антиденелер жəне олардың қолданылу аймағы.
32. Аэробты  микроорганизмдерді  пайдаланып, ластанған  суларды  тазалауға
арналған қондырғылар.
33. Антибиотиктерді  өте  жоғары  синтездеуге  мүмкіншілігі  бар  продуценттерді
алу жолдары.
34. Сұйық  қалдықтарды  биологиялық  анаэробты  өңдеуге  қолданылатын  реактор
түрлері жəне ондағы микробиологиялық үдеріс сипаттамасы.
35. Микробалдырлардың  көмегімен  ластанған  суды  тазалауға  арналған
қондырғылар.
36. Биореакторлар түрлері жəне жұмыс істеу принциптері.
37. Қалдық  суларды  тазалау  үшін  жүргізілетін  ірі  масштабты  аэрациялық
қондырғы түрлері.
38. Ластанған  суларды  тазалауға  арналған  қондырғылардың  жұмыс  істеу
принциптерінің негізі.
39. Залалсыздандыру дегеніміз не? Залалсыздандыру əдістерінің сипаттамалары.
40. Белсенді тұнба түзу дегеніміз не жəне оның қолданылу аймағы.
41. Өнеркəсіптік  декстранды  алу  үшін  қолданылатын  дақылдар  жəне  мұндағы
биотехнологиялық үдеріс сипаттамасы.
42. Рекомбинантты микроорганизмдерді алу принциптері.
43. Биоконверсия негіздері.
44. Клондық технология негіздері.
45. Трансгенді жануарларды алу биотехнологиясы.
46. Биогаз алуда жүретін метандық ыдырау үдерісі.
47. Дəрумендерді өнеркəсіптік жолмен өндіру.
48. Фиторемидиация əдісінің маңызы.
49. Фитобиотехнологияда геномдық жəне хромосомалық əдістерінің қолданылуы
50. Биоконверсия əдістерінің маңызы.
51. Биотехнология 
жетістіктерін 
өсімдіктер 
өнімділігін 
жоғарылатуда
пайдаланудың маңызы.
52. Биотехнология  үдерістерін  энергия  көздерін  толықтыруда  пайдалану
мүмкіндіктері.
53. Биотехнология үдерістерінің кен өндірісінде пайдалану аясы.
54. Биотехнология  үдерістерінің  қоршаған  ортаны  қорғау  мақсатында
қолданылуы.
55. Биоинженерияны  мал  шаруашылығында  қолданудың  пайдасы  мен  қауіпті
тұстары.

196
Тест сұрақтары
1. «Биотехнология» терминін ғылымға бірінші рет кім жəне қашан енгізді?
A) В. И. Вернадский, 1915 ж.
B) К. Эрике, 1917 ж.
C) Э. Геккель, 1935 ж.
D) А.С. Мончадский, 1932 ж.
E) Ч. Дарвин, 1885 ж.
2. Қазіргі  биотехнологияны  ғылым  ретінде  кім  жəне  нешінші  жылдардан  бастап
мойындатты?
A) Ч. Дарвин, 1885 ж.
B) К. Эрике, 1917 ж.
C) Карл Геран Хэден, 1961 ж.
D) А.С. Мончадский, 1932 ж.
E) Э. Геккель, 1885 ж.
3. Кім жəне қашан алғаш рет рДНК алуға қол жеткізді.
А) Пол Берг, 1972 ж.
B) Г Корана, 1969 ж.
C) Ж. Барский, 1960 ж.
D) Алексис Каррель, 1913 ж.
E) С. Блондо, 1847 ж.
4. Кім жəне қашан алғаш рет адамның рекомбинантты ақуызы – инсулинді алған?
А) С. Блондо, 1847 ж.
B) Эли Лили, 1982 ж.
C) Ж. Барский, 1960 ж.
D) Алексис Каррель, 1913 ж.
E) Пол Берг, 1972 ж.
5. Жекелеп  бөлініп  алынған  өсімдік  ұлпаларын  жасанды  ортада  өсіріп-көбейту
жөнінде алғашқы ойды кім жəне қашан айтқан?
А) Ж. Барский, 1960 ж.
B) Г Корана, 1969 ж.
C) Г. Габерланд, 1902 ж.
D) Алексис Каррель, 1913 ж.
E) Эли Лили, 1982 ж.
6. 1950-шы жылдары биотехнологияда қандай маңызды бағыт туындады?
A) морфологиялық;
B) генетикалық;
C) физиология;
D) жасуша инженериясы;
E) селекциялық.

197
7. Өсімдіктер  мен  жануарлардың  жекелеген  жасушалары  мен  ұлпаларын  өсірудің
əдістерін ойлап тапқан ғалымдар?
А) Г. Корана жəне Пол Берг;
B) Филипп Уайт жəне Роже Готре;
C) Ж. Барский жəне Эли Лили;
D) Алексис Каррель жəне Л. Пастер;
E) С. Блондо мен А. Михайлов.
8. Кім  жəне  қашан  өсімдік  жасушасының  қабықтарын  микротециум
саңырауқұлақтарының  қоректік  ортада  бөлетін  ферментті  заты  арқылы  бұзуды
ұсынады?
А) Эдвард Кокинг,1960 ж.
B) Г Корана, 1847 ж.
C) Ж. Барский, 1960 ж
D) Алексис Каррель, 1913 ж.
E) Пол Берг, 1972 ж.
9. Ғылымға кім жəне қашан алғаш рет «клон» деген терминді қолдануды ұсынады?
А) Ж. Барский, 1960 ж.
B) Г. Корана, 1847 ж.
C) Уэббер, 1903 ж.
D) Алексис Каррель, 1913 ж.
E) Г. Габерланд, 1902 ж
10. Биотехнологияның ғылым ретінде уақыт белгі бойынша қандай екі бағыты бар?
A) тікелей жəне жаңа;
B) жанама жəне тікелей;
C) жанама жəне дəстүрлі;
D) жаңа жəне дəстүрлі;
E) құрама жəне жанама.
11. Қалыпты D- формалы аптамерлердің дəл өзіне ұқсас, бірақ кішкетай L- формалы
көшірмесін қалай атайды?
А) бөлшектер;
В) аптамерлер;
С) шпигельмерлер;
Д) шаперондар;
Е) моноциттер.
12. Метаболизм деп қандай үдерісті атайды?
A) зат алмасу;
B) гомеостаз;
C) тепе-теңдік;
D) өзгеруі;
E) селбесу;

198
13. Тірі  ағзадағы  оның  тіршілік  əрекетін  қамтамасыз  ететін  барлық  химиялық
өзгерістердің жиынтығын не деп атайды?
A) гомеостаз;
B) зат алмасу;
C) климакс;
D) сукцессия;
E) эрозия;
14. Ақуыз құрамына кіретін амин қышқылдары қандай негізгі екі түрге бөлінеді?
A) суға жəне майға еритін;
B) жеңіл жəне ауыр;
C) алмастырылатын жəне алмастырылмайтын;
D) жеңіл жəне алмастырылатын;
E) ауыр жəне алмастырылмайтын.
15. Ағзаға  қажетті  амин  қышқылдарының  қажетті  мөлшері  бар  ақуыздарды  қалай
атайды?
A) толымсыз;
B) толымды;
C) жеңіл;
D) ауыр;
E) алмастырылмайтын.
16. Жеткіліксіз мөлшерде қандай да бір алмастырылмайтын амин қышқылдары бар
немесе жоқ ақуыздар қалай аталады?
A) толымсыз;
B) толымды;
C) жеңіл;
D) суыр;
E) алмастырылмайтын.
17. Ақуздардың тəуліктік қажеттілігі неге байланысты болады?
A) морфологиялық өзгерістерге;
B) биологиялық үдеріске;
C) генетикалық информацияға;
D) химиялық қосылыстардың алмасуына;
E) физикалық күш түсудің қарқындылығына.
18. Генді бөтен жасушаға апарып салу қалай аталады?
A) гомеостаз;
B) трансплантация;
C) имплантант;
D) иммобильдеу;
E) трансгеноз.

199
19. Ақуыз ыдырауының соңғы өнімдерін көрсетіңіз:
A) СО
2
, NO, SO
4
, несепнəр;
B) калий, кальций, мыс;
C) СО
2
, Н
2
О, несепнəр, несеп қышқылы;
D) NO, SO
4
, кальций, калий;
E) NO, SO
4
, кальций, несеп қышқылы;
20. Ақуыздардың алмасуын реттеуде аса маңызды рольді қандай заттар атқарады?
A) көмірсутектер, биокатализаторлар мен амин қышқылдары;
B) қалқанша бездің жəне бүйрек үсті бездерінің гормондары;
C) адреналин жəне көмірсутектер;
D) көмірсутектер мен майлар;
E) биокатализаторлар мен амин қышқылдары.
21. Қандай заттарда энергияның аса көп қоры болады?
A) көмірсутектерде;
B) ақуыздарда;
C) майларда;
D) дəрумендерде;
E) минералдарда.
22. Қазақстанда Биотехнологиялық Ұлттық Орталығы қашан құрылды?
А) 1993 ж.
B) 1990 ж.
C) 2001 ж.
D) 2005 ж.
E) 2009 ж.
23. Жасуша ішіндегі суды қалай атайды?
A) антропогенді;
B) экзогенді;
C) табиғи;
D) эндогенді;
E) құрама.
24. Организмге  өсімдік  жəне  жануарлар  текті  тағамдармен  түсетін, химиялық
табиғаты  əртүрлі  биологиялық, органикалық  қосылыстардың  топтарын  не  деп
атайды?
A) минералдар;
B) дəрумендер;
C) ақуыздар;
D) майлар;
E) микроэлементтер.

200
25. Қандай жасушалар құрамында ауксин мен цитокинин гормондары жоқ қоректік
орталарында өсе алады?
А) денелік жасушалары;
В) эмбриональдық жасушалар;
С) қартайған жасушалар;
Д) діңгек жасушалары;
Е) ісік жасушалары мен маманданған ұлпалар.
26. Қандайда  бір  дəрумен  немесе  оның  құрамдасы  жетіспеген  жағдайда  ағзада
қандай үдеріс пайда болады?
A) аллергия;
B) гиповитаминоз;
C) авитаминоз;
D) гомеостаз;
E) метабализм.
27. Дəрумендерді қандай екі топқа бөледі?
A) суда еритіндер жəне майда еритіндер
B) суда жəне қышқылда еритіндер
C) тұзда жəне суда еритіндер
D) ферменттерде жəне секрецияда еритіндер
E) гормондар мен суда еритіндер
28. Ақуыз құрылымы жөнінде мəлімет сақталған ДНҚ бөлігі қалай аталады?
A) антидене;
B) триплет;
C) геном;
D) ядро;
E) хромосом.
29. Арнайы əсер ету арқылы, яғни радиоактивтік сəулемен, химиялық заттар немесе
температурамен əсер етудің нəтижесінде пайда болатын өзгерістерді қалай атайды?
A) гетеротиптік;
B) секірмелі;
C) летальды;
D) гомотиптік;
E) индукциялық.
30. Өсімдіктерден алынатын антибиотиктер қалай аталады?
А) моноцидтер;
В) фитонцидтер;
С) стрептококкалар;
Д) пеницилиндер;
Е) бицилиндер.

