Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен Алматы, 2011

33
ету. Мақсат – образға ену және сабақтың  практикалық бөлімінде 
оқушыларды белсендіре түсу.
Актерлік қабілеттіліктердің тәжірибеде жинақтаған өз белгілері 
бар. Көптеген театр қайраткерлері, түрлі театр мектептерінің негізін 
қалаушылар К. С. Станиславский, В. Э. Мейерхольд, А. Я. Таиров 
актерге қажет ерекшеліктер мен сипаттар жөнінде жазды.
Педагогтар 
актердің, 
сыналатын 
тұлғаның 
адамдық 
құндылығына,  оның  ақиқат  пен  сенім  сезіміне  яғни  түрленуге 
деген  қабілеттілігіне,  саналық  тартымдылығына,  қызықтыра  әсер 
беретініне  және  сендірерлігіне,  сезім  күшіне  және  эмоциялық 
шапшаңдығына, сахналық тұрғыдан ыңғайлы сыртқы мәліметтеріне 
көңіл бөледі.
Сәтсіз  көрсеткіш  кейде  актердің  абыржуымен,  физикалық 
қысымымен,  жанын  күштеумен  байланысты  болуы  мүмкін, 
ол  шығармашылық  ойлауға,  олардың  динамикасында  күрделі 
сипаттарды  жүзеге  асыру  шеберлігі  бір  көргеннен  мүлдем 
байқалмайды.
Егерде,  болашақ  мұғалім  өзінің  шығармашылығында 
әртістікке дейін көрсетілуге ұмтылса, онда театр педагогикасының 
элементтерін  меңгеру  орындауды  қажет  ететін  шарттардың  бірі 
болып табылады.
Әртіс  педагогтің  міндеті  оқушыларға  эмоциялы  ықпал  ету, 
олардың  үн  қосуына,  мұнсыз  өмірді  және  оның  ұғымын  терең 
қабылдауды,  балалардың  санасы  мен  жүрегінде  өзіне  сенімді 
нығайту, өзінің қатынасымен, сезімдерімен әсер ету.
Украин зерттеушісі