201
31. Организмнің генотипінің өзгеруіне байланысты болатын, яғни тұқым қуалайтын
өзгергіштікті не деп атайды?
A) мутация;
B) метаболизм;
C) ажырау;
D) сукцессия;
E) гомеостаз.
32. Өзгергіштіктің қандай екі түрі бар?
A) гетеротиптік жəне монотиптік;
B) гомотиптік жəне фенотиптік;
C) гетеротиптік жəне гомотиптік;
D) генотиптік жəне фенотиптік;
E) генотиптік жəне монотиптік.
33. “Мутация” деген терминді ең алғаш кім жəне қашан енгізді?
A) А.И. Мончадский, 1970 ж.
B) В.И. Вернадский, 1920 ж.
C) Э. Геккель, 1935 ж.
D) В. Докучаев, 1956 ж.
E) Г. Де-Фриз, 1901 ж.
34. Мутациялардың қандай екі түрі бар?
A) гомотиптік жəне фенотиптік;
B) гомотиптік жəне гетеротиптік;
C) секірмелі жəне индукциялық;
D) секірмелі жəне гомотиптік;
E) индукциялық жəне гетеротиптік.
35. Сомалық  мутацияны  зерттеудің  адам  мен  жануарлардағы  қандай  аурулардың
себептерін білу үшін зор маңызы бар?
A) жүрек аурулары;
B) қатерлі ісік аурулары;
C) ми аурулары;
D) бауыр аурулары;
E) биологиялық аурулары.
36. Бір пуриннің екіншісімен немесе бір пиримидиннің басқа біреуімен ауыстыруын
не деп атайды?
A) трансверия;
B) транзиция;
C) транслокация;
D) регенерация;
E) трансплантация.

202
37. Өлімге душар ететін мутацияларды қалай атайды?
A) гетеротипті;
B) гомотипті;
C) летальды;
D) фенотипті;
E) жағымды.
38. Егер мутация табиғи факторлардың əсерінен пайда болса, оны қалай атайды?
A) секірмелі;
B) индукциялық;
C) летальды;
D) гомотиптік;
E) гетеротиптік.
39. Өсімдік жасушалары  қоректік  ортаның  бастапқы рН  көрсеткіші  қандай  шамада
болғанда жақсы өседі?
А) 4 пен 5 арасында;
В) 5 пен 6 арасында;
С) 2 мен 3 арасында;
Д) 6 мен 7 арасында;
Е) 7 мен 8 арасында.
40. Дене жасушаларында болатын мутацияларды қалай атайды?
A) монотиптік;
B) генеративтік;
C) гетеротиптік;
D) гомотиптік;
E) сомалық.
41. Эволюция мен селекция үшін тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі маңызды рольді
қандай үдеріс атқарады?
A) сукцессия;
B) гомеостаз;
C) полиплоидия;
D) этрификация;
E) метаболизм.
42. Хромосом санының гаплоидты жиынтыққа еселенбей өзгеруінің нəтижесінде не
пайда болады?
A) сукцессия;
B) полиплоидия;
C) гомеостаз;
D) анеуплоидия;
E) гибридтер.

203
43. Пуринді пиримидинге немесе керісінше алмастыруды не деп атайды?
A) трансверсия;
B) транзиция;
C) транслокация;
D) регенрация;
E) трансформация.
44. Хромосомалық өзгерістерді қалай атайды?
A) мутация;
B) транслокация;
C) трансдукция;
D) транскрипция;
E) аберрация.
45. Хромосоманың бір бөлігінің үзіліп түсіп қалуын не деп атайды?
A) дупликция;
B) дефишенсия;
C) делеция;
D) транзиция;
E) трансверция.
46. Хромосоманың  бір  бөлігінің  басқа  бір  оған  гомологты  емес  хромосомамен
ауысып кетуін не деп атайды?
A) дефишенсия;
B) делеция;
C) транзиция;
D) транслокация;
E) дупликация.
47. Цитологиялық тұрғыдан алғанда аберрацияның қандай екі түрі бар?
A) хромосомалық жəне хромотидтік;
B) гомотиптік жəне гетеротиптік;
C) хромосомалық жəне гомотиптік;
D) гетеротиптік жəне хромотидтік;
E) гетеротиптік жəне хромосомалық.
48. Хромосомалардың  құрылымының  өзгеруін  зерттеу  үшін  мейоздық  қандай
фазасы қолайлы болып есептеледі?
A) интерфаза;
B) профаза;
C) метофаза;
D) делеция;
E) дупликация.

204
49. Хромосомалар  саны  гаплоидты  жиынтыққа  еселеніп  көбейетін  организмдерді
қалай атайды?
A) анеуплоидты;
B) полиплоидты;
C) ұқсас;
D) бөтен;
E) трансгенді.
50. Хромосомалар саны еселенбей көбейетін организмдерді қалай атайды?
A) трансгенді;
B) полиплоидты;
C) ұқсас;
D) бөтен;
E) анеуплоидты.
51. Полиплоидияның қандай екі түрі бар?
A) жанама, құрама;
B) бөтен жəне кері;
C) автоплоидия жəне анеуплоидия;
D) жанама жəне анеоплоидия;
E) автоплоидия жəне гомоплоидия.
52. Жасушалардың қандай ұлпаларында полиплоидия жиі кездеседі?
A) сомалық;
B) генетикалық;
C) геномдық;
D) ішкі;
E) сыртқы.
53. Белгілі  бір  факторлармен  арнайы  əсер  ету  нəтижесінде  пайда  болатын  тұқым
қуалайтын өзгергіштікті қалай атайды?
A) құрама;
B) табиғи;
C) жасанды;
D) жалпы;
E) жанама.
54. Радиоактивті  сəулелер, температура, ультракүлгін  жəне  лазер  сəулелері, сол
сияқты кейбір химиялық қосылыстарды не деп атайды?
A) табиғи фактор;
B) мутагендік фактор;
C) секірмелі фактор;
D) зат алмасу факторлары;
E) гомостаз.

205
55. Радиацияның əсерінен ең алдымен қандай құрылымдар өзгереді?
A) гаметалық
B) цитоплазмалық;
C) хромотидалық;
D) хромомералық;
E) ядролық.
56. Жасанды қоректік ортаны қоюландыру үшін қандай  зат қолданылады?
А) ақуыздар;
В) цемент;
С) агар-агар;
Д) гормондар;
Е) майлар.
57. Радиацияның  əсерінен  дене  жасушаларында  болатын  қатерлі  ісіктерді  қалай
атайды?
A) гепатит;
B) қатерлі ісік;
C) метастаз;
D) гомеостаз;
E) сукцессия.
58. Өсімдіктер  мен  жануарлардың  денелік  жасушаларында  болатын  мутацияларды
қандай арнайы əдістермен зерттеуге болады?
A) модификациялық;
B) хирургиялық;
C) цитогенетикалық;
D) биологиялық;
E) химиялық.
59. Қандай мутациялар көбінесе гендік мутацияларды тудырады?
A) химиялық;
B) физикалық;
C) биологиялық;
D) экологиялық;
E) жалпы.
60. Геномында бөтен ген бар жануарларды қалай атайды?
A) индукциялық;
B) гаплоидты;
C) диплоидты;
D) анеуплоидты;
E) трансгенді.

206
61. Генді  бір  биологиялық  жүйеден  басқа  жүйеге  жаңа  белгілері  бар  организмнің
жаңа формасын алу үшін жасанды жолмен тасымалдауын қалай атайды?
A) метаболизм;
B) трансгеноз;
C) инверсия;
D) трансдукция;
E) гомеостаз.
62. Қандай əдіс арқылы генді эукариоттық жыныс жасушасына еңгізеді?
A) инверсия əдісі;
B) трансдукция əдісі;
C) трансгеноз əдісі;
D) транслокация əдісі;
E) делеция əдісі.
63. Трансгенді  жануарларды  алу  үшін  рекомбинантты  гендерді  қандай
қондырғының көмегімен ұрықталған ооцидтердің пронуклеусіне еңгізеді?
A) метаболизм;
B) гомеостаз;
C) күрекше;
D) зат алмасу;
E) микротүтікше.
64. Микроинъекциялық үдерісі зиготаларға қандай əсерін тигізеді?
A) жағымды;
B) зақымды;
C) əсерін тигізбейді;
D) бір келкі;
E) ешқандай.
65. Альтернативті екі геннің бір формасын не деп атайды?
A) фенотип;
B) бактериофаг;
C) аллель.
D) генотип;
E) антидене.
66. Бактерияда тіршілік ететін вирусты қалай атайды?
A) бактериофаг;
B) аллель;
C) фенотип;
D) генотип;
E) антиген.

207
67. Өзгерісі  мутацияға  əкелетін  ДНҚ  молекуласының  ең  кішігірім  бөлігін  қалай
атайды?
A) аллель;
B) мутон;
C) фенотип;
D) геном;
E) ген.
68. Нуклеин  қышқылы  молекуласындағы бір пуринді негізінің басқа  пурин  негізге
алмасуын не деп атайды?
A) трансгеноз;
B) трансверсия;
C) транзиция;
D) делеция;
E) дупликация.
69. Пурин-пиримидин  бағытының  өзгеруіне  əкелетін  күрделі  алмасуды  қалай
атайды?
A) транзиция;
B) трансверсия;
C) трансдукция;
D) трансгеноз;
E) делеция.
70. Вирустарды, бактерияларды, саңырауқұлақтарды, токсиндер жəне қатерлі ісіктер
қоздыратын ауруларды тану жəне емдеу үшін қандай заттар қолданылады?
A) ақуыздар мен майлар;
B) гормондар;
C) биокатализаторлар;
D) микроэлементтер;
E) моноклонды антиденелер.
71. Қандай заттарды əртүрлі ауруларды диагностикалау үшін қолданады?
A) сарысулар;
B) моноклонды антиденелер;
C) биокатализаторлар;
D) микроэлементтер;
E) ақуыздар мен майлар.
72. Эмбриондарды трансплантациялау туралы хабар қай жылы белгілі болды?
A) 1950 ж.
B) 1920 ж.
C) 1890 ж.
D) 1935 ж.
E) 1940 ж.

208
73. Организмнің жатырдағы дамуының ерте кезеңіне əсер ету арқылы эмбриондарды
генетикалық құрастыруын қандай ғылым зерттейді?
A) экология;
B) биология;
C) селекция;
D) эмбриоинженерия;
E) цитология.
74 Құнды  геотипті  аналықтың  эмбриондарын  басқа  аналықтың  жатырына
тасымалдуын қалай атайды?
A) трансплантация;
B) трансгеноз;
C) делеция;
D) дупликация;
E) инверсия.
75. Алғаш рет эмбриондарды трансплантациялау қандай жануарларда өткізілді?
A) үй қояндарда;
B) тышқандарда;
C) қойларда;
D) сиырда;
E) қасқырларда.
76. Бағалы бір сиырдан теория бойынша қаншадан астам бұзау алуға болады?
A) 700-ден астам;
B) 100-ден астам;
C) 50-ден астам;
D) 1000-нан астам;
E) 500-ден астам.
77. Агар-агардың негізгі құрамына қандай заттар кіреді?
А) ақуыздар мен гормондар;
В) теңіз балдыры жəне полисахаридтер;
С) фитогормондар мен майлар;
Д) дəрумендер мен ақуыздар;
Е) шөптер мен жемдер.
78. Информациялық РНҚ-ның ДНҚ тізбегінде түзілу үдерісі қалай аталады?
A) трансгеноз;
B) транскрипция;
C) делеция;
D) дупликация;
E) метаболизм.

209
79. Жасушаның интерфазасында ақуыз синтезі қандай екі кезеңдерден өтеді?
A) делеция мен инверсия;
B) делеция жəне дупликация;
C) транскрипция жəне трансляция;
D) дупликация мен инверсия;
E) транскрсипция мен делеция.
80. Қай жылы рибосомалар арасында аралық заттың ролі туралы теориялық болжам
айтылды?
A) 1961 ж.
B) 1918 ж.
C) 1948 ж.
D) 1908 ж.
E) 1899 ж.
81. 1961 жылы  ғалымдардың  қайсысы  рибосомалар  арасында  аралық  заттың  ролін
РНК-ның ерекше түрі атқаруы туралы теориялық болжам айтты?
A) Жакоб жəне Моно;
B) Докучаев жəне В.И. Вернадский;
C) Ч. Дарвин жəне В.И. Вернадский;
D) Э. Геккель жəне В.И. Вернадский;
E) Э. Геккель жəне Ч. Дарвин.
82. ДНҚ транскрипциясы қандай үш сатыдан тұрады?
A) инициация, делеция жəне дупликция;
B) делеция, дупликация жəне терминация;
C) инициация, элонгация жəне терминация;
D) элонгация, делеция жəне дупликция;
E) терминация, делеция жəне дупликация.
83. Инициация  үдерісі  үшін  алдымен  РНҚ-полимераза  ДНҚ-ның  қандай  бөлігін
тануы керек?
A) геномын;
B) промоторын;
C) хромотидасын;
D) хромомерін;
E) аллелін.
84 Ақуыздың  қышқылдарына  сəйкес  келетін  кодондардан  құралған  бөлікті  қалай
атайды?
A) лидер;
B) коделеуші;
C) жалпы;
D) қысқа;
E) ұзын.

210
85. Промотордың  инициация  үлескісі (учаскесі) шамамен  қанша  жұп  негізден
құралған?
A) 15;
B) 60;
C) 5;
D) 40;
E) 25.
86. Барлық иРНҚ-ның құрамында қандай бөлікті ажыратуға болады?
A) лидер жəне қысқа;
B) қысқа жəне қосымша;
C) қысқа жəне жалпы;
D) жалпы жəне лидер;
E) коделеуші жəне лидер.
87. Алғаш рет медицинада қолданылған ген инженериясы арқылы өндірілген затты
атаңыз?
A) фермент;
B) дəрумен;
C) инсулин;
D) минерал;
E) микроэлемент.
88. Полипептидтік тізбектегі  амин  қышқылдары  қатарына аударылу  механизмін не
деп атайды?
A) трансляция;
B) делеция;
C) дупликация;
D) инверсия;
E) трансгеноз.
89. Инициацияның бас кезінде рибосома қандай екі суббөліктерден тұрады?
A) қысқа жəне жеке;
B) жалпы жəне қысқа;
C) жеке жəне жалпы;
D) жеке жəне өте үлкен;
E) үлкен жəне кіші.
90. Өсіп жатқан полипептидтік тізбек құрамына амин  қышқылдарының тізбектеліп
қосылуын қалай атайды?
A) делеция;
B) элонгация;
C) дупликация;
D) трансгенез;
E) инверсия.

211
91. Элонгацияның бірінші кезеңі неден тұрады?
A) пептидтік байланыстың түзілуінен;
B) кодонды танудан;
C) транслокациядан;
D) зат алмасудан;
E) биокатализациядан.
92. Элонгацияның екінші кезеңі неден тұрады?
A) транслокациядан;
B) кадонды танудан;
C) пептидтік байланыстың түзілуінен;
D) зат алмасудан;
E) биокатализациядан.
93. Элонгацияның үшінші кезеңі неден тұрады?
A) биокатализациядан;
B) кодонды танудан;
C) пептидтік байланыстың түзілуінен;
D) зат алмасудан;
E) транслокациядан.
94. Тірі  организмдерді  жəне  биологиялық  жүйелер  мен  үдерістерді  адамның
мақсатына сай өндірісте қолдануды ғылымдардың қайсысы зерттейді?
A) цитология;
B) биология;
C) экология;
D) эмбриоинженерия;
E) биотехнология.
95. Биотехнология шаруашылықтың қандай саласына үлкен əсерін тигізеді?
A) ауылшаруашылығына;
B) өндіріске;
C) қара металлургияға;
D) түсті металургияға;
E) энергетикаға.
96. Қандай əдіс арқылы құрастырылған жаңа организм биотехнологиялық өндірісте
қолданылуы мүмкін?
A) генинженериялық;
B) цитологиялық;
C) эмбриологиялық;
D) биологиялық;
E) химиялық.

212
97. Коделеуші бөліктің алдындағы қосымша тізбекті қалай атайды?
A) жалпы;
B) код;
C) геном;
D) лидер;
E) қысқа.
98. Инсулин қай жерде түзіледі?
A) ұйқы безінде;
B) генде;
C) хромосомада;
D) жыныс жасушаларында;
E) сомалық жасушаларында.
99. Судағы  бейорганикалық  жəне  өлі  органикалық  заттармен  қоректенетін
микроорганизмдерді не деп атайды?
A) сапрофиттер;
B) мезофиттер;
C) склерофиттер;
D) суккуленттер;
E) полифиттер.
100. Инсулин гормонының ұзындығы қанша полипептидттік тізбектен құралған?
A) бес;
B) екі;
C) алты;
D) төрт;
E) үш.
101. Инсулин гормондары қандай тізбектерден құралған?
A) микроэлементтік;
B) дəрумендік;
C) минерандық;
D) ферменттік;
E) полипептидтік.
102. Кейбір органиклық қоспалардан суды тазарту жəне түссіздендіру үшін қандай
əдіс қолданылады?
A) каогулияция əдісі;
B) флотация əдісі;
C) хлорлау əдісі;
D) адсорбция;
E) абсорция,

213
103. Адам инсулині алғаш рет қашан синтезделді?
A) 1978 ж.
B) 1950 ж.
C) 1958 ж.
D) 1918 ж.
E) 1965 ж.
104. Жер бетіндегі ашық су қоймаларда қандай организмдер көп мөлшерде болады?
A) бейорганизмдер;
B) микроорганизмдер;
C) ксерофиттер;
D) автотрофтар;
E) склерофиттер.
105. Вирустың сыртқы ақуызды қабығын қалай атайды?
A) хромосома;
B) мутант;
C) геном;
D) капсид;
E) матрица.
106. Ген  жұмысының  реттеу  типі: репрессор  молекуласын  ген-оператормен
байланысты  құрылымды  гендердің  транскрипциясын  тежейтін  бақылау  қалай
аталады?
A) жалпы;
B) позитивтік;
C) негативтік;
D) құрама;
E) жеке.
107. Ген орналасқан хромосоманың бөлігін не деп атайды?
A) матрица;
B) мутант;
C) локус,
D) клон;
E) кодон.
108. Евроодақ заңнамасы  бойынша  өнім  құрамында  ГМ  заттары оның салмағының
қанша  пайызын  құраса, өндірушілер  ол  жөнінде  сыртқы  қорабында  жазу  керек
болады?
A) 2,1% асса;
B) 1,1% асса;
C) 0,9% асса;
D) 2,5% асса;
E) 3,0% асса.

214
109. Қатерлі ісік ауруын қоздыратын генді не деп атайды?
A) мутант;
B) кодон;
C) клон;
D) локус;
E) онкоген.
110. Бұрын  функциясы  бар  геннің  мутациялануы  нəтижесінде  пайда  болған
активтілігі жоқ элементті қалай атайды?
A) онкоген;
B) псевдоген;
C) кодон;
D) локус;
E) клон.
111. Бактериялардың  коньюгациясын  немесе  қарапайым  жыныс  үдерісін
қамтамасыз ететін плазмиданы қалай атайды?
A) фактор-Ғ;
B) фактор-R;
C) фаг;
D) геном;
E) вектор.
112. Қабығының жарылуы арқылы жасушаның ыдырауын не деп атайды?
A) локус;
B) онкоген;
C) лизис;
D) клон;
E) кодон.
113. Ақуызды репрессормен байланысатын бөлігін қалай атайды?
A) мутаген;
B) оператор;
C) онкоген;
D) клон;
E) локус.
114. Биотехнологиядағы  технологиялық  үдерістерді  жетілдіруге  қажетті  құрал-
жабдықтарды өндіруге бағытталған ғылым саласы қалай аталады?
А) генетикалық инженерия;
B) биологиялық инженерия;
C) ДНҚ- технологиясы;
D) рекомбинантты ДНҚ технологиясы;
E) протоемика.

215
115. Бірнеше рестриктазалар тани алатын бөліктері бар линкерді қалай атайды?
A) локус;
B) монолинкер;
C) онкоген;
D) мутант;
E) полилинкер.
116. Генетикалық рекомбинанттық бірлікті не деп атайды?
A) рекон;
B) мутон;
C) онкоген;
D) локус;
E) геном.
117. Фаг пен плазмида арасындағы гибрид фаг ретінде де жəне плазмида сияқты да
дами алатын векторды қалай атайды?
A) антидене;
B) геном;
C) ядро;
D) фазмида;
E) антиген.
118. Бактериялардың  дəрі-дəрмектерге  төзімділігін  қамтамасыз  ететін  плазмиданы
қалай атайды?
A) фактор-R;
B) фактор-Ғ;
C) фаг;
D) геном;
E) вектор.
119. ДНҚ-ның өзін-өзі синтезделуін қалай атайды?
A) репликация;
B) генерация;
C) мутация;
D) метаболизм;
E) гомеостаз.
120. Кейбір денелік жасушалардың бүтін организмге дейін дами алу қабілетін қалай
атайды?
A) терминация;
B) трансфекция;
C) трансляция;
D) делеция;
E) дупликация.

216
121. Хромосома бөлігінің жоғалуын қалай атайды?
A) трансляция;
B) транскрипция;
C) делеция;
D) дупликация;
E) инверсия.
122. Реттеуші  ақуызбен  байланысты, геннің  транскрипциясын  іске  қосатын
молекуланы қалай атайды?
A) фаг;
B) интрон;
C) геном;
D) вектор;
E) индуктор.
123. Ақуызды коделейтін генетикалық информациясы бар эукариоттық құрылымды
геннің бөлігін қалай атайды?
A) экзон;
B) ядро;
C) плазма;
D) локус;
E) фаг.
124. Бактериялық РНҚ-полимеразаның суббөлігін қалай атайды?
A) мутант;
B) фактор-Ғ;
C) фактор-R;
D) сигма фактор;
E) вектор.
125. ДНҚ-ның  ерекше  нуклеотидтер  тізбегін  танып, қостізбекті  үзуді  қамтамасыз
ететін ферментті қалай атайды?
A) лактаза;
B) инсулин;
C) полимераза;
D) рестриктаза;
E) соматотропин.
126. Соматотропиннің секрециясын тежейтін гормонды қалай атайды?
A) билирубин;
B) инсулин;
C) гемоглобин;
D) соматостатин;
E) лактаза.

217
127. Генді бөтен жасушаға тасымалдай алатын құрылымды не деп атайды?
A) локус;
B) вектор;
C) геном;
D) мутон;
E) лидер.
128. Рестриктазамен кесілген ДНҚ фрагментін қалай атайды?
A) рестрикт;
B) локус;
C) мутон;
D) онкоген;
E) фаг.
129. Көптеген  жасушалар  колониялары  арасында  қажетті  ген  бар  векторды  іздеу
үдерісі қалай атайды?
A) инверсия;
B) трансляция;
C) делеция;
D) дупликация;
E) скрининг.
130. Тандемді  қайталанатын  ДНҚ-ның  транскрипцияланбайтын  бөлігін  қалай
атайды?
A) спейсер;
B) фаг;
C) фазмида;
D) геном;
E) фенотип.
131. Хромосоманың құрамына енетін негізгі ақуыздарды не деп атайды?
A) фенотип;
B) мутондар;
C) гистондар;
D) генотип;
E) геном.
132. Жасушаның  хромосомадан  тыс  бөліктеріндегі  барлық  генетикалық
элементтердің жиынтығын қалай атайды?
A) интрон;
B) плазмон;
C) рекон;
D) оперон;
E) фаг.

218
133. Бактериялық ДНҚ-мен байланыса алатын плазмиданы қалай атайды?
A) локус;
B) хромосома;
C) геном.
D) эписома;
E) кодон.
134. Репликацияның, транскрипцияның немесе трансляцияның аяқталуына əкелетін
үдерісті қалай атайды?
A) делеция;
B) терминация;
C) дупликация;
D) инверсия;
E) трансверсия.
135. РНҚ-ның бірінші негізіне сай келетін ДНҚ-ның бөлігін қалай атайды?
A) старт;
B) кросс;
C) экзен;
D) эндон;
E) стайл.
136. РНҚ матрицасында ДНҚ-ны синтездейтін ферментті қалай атайды?
A) полимераза;
B) лактаза;
C) кері транскриптаза;
D) лигаза;
E) полисахарид.
137. Информациялық РНҚ-ның жалғыз молекуласымен байланысқан екі жəне одан
да көп рибосомаларды қалай атайды?
A) моносома;
B) полисома;
C) сома;
D) геном;
E) хромосома.
138. ДНҚ  молекулаларын  қажетті  жерлерінен  кесіп  алу  қандай  ферменттер
көмегімен жүзеге асырылады?
А) гидролаза;
B) пепсин;
C) лигаза;
D) лейцин;
E) рестриктазалар.

219
139. Генетикалық элемент-орташа қайталанатын ДНҚ типін қалай атайды?
A) жеке;
B) мобильді;
C) жалпы;
D) кері;
E) жанама.
140. Генетикалық рекомбинацияның бөлігін қалай атайды?
A) мутант;
B) рекон;
C) геном;
D) локон;
E) кодон.
141. РНҚ-ның жетілуін қалай атайды?
A) процессинг;
B) делеция;
C) дупликация;
D) инверсия;
E) проверсия.
142. Рестрикциялық  ферменттер  рестриктазалар  танитын  нүктелері  бар  қысқа  қос
тізбектік синтетикалық олигонуклеотидтерді қалай атайды?
A) линкер;
B) мутант;
C) оператор;
D) онкоген;
E) локус.
143. ДНҚ бөліктерін қайта «тіге» немесе «желімдей» алатын ферменттер қалай деп
аталады?
А) рестриктазалар;
B) лигаза;
C) гидролаза;
D) лизин;
E) лейцин.
144. Құрамына 2250-ден 400000 жұпқа дейін нуклеотидтер кіретін ДНҚ молекуласы
қалай аталады?
А) плазмидтер;
B) ақуыздар;
C) ауксин;
D) изолейцин;
E) лизин.

220
145. Генді химиялық жолмен қолдан тұңғыш рет кім жəне қашан синтездеді?
A) Ч. Дарвин, 1885 ж.;
B) К. Эрике, 1917 ж.;
C) Г Корана, 1969 ж.
D) А.С. Мончадский, 1932 ж.;
E) Э. Геккель, 1885 ж.
146. Плазмида терминін ғылымға кім жəне қашан енгізді?
А) Колмер мен Кинкель, 1947 ж.;
B) Рудольф жəне Хельброннер, 1957 ж.;
C) Л. Пастер мен И. Мечников, 1957 ж.;
D) И.Н. Мечников пен Р. Гарднер, 1963 ж.;
E). Джошуа Ледерберг, 1952 ж.
147. Кім жəне қашан алғаш рет рекомбинантты ДНҚ алды?
А) А.С. Мончадский, 1932 ж.;
B) К. Эрике, 1917 ж.;
C) Ч. Дарвин, 1885 ж.;
D) америкалық ғалым П Берг, 1972 ж.;
E) Э. Геккель, 1885 ж.
148. Қандай  заттар  əр  түрге, кластарға  жəне  типтерге  жататын  жасушалардың
бірігуін тездете алады?
А) рестриктазалар, гормондар;
B) Сендай вирусы, полиэтиленгликоль;
C) гидролаза, фруктоза;
D) лизин, триптофан;
E) лейцин, изолейцин.
149. Сомалық жасушаларды гибридизациялау əдісін алғаш кім жəне қашан жасады?
А) Г Корана, 1969 ж.;
B) Ж. Барский, 1960 ж.;
C) Ч. Дарвин, 1885 ж.;
D) А.С. Мончадский, 1932 ж.;
E) Э. Геккель, 1885 ж.
150. Сомалық  жасушалардың  түр  ішіндік  жəне  түр  аралық  гибридтерін  алғаш  рет
кім жəне қашан алған?
А) Ч. Дарвин, 1885 ж.;
B) Г Корана, 1969 ж.;
C). К. Гржешик 1973 ж. ;
D) А.С. Мончадский, 1932 ж.;
E) Ж. Барский, 1960 ж.;

221
151. Бір  жасушадан  бөлініп  алынған  жеке  хромосоманы, басқа  жасушаға  енгізудің
жолдарын алғаш кім жəне қашан тапқан?
А) Г Корана, 1969 ж.;
B) Мак-Брайд, Озер, 1971 ж.;
C) Ч. Дарвин, 1885 ж.;
D) А.С. Мончадский, 1932 ж;
E) Ж. Барский, 1960 ж.
152. Тірі  жануарлар  жасушаларын  ағзадан  бөліп  алып  оны in vitro  жағдайында
қажетті жағдайлар жасау арқылы өсіру идеясын алғаш рет айтқан ғалым?
А) Алексис Каррел;
B) А.С. Мончадский;
C) Мак-Брайд, Озер;
D) Ч. Дарвин;
E) Клод Бернар.
153. ДНҚ  молекуласы  құрамындағы  нуклеотидтер  бір- бірінен  не  себептен
айрықшаланады?
А) азот негізді заттар түрлерінің кіруіне байланысты;
B) амин қышқылдары түрлеріне байланысты;
C) гормондар мен ферменттер түрлеріне;
D) құрылымдық ерекшеліктеріне;
E) кодон құрылымына байланысты.
154. Вектор ретінде қандай ағзаларды пайдалануға болады
А) гормондар мен ферменттер;
B) аденин, гуанин, цитозин, тимин;
C) плазмидалар, əр түрлі бактериофагтар, хайуандар мен өсімдіктер вирустарын;
D) микроорганизмдерді;
E) азот негізді заттарды.
155. Плазмидтер дегеніміз не?
А) бактерия құрамына кіретін заттар;
B) құрамына 2250-ден 400000 жұпқа дейін нуклеотидтер кіретін ДНҚ молекуласы;
C) өкпедегі зат;
D) май құрамына кіретін зат;
E) амин қышқылы.
156. Ген  инженериясы  жұмыстарында  лигаза  ферменттерінің  атқаратын  қызметі
қандай?
А) ассимиляция үдерісін бақылау;
B) ДНҚ-ының бөліктерін ажырату;
C) қажетті гормондар синтезі;
D) энергия қорын толықтыру;
E) түрлі ағзалардан алынған ДНҚ-ының бөліктерін біріктіру.

222
157. Жасушалық инженерияның негізгі қызметі қандай?.
А) денелік (сомалық) жасушалармен əр түрлі манипуляциялар жасау;
B) жасушаларды өсіру;
C) жасушаларды жою;
D) жыныс жасушаларын көбейту;
E) дифференциялды жасушаларды алу.
158. ДНК-ның құрамы қандай типті нуклеотидтерден тұрады?
А) аденин, тимин, гуанин жəне цитозин;
B) амин қышқылы, ақуыздар, майлар жəне липидтер;
C) ферменттер, гормондар, қышқылдар мен тұздар;
D) су молекулалары, атомдар мен оттегіден;
E) гормондар, майлар жəне липидтер.
159. Алғаш  рет ағзадан  тыс жерде  жасушалардың  сақталу мүмкіндігін  қашан жəне
кім іс жүзінде дəлелдеп берген?
А) 1885 жылы У Ру;
B) , 1890 жылы Ч. Дарвин;
C) 1917 жылы В.И. Ленин;
D) 1913 жылы Алексис Каррел;
E) 1907 жылы Р Гаррисон.
160. Алғаш  рет  жасанды  орта  ретінде  эмбрион  сүзіндісімен  байытылған  қан
плазмасын кім жəне қашан пайдаланған?
А) Алексис Каррель, 1913 ж.;
B) Г Корана, 1969 ж.;
C) Ч. Дарвин, 1885 ж.;
D) А.С. Мончадский, 1932 ж.;
E) Ж. Барский, 1960 ж.
161. Кім жəне қашан алғаш рет зерттеу жұмыстарына «тамшы» əдісін ендірді?
А) Г Корана, 1969 ж.,
B) Р Гаррисон, 1907 ж.;
C) Ж. Барский, 1960 ж.;
D) Алексис Каррель, 1913 ж.;
E) Клод Бернар, 1885 ж.
162. Сүйек  кеміктерінде  кездесетін  жəне  қан  жасушаларын  түзетін  діңгек
жасушалары қалай аталады?
А) эритроцит жасушалары;
B) гематопоэтикалық жасушалар;
C) лейкоцит жасушалары;
D) моноциттік жасушалары;
E) тромбоцит жасушалары.

223
163. Эмбриональдық  жасушаларының  ересек  діңгек  жасушаларынан  басты
артықшылығы?
А) өлмеуі;
B) тез көбеюі;
C) иммундық жауап рекациясының көп ұшырасу мүмкіндігі;
D) қартаймауы;
E) иммундық жауап рекациясының аз ұшырасу мүмкіндігі.
164. Басқа жасушаларға айналу қабілетіне иелік құбылысы қалай аталады?
А) жыныс жасушалары;
B) регенеративті ерекшелігі;
C) плюрипотенттілік ерекшелік;
D) моноциттік жасушалары;
E) тромбоцит жасушалары.
165. Ағза  мүшелерінде  қандай  жасушалар  хромосомалардың  екі  жұп
көшірмелерінен, яғни диплоидтық саннан тұрады?
А) аталық жасушалары;
B) ұрықтық жасушалары;
C) аналық жасушасы;
D) денелік (сомалық) жасушалары;
E) даун ауруымен науқаста.
166. Ағза  мүшелерінде  қандай  жасушалар  хромосомдардың  гаплоидты
көшірмелерінен, яғни тақ саннан тұрады?
А) ұрықтық жасушалары;
B) эпителийлер;
C) нефрондар;
D) бұлшық ет жасушалары;
E) жүйке жасушалары.
167. Ғылымдағы ақуыздар түзілуі мен олардың құрылымын зерттейтін бағыт қалай
аталады?
А) биология;
B) цитология;
C) протеомика;
D) иммуногенетика;
E) биотехнология.
168. Амин қышқылдары бір-бірімен қандай байланыс арқылы жалғасады?
А) қышқылдық;
B) пептидтік;
C) негіздік;
D) сутектік;
E) азоттық.

224
169. Пептидтік байланыс қалай жүзеге асырылады?
А) иондық байланысулар арқылы;
B) екі амин қышқылдары өзара карбоксильді байланысады;
C) екі амин қышқылдарының өзара тартылуы арқылы;
D) екі сутектік байланыс арқылы;
E) бір амин қышқылының аминдік тобы мен, екінші амин қышқылының карбоксилді
тобы жалғасуы арқылы.
170. Дисульфидтік байланыс деп қандай байланыс айтылады?
А) екі сутектік байланыс арқылы;
B) екі амин қышқылдарының өзара байланысы арқылы;
C) үш амин қышқылдарының өзара байланысы арқылы;
D) күкірттің екі атомы арасында пайда болатын ковалентті байланыс;
E) иондық байланысулар арқылы.
171. Ақуыз пішінін өзгертуге ат салысатын молекулалар қалай аталады?
А) секреторлық шаперондар;
B) дезагрегациялаушы шаперондар;
C) ұстап тұрғыш шаперондар;
D) фолдинг-шаперондары;
E) петидтік шаперондар.
172. Жартылай  ұйыған  ақуыз  молекуласын  білгілі -бір  қалыпта  ұстап  тұру  үшін
жаратылған молекулалар қалай аталады?
А) петидтік шаперондар;
B) секреторлық шаперондар;
C) фолдинг-шаперондары;
D) дезагрегациялаушы шаперондар;
E) ұстап тұрғыш шаперондар.
173. Дұрыс емес пішінді ақуыздарды айналдыратын шаперондар қалай аталады?
А) ұстап тұрғыш шаперондар;
B) дезагрегациялаушы шаперондар;
C) секреторлық шаперондар;
D) петидтік шаперондар;
E) фолдинг-шаперондары.
174. Жасушалар  мембраналары  арқылы  тасымалданатын  ақуыздарға  ілесетін
шаперондар қалай аталады?
А) ұстап тұрғыш шаперондар;
B) фолдинг-шаперондары;
C) секреторлық шаперондар;
D) дезагрегациялаушы шаперондар;
E) петидтік шаперондар.

225
175. Ақуыз фолдингі қарқынын арттыратын молекулалар қалай аталады?
А) фолдинг катализаторлары;
B) фолдинг-шаперондары;
C) ұстап тұрғыш шаперондар;
D) дезагрегациялаушы шаперондар;
E) секреторлық шаперондар.
176. Ақуыздардың ыдырауы қалай  аталады?
А) гидролиз;
B) протоемика;
C) протеолиз;
D) фолддинг;
E) агрегация.
177. Ақуыз протеолизіне қатысатын ферменттер қалай аталады?
А) фолдинг шаперондары;
B) гидролиздік ақуыздар;
C) шаперондар;
D) протеолетикалық ферменттер;
E) ферменттер.
178. Қартайған немесе қате фолдингі жүрген ақуыздар қайтіп ыдыратылады?
А) гормондар көмегімен;
B) шаперондар көмегімен;
C) ферменттер көмегімен;
D) осмостық қысым арқылы;
E) убиквитиндермен тіркеседі жəне протеосомның қатысуымен.
179.Жасушадағы барлық ақуыздар бірлігі қалай аталады?
А) протеолиз;
B) протоем;
C) гидролиз;
D) геном;
E) амин қышқылдары.
180. Микроорганизмдерді  қажетті  өнім  шығаруға  бейімдеудегі  басты  кедергі  не
болып табылады?
А) табиғатына жат құбылыс – эукариотты ақуыздарды синтездеуге бағыттау;
B) температуралық режимдері;
C) амин қышқылдарының орналасу реті;
D) қоректік ортаның сəйкес келмеуі;
E) гормондардың əр түрлілігі.

226
181. Белгілі-бір ген коделейтін ақуыздың қандай қызмет атқаратындығын анықтауға
мүмкіндік беретін технология қалай аталады?
А) антисенс-технологиясы;
B) геномдық технология;
C) гендік инженерия;
D) протоемика;
E) инженерлік энзимология.
182. Кім жəне қашан алғаш рет лимон қышқылдарын Penicillum жəне Mucor туысы
зең саңырауқұлағының метоболиттік өнімі ретінде түзілетінін көрсетіп берді.
А) Г. Корана, 1969 ж.;
B) К. Веллер, 1893 ж.;
C) Ж. Барский, 1960 ж.;
D) Алексис Каррель, 1913 ж.;
E) Клод Бернар, 1885 ж.;
183. Қазіргі  кездегі  тамақ, химия  жəне  отын  өнеркəсіптерінде  кең  пайдаланатын
көне ашу өндірісі?
А) сірке қышқылын алу;
B) май қышқылын алу;
C) этанолды алу;
D) құмырысқа қышқылын алу;
E) сабындар алу.
184. Кім  жəне  қашан  алғаш  рет  рет  сүтқышқылының  шығу  тегі  бойынша  ашу
үдерісінің өнімі екенін көрсетіп берді?
А) Г. Корана, 1969 ж.;
B) С. Блондо, 1847 ж.;
C) Ж. Барский, 1960 ж.;
D) Алексис Каррель, 1913 ж.;
E) Клод Бернар, 1885 ж.
185. Тірі ағзалардың өлі денелерден негізгі айырмашылығы?
А) метаболизм үдерісінің баяу өтуі;
B) метаболизм үдерісінің болмауы;
C) метаболизм үдерісінің болуы;
D) көру, есту сезу реакциялары;
E) қозғалуы.
186. Метаболизм үдерісі қандай реакциялардан тұрады?
А) тыныс алу, ас қорытудан;
B) катоболизм жəне анаболизмнен;
C) көру, есту сезуден;
D) қозғалу жəне жыбырлаудан;
E) ақуыз синтезінен.

227
187. Адам  геномын  зерттеу  нəтижелері  ақуыздарды  коделейтін  қанша  мыңдай
гендердің болатындығын көрсеткен?
А) 30-40;
B) 60-70;
C) 100-120;
D) 20-30;
E) 40-50.
188. Катоболизм кезінде қандай реакциялар өтеді?
А) ас қортылуы;
B) заттардың синтезделуі;
C) заттардың жиналуы;
D) заттардың дифференциялануы;
E) заттардың ыдырап бөлінуі.
189. Анаболизм кезінде қандай реакциялар өтеді?
А) заттардың дифференциялануы;
B) жылудың бөлінуі;
C) заттардың ыдырауы;
D) заттардың синтезделуі;
E) ас қортылуы.
190. Лиофилизацияны қандай үдеріс үшін пайдаланады?
А) дақылдарды сұрыптауда;
B) таза дақылдар алуға;
C) зиянды бактерияларды жоюға,
D) дақылдарды өсіруде;
E) дақылдарды сақтауға.
191. Микроорганизмдердің  метаболизмі  болып  табылатын  сұйық  отынды
белгілеңдер
А) этанол;
B) бензин;
C) ацетон;
D) солярка;
E) метан.
192. Ақуыздардың  қайсысы  аминқышқылдың  құрамы  бойынша  теңдескен  ретінде
эталон бола алады?
А) бұлшық ет ақуыздары;
B) тауық жұмыртқасы ақуызы;
C) бауыр ақуызы;
D) балық уылдырығы ақуызы;
E) бидайдың ақуызы.

228
193. Себінді материалдарын өсіру үшін жасанды орта қандай болуы керек?
А) қою;
B) мөлдір;
C) құрамы бойынша ферментация өтетін ортаға ұқсас;
D) сұйық;
E) ластанған.
194. Зертханалық  жағдайда  өнеркəсіптік  штаммдарды  өсіруге  арналған  қоректік
ортаға қойылатын талаптар?
А) МемСТ-қа сəйкес;
B) залалсыздандыруға жеңіл;
C) консистенциясы қоймалжың;
D) физиологиялық қажеттілігіне сəйкес;
E) құрамының қарапайымдылығы.
195. Қазіргі замандағы биотехнологияның өзіндік ерекшелігі неде?
А) генетикалық өзгертілген микроорганизмдерді пайдалануда;
B) арнайы қондырғылардың пайдаланылуында;
C) өндірістік масштабта жолға қойылғандығы;
D) тағам өнімдерін алуда;
E) органикалық қышқылдар алынуында.
196. Амин  қышқылдарын  алуда  микробиологиялық  тəсілдің  химиялық  тəсілден
артықшылығы неде?
А) D-изомерлерді түзушілігінде;
B) L-изомерлерді түзушілігінде;
C) L,-D-изомерлердің қоспасын алу;
D) жасушада амин қышқылдарының жиналуы;
E) түзушілердің жеңіл еріктеуінде.
197. Белгілі  амин  қышқылына  немесе  терминациялық  сигналға  сəйкес  келетін
нуклеотидтер триплетін қалай атайды?
A) клон;
B) кодон;
C) локус;
D) матрица;
E) мутант.
198. Не  себепті  генді  инженерлік  өнімдерді  алу  үшін  негізінен E. coli
пайдаланылады?
А) көлемі шағын;
B) құрамы қарапайым;
C) генетикалық жағынан жақсы зерттелген;
D) құрылысы оңай;
E) тез өседі.

229
199. Нан жабу ашытқыларын алу үшін қандай қоректік ортаны пайдаланады?
А) бұршақ;
B) жүгері;
C) меласса;
D) сірне;
E) өсімдік гидролизаты.
200. Температураға төзімділіктеріне байланысты микробтар қандай болып бөлінеді?
А) психрофильді, мезофильді, термофильді;
B) базофильді монофильді, термофильді;
C) гетеротрофты, сапрофитті, вирусты;
D) тетрафильді, гомофильді, базофильді;
E) мезофильді, гетеротрофты, сапрофитті.
201. Психрофильді бактериялардың температуралық тіршілік ету аясы қанша?
А) 80-90
0
С;
B) 20-45
0
С аралығы;
C) 45
0
С-тан жоғары;
D) 50-60
0
С;
E) 20
0
С-тан төмен.
202. Микроорганизмдер  ферменттерінің  əсерінен  органикалық  қосылыстардың
жартылай өзгеріп, қажетті өнім жиналуымен жүретін үдеріс қалай аталады?
А) микробтық индукция;
B) микробтық рансформация;
C) микробтық көбейту;
D) микробтық стерильдеу;
E) ферменттер өндіру.
203. Микробтық трансформация нəтижесінде қандай заттар алынады?
А) өндірістік қажеттілікке байланысты құнды өнімдер;
B) метаболиттер;
C) қажетсіз заттар;
D) микрорганизмдер;
E) бактериялар мен ашытқылар.
204. Ферментация  өнімі  жасушалар  биомассасы  болған  жағдайда  қандай  заттар
қалдық зат болып саналады?
А) ферменттер;
B) микроорганизмдер;
C) культуралды ортаның сұйықтығы;
D) жасушалар;
E) меласса.

230
205. Термофильді бактериялардың температуралық тіршілік ету аясы қанша?
А) 30-40
0
С;
B) 1-15
0
С;
C) 45
0
С-тан жоғары;
D) 45
0
С-тан жоғары;
E) 10
0
С-тан төмен.
206. Мезофильді бактериялардың температуралық тіршілік ету аясы қанша?
А) 20-45
0
С аралығы;
B) 1-15
0
С ;
C) 45
0
С-тан жоғары;
D) 30-40
0
С;
E) 80-90
0
С.
207. Ферментацияның негізгі өнімі культуралды сұйықтығы болған жағдайда қандай
заттар қалдық зат болып саналады?
А) микроорганизмдер;
B) культуралды сұйықтығы;
C) амин қышқылдары;
D) жасушалық заттар;
E) бактериялар мен ашытқылар.
208. Седиментация  мен  декантация  əдісі  ақырғы  өнімдерден  нені  бөліп  алуда
қолданылады?
А) жасушаларды;
B) културалды сұйықтығын;
C) микроорганизмдерді;
D) қоректік ортаны;
E) бактерияларды.
209. Экстракция əдісі ақырғы өнімдерден нені бөліп алуда қолданылады?
А) жасушаларды;
B) микроорганизмдерді;
C) ерітілген метаболиттерді;
D) гормондарды;
E) ақуыздарды.
210. Флотация əдісі ақырғы өнімдерден нені бөліп алуда қолданылады?
А) културалды сұйықтығын;
B) жасушаларды;
C) микроорганизмдерді;
D) қоректік ортаны;
E) бактерияларды.

231
211. Қандайда бір зат арқылы қоршаған ортадағы газдарды, буларды немесе еріген
заттарды сорып алу қалай аталады?
А) сорбция əдісі;
B) экстракция əдісі;
C) флотация;
D) декантация;
E) хромотография.
212. Қандай заттарды əртүрлі ауруларды диагностикалау үшін қолданады?
A) моноклонды антиденелер;
B) минералдар;
C) биокатализаторлар;
D) микроэлементтер;
E) ақуыздар мен майлар.
213. Өсімдіктің  соматикалық  гибридизациясына  негізделген  протопластарды
біріктіру əдісі қашан пайда болды?
А) 1962 ж.;
B) 1957 ж.;
C) 1970 ж.;
D) 1965 ж.;
E) 1445 ж.
214. Өсімдіктің  соматикалық  гибридизациясына  негізделген  протопластарды
біріктіру əдісін қалай атайды?
А) дигибридтеу;
B) гетеросексуальды;
C) гомосексуальды;
D) гибридтеу;
E) парасексуальды.
215. Генетикалық модификацияланған (ГМ) деп қандай өсімдіктер айтылады?
А) гибридті өсімдіктер;
B) ағзасына жат ген (трансген) ендірілген өсімдіктер;
C) галлофитті өсімдіктер;
D) су тапшылығына төзімді өсімдіктер;
E) масағы өзгертілген дəнді дақылдар.
216. Трансгендердің  басқа  өсімдік  түрлеріне  спонтанды  түрде  көшуі (миграция)
қалай аталады?
А) кросс;
B) имбридинг;
C) ауткроссинг;
D) мутация;
E) гибридизация.

232
217. Генетикалық  модификацияға  ұшыратылған, ағзасында  летальды  гені  бар
жəндіктерді, табиғи ортадағы жабайы туыстары арасына жіберу қалай аталады?
А) «Биогенетика»;
B) «Биошантаж»;
C) «Биодиверсант»;
D) «Модификант»;
E) «Мутант».
218. Өсімдік ұрығының ары қарай өсу қабілетінің жойылуын қамтамасыз ететін əдіс
қалай деп аталады?
А) респираторлық;
B) терминаторлық;
C) трансгендік;
D) трансплантациялық;
E) жасушалық.
219. Қазіргі кезде адамдардың тағамдық қолданылуы үшін шығарылған генетикалық
модификацияланған жануарлардың қандай түрі бар?
А) трансгенді бекіре балығы мен Enviropig шошқасы;
B) доли қойы мен сиыр;
C) қояндар мен тауықтар;
D) жылқы мен сиыр;
E) түйе мен қой.
220. Агрегациялық əдісті алғаш рет кім жəне қашан ұсынған?
А) Тарковский жəне Минц 1961-1962 ж.ж.;
B) Г. Корана жəне Пол Берг, 1972 ж. ж.;
C) Ж. Барский, 1960 ж.;
D) Алексис Каррель, 1913 ж.;
E) Г. Габерланд, 1902 ж.
221. Инекциялық əдісті алғаш рет кім жəне қашан ұсынған?
А) Алексис Каррель, 1913 ж.;
B) Тарковский жəне Минц 1961-1962 ж.ж.;
C) Пол Берг, 1972 ж.;
D) Р. Гарднер, 1968 ж.;
E) А. Пушкин, 1887 ж.
222. Иньекциялық əдісте қандай кезеңдегі эмбриондар пайдаланылады?
А) метафаза;
B) моноцит;
C) бластомер;
D) профаза;
E) бластоцит.

233
223. Агрегациялық əдісінде қандай кезеңдегі эмбриондар пайдаланылады?
А) бластоцит;
B) бластомер;
C) анафаза;
D) моноцит;
E) телофаза.
224. Алғаш рет агрегациялық əдіс арқылы түр аралық тірі химерлі ұрпақты кім жəне
қашан алды?
А) Г. Габерланд, 1902 ж.;
B) Тарковский жəне Минц 1961-1962 ж.ж.;
C) Г Корана жəне Пол Берг, 1972 ж. ж.;
D) Алексис Каррель, 1913 ж.;
E) Р. Гарднер мен М. Джонсон, 1973 ж.
225. Ағзаға  енген  жат  биологиялық  материалдарға  қарсы  қандай  ақуыздық  заттар
жасап шығарылады?
А) гемолглобиндер мен лейкоциттер;
B) лимфоциттер жəне антиденелер;
C) ақуыздар мен ферменттер;
D) гормондар мен ақуыздар;
E) тромбоциттер мен моноциттер.
226. Алғаш рет гибридома деп аталатын зат қашан шығарылды?
А) 1965 ж.;
B) 1985 ж.;
C) 1987 ж.;
D) 1970 ж.;
E) 1975 ж.
227. Гибридомалардың басты ерекше қасиеттері не?
А) антиденелер шығаруы мен жасанды қоректік ортада шексіз көбейе алуы
B) иммунитетті күшейтуі;
C) қан құрамын тұрақтандыруы;
D) қан құрамын сұйылтуы;
E) гемоглобиндер санын арттыруы.
228. Қазақстанда Биотехнологиялық Ұлттық Орталығы қашан құрылды?
А) 1993 ж.;
B) 2000 ж.;
C) 2005 ж.;
D) 1995 ж.;
E) 1990 ж.;

234
229. Биосинтетикалық  үдерістер  жүргізуге  арналған  сиымдылығы  əртүрлі
қондырғылар қалай аталады?
А) биостабилизаторлар;
B) биореакторлар;
C) биолабораториялар;
D) биоқондырғылар;
E) биореттегіштер.
230. Биореакторларды қолданудағы басты мақсат не?
А) реагенттерді адамдарға қажетті ақырғы өнімін алуға бағыттап индукциялау;
B) микробтарды құрту;
C) микробтарды көбейту;
D) зең саңырауқұлақтарын өсіру;
E) атом энергиясын алу.
231. Хайуандар  мен  адамдардың  жасушалары  эукариот  жəне  прокариот
жасушаларымен салыстырғанда не себептен бүлінгіш жəне тіршілік ету жағдайына
аса сезімтал келеді?
А) ядросы болмағандықтан;
B) жасуша қабаты болмағандықтан;
C) цитоплазмасы қоймалжың келгендіктен;
D) көлемі үлкен болғандықтан;
E) температураға шыдамсыздығынан.
232. Малазықтық  ақуыз  өндіру  мақсатында  кеңінен  қолданылатын  ферментерлер
қандай фазалы тобына жатады?
А) газды жəне сұйықтық фазалы (ГСФ);
B) газды фазалы (ГФ);
C) сұйықтық фазалы (СФ);
D) қатты, газды, сұйықтық фазалы (ҚГСФ);
E) жұмсақ, тығыз фазалы (ЖТФ).
233. Вакциналардың қай түрі ең алғаш қолданыла басталды?
А) тірі вакциналар;
B) өлтірілген вакциналар;
C) химиялық вакциналар;
D) анатоксиндер;
E) гибридті вакциналар.
234. ДНҚ-ы бар бактериофагтар жасушаға векторлар ретінде қалай енгізіледі?
А) жасушалардың лизисі кезінде;
B) трансформация арқылы;
C) коньюгация арқылы;
D) протопластардың қосылуы арқылы;
E) трансдукция арқылы.

235
235. Антибиотиктер, дəрумендер жəне де басқа биологиялық белсенді заттарын алу
мақсатында қандай фазалы ферментерлер қолданылады?
А) газды фазалы (ГФ);
B) сұйықтық фазалы (СФ);
C) газды жəне сұйықтық фазалы (ГСФ);
D) қатты, газды, сұйықтық фазалы (ҚГСФ);
E) жұмсақ, тығыз фазалы (ЖТФ).
236. Микроорганизмдер  тіршілігінің  қандай  сатысында  антибиотиктер  синтезі
жүреді?
А) трофофазада;
B) идиофазада;
C) лаг-фазада;
D) логарифмикалық фазада;
E) стационарлық фазада.
237. Бактериялардың протопластарын қандай жолмен алады?
А) жасуша қабырғасына энзиматикалық əсер арқылы;
B) қыздыру арқылы;
C) температураны алмастыру арқылы;
D) жасуша қабырғасының синтезін бұзу арқылы;
E) құрғату арқылы.
238. Қоректік орталарды қалай залалсыздандырады?
А) қайнаған сумен;
B) 200
0
С құрғақ ыстықпен, 2 сағат;
C) 70
0
С бумен, 15 минут;
D) 120-124
0
С ыстық бумен, қысымы 1 атм, 1 сағат;
E) қыздыру арқылы.
239. Антибиотиктерді  өте  жоғары  синтездеу  мүмкіншілігі  бар  продуценттерді
қандай жолмен алады?
А) популяция құрамынан іріктеу арқылы;
B) табиғи сұрыпталу жолымен;
C) мутагендермен бір рет өңдеу арқылы;
D) рентген сəулелерімен сəуленедіру арқылы;
E) мутагендермен көп рет ықпал ету жəне іріктеу.
240. Биореакторларды аэрациялау қандай əдістерге бөлінеді?
А) технологиялық, биологиялық, биотехнологиялық;
B) химиялық, физикалық, механикалық;
C) биологиялық, физикалық, механикалық;
D) механикалық, пневматикалық, циркуляциялық;
E) қысымдық, температуралық, режимдік.

236
241. Аэрациялауға арналған ауа ферментаторға не арқылы жеткізіледі?
А) клапан;
B) вентил;
C) тесік;
D) барботер;
E) қақпақ.
242. Жасушалық культураның бөгде микроорганизмдермен бұзылуы қалай аталады?
А) бүліну;
B) сасып кету;
C) контомация;
D) революция;
E) ыдырау.
243. Силостеу үдерісінде жиналатын сүт қышқылы бактерияларға қандай əсер етеді?
А) бактерияларды көбейту;
B) бактерияларды жойып жіберу (бактериоцидтік);
C) бактерияларды активтендіру;
D) бактерияларды индукциялау;
E) бактерияларды мутациялау.
244. Силостейтін массаның  қажетті  ылғалдылығы  қанша  пайыз  көлемінде  болғаны
лəзім?
А) 65-75%;
B) 75-85%;
C) 85-95%;
D) 55-65%;
E) 45-55%.
245. Халық  шаруашылығында  көмірсутектері  мен  майларды  жанар-жағар  май
ретінде қандай өңдеуден кейін пайдалануға болады?
А) қыздырғаннан кейін;
B) гидролиздегеннен кейін,
C) химиялық жолмен этирификациялағаннан кейін;
D) салқындатқаннан кейін;
E) эфирлегеннен кейін.
246. Қазіргі  кезде  ашу  өндірісінде  этил  спиртін  дайындауда  пайдалануға  ең
жарамды деп есептелетін қандай өнім?
А) гормондар мен ферменттер;
B) целлюлоза,
C) крахмал;
D) ақуыздар;
E) лигноцеллюлоза.

237
247. Жасыл өсімдіктер  хлоропластарындағы сутегі молекуласының ыдырауы қалай
аталады?
А) синтез;
B) гидролиз;
C) ашу үдерісі;
D) фотолиз;
E) катализ.
248. Хлоропластардан  бос  күйіндегі  сутегін  шығару  үшін  қандай  фермент  қызмет
атқарады?
А) гидрогеназа;
B) пепсин.
C) ауксин.
D) изолейцин;
E) лизин.
249. Оттегінсіз ортада органикалық заттарды ыдырату нəтижесінде метан газын түзе
жүретін микроорганизмдерін алғаш бөліп алған ғалым?
А) А.С. Пушкин;
B) В.Л. Омелянский;
C) Л. Пастер;
D) И.Н. Мечников;
E) Р. Гарднер.
250. Метан  түзілу  үдерісіндегі  реактордағы  температуралық  режимді  қандай
топтарға бөледі.
А) термофильді, нейтрофильді;
B) нейтрофильді, базофильді;
C) психрофильді, мезофильді, термофильді;
D) базофильді, психрофильді;
E) мезофильді, базофильді.
251. Биогеотехнологияның ресми пайда болған уақыты қай жыл деп есептетелінеді?
А) 1957 ж.;
B) 1932 ж.
C) 1922 ж.;
D) 1905 ж.;
E) 1915 ж.
252. Өндірісте этанолды алу кезінде түзілетін қосымша өнімдер?
А) СО
2
 жəне ашытқы;
B) сутегі;
C) газдар;
D) қышқылдар;
E) ақуыздар, ферменттер.

238
253. Метан  түзілудегі  ашу  үдерісінің  қалыпты  жүруі  үшін  қандай  орта  қажет
болады?
А) əлсіз сілтілік (рН = 6,7-7,6);
B) өте қышқылдық (рН = 1-4,8);
C) сілтілік (рН = 7,7-8,6);
D) бейтарап (рН = 5,7-6,6),
E) əлсіз қышқылдық (рН = 4,6-5.5).
254. Аэробты  микроорганизмдерді  пайдаланып  ластанған  суды  тазалау
қондырғысы?
А) септотенк;
B) аэротенк;
C) метанотенк;
D) альготенк;
E) олиготенк.
255. Аз тоннажды биотехнологиялық өндіріс өнімдері?
А) гормондар, метаболиттер;
B) декстран, сахароза;
C) ақуыздар, амин қышқылдары;
D) майлар, көмірсулар;
E) дəрумендер, ферменттер.
256. Көп тоннажды биотехнологиялық өндіріс өнімдері?
А) майлар, көмірсулар;
B) декстран, сахароза;
C) ақуыздар, амин қышқылдары;
D) органикалық қышқылдар, микроб биомассасы;
E) гормондар, метан газы.
257. Жат текті генетикалық информацияға əсерленетін жəне макроорганизмді бұдан
қорғауға қатысатын мүшелер жəне жасушалар жүйесі қалай аталады?
А) тірек-қимыл аппараты;
B) жүйке жүйесі;
C) ас қорту жүйесі;
D) иммундық жүйе;
E) секреторлық жүйе.
258. Иммундық жүйе қанша негізгі құрамдас бөліктерден тұрады?
А) жасушалық, молекулалық жəне генетикалық;
B) иммундық, жүйкелік, ас қорыту;
C) несеп-жыныс, эндокриндік;
D) мүшелер мен жасушалардан;
E) ағзалық, жасушалық жəне жүйкелік.

239
259. Руданы  биогеотехнологиялық  өңдеудің  негізінде  микробиологиялық  үдеріс
жататынын алғаш рет дəлелдеген ғалымдар?
А) А.С. Пушкин;
B) Рудольф жəне Хельброннер;
C) Л. Пастер;
D) И.Н. Мечников;
E) Р. Гарднер.
260. Гидрометаллургияда  қолданылатын Thiobacillus ferrooxidans жəне Thiobacillus
тиобактерияларын кімдер жəне қашан ашты?
А) Л. Пастер мен И. Мечников, 1957 ж.;
B) Рудольф жəне Хельброннер, 1957 ж.;
C) Колмер мен Кинкель, 1947 ж.;
D) И.Н. Мечников пен Р. Гарднер, 1963 ж.;
E) Р. Гарднер мен В.Л. Омелянский, 1937 ж.
261. Көмір  құрамынан  микроорганизмдерді  пайдаланып  күкірттерден  тазарту
бағытындағы алғашқы жұмыстарды кімдер жəне қашан жасады?
А) Рудольф жəне Хельброннер, 1957 ж.;
B) 3. М. Зарубин, Н. Н. Ляликов, Е. И. Шмук, 1959 ж.;
C) Л. Пастер мен И. Мечников, 1957 ж.;
D) И.Н. Мечников пен Р. Гарднер, 1963 ж.;
E) Колмер мен Кинкель, 1947 ж.
262. Көмір  шахталарындағы  метан  газымен  күресуде  метан  газын  тотықтыратын
бактерияларын пайдалану идеясын алғаш рет кімдер жəне қашан ұсынды?
А) А. 3. Юровский, Г. П. Капилаш жəне Б. В. Мангуби, 1939 ж.;
B) Рудольф жəне Хельброннер, 1957 ж.;
C) Л. Пастер мен И. Мечников, 1957 ж.;
D) И.Н. Мечников пен Р. Гарднер, 1963 ж.;
E) Колмер мен Кинкель, 1947 ж.
263. Қалдықтардың қандай түрі бар?
A) қатты, сұйық жəне газды;
B) жалпы жəне газды;
C) газды жəне жеке;
D) жеке жəне жалпы;
E) құрама жəне жеке.
264. Адам тіршілігі нəтижесінде жиналатын зиянды заттарды жою қалай аталады?
А) биоконверсия;
B) биодеградация;
C) көміп тастау;
D) өртеп жіберу;
E) биоремидация.

240
265. Адам  тіршілігі  нəтижесінде  жиналатын  зиянды  заттарды  қажетті  пайдалы
заттарға айналдыру ретінде өңдеудің тиімді тəсілі қалай аталады?
А) көму;
B) биодеградация;
C) биоремидация;
D) өртеу;
E) биоконверсия.
266. Қалдықтарды  өңдеуде  перколяциялық  биологиялық  фильтр  алғаш  рет  қашан
қолданылды?
А) 1925 ж.;
B) 1900 ж.;
C) 1915 ж.;
D) 1890 ж.,
E) 1967 ж.;
267.
Қоқыстарды 
қауіпсіз 
заттарға 
айналдыру 
мақсатында 
арнайы
микроорганизмдерді пайдалану арқылы өңдеу?
А) биоконверсия;
B) биодеградация;
C) биоремидация;
D) өртеу;
E) көму.
268. Қоршаған  ортаны  ауыр  металдардан  тазарту  мақсатында  өсімдіктерді
пайдалану қалай деп аталады?
А) биоремидация;
B) фиторемидация;
C) биодеградация;
D) биоконверсия;
E) өртеу.
269. Қалдықтар не арқылы адам организміне келіп түседі?
A) трофикалық тізбек;
B) биологиялық тізбек;
C) зат алмасу;
D) ассимиляция;
E) диссимсиляция.
270. Əртүрлі қатерлі ісіктерді тудыратын заттарды қалай атайды?
A) эндогендер;
B) бактериялар;
C) вирустар;
D) канцерогендер;
E) экзогендер.

241
271. Топырақты  тазалауда  улы  заттарды  жердің  үстіндегі  бөліктеріне (жапырақ,
сабақ,) жинау қабілетіне ие өсімдіктерді пайдалану қалай аталады?
А) фитодеградация;
B) фитоволитализация;
C) биодеградация;
D) биоконверсия;
E) фитоэкстракция.
272 Органикалық  ластаушы  заттарды  ыдырату  мақсатында  өсімдіктер  мен  арнайы
іріктелініп алынған микроорганизмдер штаммдарын пайдалану қалай аталады?
А) биоремидиация;
B) фитодеградация;
C) биодеградация;
D) биоконверсия;
E) фитоволитализация.
273. Топырақ суы құрамынан ауыр металдардың ертінділерін сорып алу мақсатында
өсімдік тамырын жəне өскіндерді пайдалану қалай аталады?
А) фитофильтрация;
B) фитоэкстракция;
C) фитоволитализация;
D) фитодеградация;
E) фитосанитария.
274. Топырақтағы  буланып  ұшатын  заттарды  экстракциялау  мақсатында  арнайы
өсімдіктерді пайдалану қалай аталады?
А) фитоволитализация;
B) фитоволитализация;
C) биоконверсия;
D) фитоэкстракция;
E) фитодеградация.
275. Организмде хромосомалардың өзгерістерін тудыратын заттарды қалай атайды?
A) эндогендер;
B) бактериялар;
C) мутагендер;
D) экзогендер;
E) вирустар.
276. Шайынды сулардың қандай түрлері бар?
A) антропогенді жəне секірмелі;
B) табиғи жəне антропогенді;
C) өндірістік жəне шаруашылық;
D) табиғи жəне индукциялық;
E) өндірістік жəне секірмелі.

242
277. Арнайы  өсімдіктерді  пайдалану  арқылы  ластаушы  заттарды  мейлінше  қол
жетпейтін дəрежеге өткізу қалай аталады?
А) фитоволитализация;
B) фитостабилизация;
C) фитодеградация;
D) биоконверсия;
E) фитоэкстракция.
278. Өндірістің əртүрлі салаларында шығарылаттың улы заттарды не деп атайды?
A) қалдықтар;
B) минералдар;
C) микроэлементтер;
D) мутагендер;
E) тератогендер.
279. Радиоактивті  заттар, электромагнитті  толқындар, жылу, шу  ластанудың  қай
түріне жатады?
A) физикалық;
B) биологиялық;
C) химиялық;
D) эстетикалық;
E) цитологиялық.
280. Əртүрлі микроорганизмдерді қолдану тазартудың қандай əдісіне жатады?
A) физикалық;
B) химиялық;
C) механикалық;
D) биологиялық;
E) инженериялық.
281. Көміртекгі  өнімдері, күкірт, көмірсулар, шайынды  сулар, аэрозольдар
ластанудың қай түріне жатады?
A) цитологиялық;
B) биологиялық;
C) физикалық;
D) эстетикалық;
E) химиялық.
282. Ауру  қоздырғыш  бактериалар  мен  вирустар, құрттар, қарапайымдылар
ластанудың қай түріне жатады?
A) цитологиялық;
B) химиялық;
C) физикалық;
D) эстетикалық,
E) биологиялық.

243
283. Əртүрлі ерітінділерді (хлор, фтор жəне т.б.) қолдану тазартудың қандай əдісіне
жатады?
A) механикалық;
B) физикалық;
C) биологиялық;
D) химиялық;
E) инженериялық.
284. Көмірсулардың сүт қышқылына дейін ашуы қандай бактериялардың көмегімен
жүзеге асады?
A) сүт қышқылды бактерияларының;
B) сірке қышқылды бактериялары;
C) гетероферментативті бактериялар;
D) құмырысқа қышқылы бактериялары;
E) спиртті ашу бактериялары.
285. Сүт  қышқылды  бактериялары  ашу  үдерісіне  байланысты  қандай  топтарға
бөлінеді?
A) гомоферментативті жəне гетероферментативті;
B) сүт қышқылды, спиртті, ақыздық;
C) полиферментативті жəне моноферментативті;
D) гидролиз;
E) термофильді, психрофильді, мезофильді.
286. Гомоферментативті сүт қышқылды бактерияларының  көмегімен  көмірсутектің
ашуы қандай жолмен жүреді?
A) глюкоза жолымен;
B) гидролиз жолымен;
C) ыдырау жолымен;
D) қосылу жолымен;
E) сірке қышқылы, этанол жəне көмір қышқыл газы түзілуімен.
287 Гетероферментативті ашу барысында қандай өнімдер пайда болады?
A) ферменттер, гормондар, майлар;
B) тек қана глюкоза;
C) сүт қышқылы, сірке қышқылы, этанол жəне көмір қышқыл газы;
D) петидтер, майлар;
E) ақуыздар мен гормондар.
288. Төменгі деңгейдегі ашу рассалары қандай температурада қызмет етеді?
A) 6-10
0
С жəне оданда төмен;
B) 3-5
0
С;
C) 8-10
0
С;
D) 11-15
0
С;
E) 16-20
0
С.

244
289. Жоғарғы деңгейдегі ашу рассалары қандай температурада қызмет етеді?
A) 6-10
0
С;
B) 14-25
0
С;
C) 10-12
0
С;
D) 20-30
0
С;
E) 30-40
0
С.
290. Субстраттың  толық  тотығуы  жүрмейтін  жəне  АТФ  түзілуімен  сипатталатын
метаболиттік үдеріс қалай аталады?
A) ақуыз өндіру үдерісі;
B) ферменттеу үдерісі;
C) ашу үдерісі;
D) гидролиздеу үдерісі;
E) этрификакциялау үдерісі.
291. Бір  түр  ішіндегі  экологиялық  оқшаулық, кейде  айтарлықтай  морфологиялық
айырмашылығы болмайтын организмдерге қолданылатын таксономикалық атау?
A) саңырауқұлақтар;
B) микробтар;
C) ашытқылар;
D) расса;
E) штаммдар.
292. Рассалар  оптимальды  температуралық  қызмет  ету  режимдеріне  байланысты
қандай түрлерге бөлінеді?
A) үлкен жəне кіші рассалары;
B) термофильді, психрофильді рассалары;
C) мезофильді, психрофильді рассалары;
D) гетеротрофты, аутотрофты рассалары;
E) төменгі жəне жоғарғы деңгейдегі ашу рассалары.
293. Алмастырылмайтын амин қышқылдары деп не себептен аталады?
A) тек бұршақ тұқымдастарда бар болғандықтан;
B) тек өсімдік құрамында бар болғандықтан;
C) адамдар ағзасында синтезделінбейтіндіктен;
D) тек май құрамында бар болғандықтан;
E) тек балық өнімдері құрамында бар болғандықтан.
294. Ақуыз  құрамына  кіретін 20 амин  қышқылы  ішінен  қанша  амин  қышқылын
адамдар синтездей алмайды?
A) 4 амин қышқылын;
B) 8 амин қышқылын;
C) 2 амин қышқылын;
D) 3 амин қышқылын;
E) 10 амин қышқылын.

245
295. Бактериялар  мен  жоғарғы  сатыдағы  ағзалардың  ген  құрамдарының  басты
өзгешеліктері не?
A) экзондар жоқ;
B) бактерияларда интрондар мүлде жоқ;
C) өсімдіктер мен жануарларда интрондар жоқ;
D) жануарларда интрондар жоқ;
E) бактерияларда интрондар бар.
296. Өсімдіктер  мен  жануарлардың  гендерінде  ақуыз  синтезіне  жауапты  үлескі
қалай аталады?
A) ядролар;
B) интрондар;
C) экзондар;
D) цитоплазмалар;
E) локустар.
297. Өсімдіктер мен жануарлардың гендерінде ақуыз синтезі жүрмейтін үлескі қалай
аталады?
A) ядролар;
B) локустар;
C) экзондар;
D) аллельдер;
E) интрондар.
298. Жасуша ішінде, немесе сыртында өтетін əртүрлі үдерістерге реагенттер ретінде
пайдаланылатын, жасушалардың өнімі болып табылатын химиялық қосылыстар?
A) биомодуляторлар;
B) биодиверсанттар;
C) биостимуляторлар;
D) биореагенттер;
E) микрочиптер.
299. Ағзасына жат текті ДНҚ ендірілген тірі жан иелері қалай аталады?
A) трансгенді;
B) моногенді;
C) гибридті;
D) трансплантант;
E) полигенді.
300. Өнеркəсіптік ферментацияға арналған қондырғылар қалай аталады?
А) автоклавтар;
B) биореакторлар;
C) аэротанктар;
D) чандар;
E) стерилизаторлар.

246
Тест сұрақтарының дұрыс жауаптар кілті
1-В  31-А 61-В 91-В 121-С 151-В 181-А 211-А 241-Д 271-Е
2-С  32-Д  62-С  92-С  122-Е 152-Е 182-В 212-А 242-С 272-В
3-А  33-Е 63-Е 93-Е 123-А 153-А 183-С 213-С 243-В 273-А
4-В  34-С 64-В 94-Е 124-Д 154-С 184-В 214-Е 244-А 274-В
5-С  35-В 65-С 95-А 125-Д 155-В 185-С 215-В 245-С 275-С
6-Д  36-В 66-А 96-А 126-Д 156-Е 186-В 216-С 246-Е 276-С
7-В  37-С 67-В 97-Д 127-В 157-А 187-А 217-С 247-Д 277-В
8-А  38-А 68-С 98-А 128-А 158-А 188-Е 218-В 248-А 278-А
9-С  39-В 69-В 99-А 129-Е 159-А 189-Д 219-А 249-В 279-А
10-Д  40-Е  70-Е  100-В 130-Е 160-А 190-Е 220-А 250-С 280-Д
11- 
С  41-С  71-В  101-Е 131-С 161-В 191-А 221-Д 251-С 281-Е
12-А  42-Д  72-С  102-С 132-В 162-В 192-В 222-Е 252-А 282-Е
13-В 43-А 73-Д 103-А 133-Д 163-Е 193-С 223-В 253-А 283-Д
14-С  44-Е  74-А  104-В 134-В 164-С 194-Д 224-Е 254-В 284-А
15-В  45-С  75-А 105-Д 135-А 165-Д 195-А 225-В 255-Е 285-А
16-А  46-Д  76-Е  106-С 136-С 166-А 196-В 226-Е 256-Д 286-А
17-Е  47-А  77-В  107-С 137-В 167-С 197-В 227-А 257-Д 287-С
18-Е  48-В  78-В  108-С 138-Е 168-В 198-С 228-А 258-А 288-А
19-С  49-В  79-С  109-Е 139-В 169-Е 199-С 229-В 259-В 289-В
20-В  50-Е  80-А  110-В 140-В 170-Д 200-А 230-А 260-С 290-С
21-С 51-С 81-А 111-А 141-А 171-Д 201-Е 231-В 261-В 291-Д
22-А 52-А 82-С  112-С 142-А 172-Е 202-В 232-С 262-А 292-Е
23-Д  53-С  83-В  113-В 143-В 173-В 203-А 233-А 263-А 293-С
24-В  54-В  84-В  114-В 144-А 174-С 204-С 234-Е 264-В 294-В
25-Е  55-Е  85-Д  115-Е 145-С 175-А 205-Д 235-С 265-Е 295-В
26-С 56-С 86-Е 116-А 146-Е 176-С 206-А 236-В 266-Д 296-С
27-А 57-В  87-С  117-Д 147-Д 177-Д 207-Д 237-А 267-С 297-Е
28-С 58-С 88-А 118-А 148-В 178-Е 208-А 238-Д 268-В 298-Д
29-Е 59-А 89-Е 119-А 149-В 179-В 209-С 239-Е 269-А 299-А
30-В 60-Е 90-В 120-А 150-С 180-А 210-В 240-Д 270-Д 300-В

247

жүктеу/скачать 4,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: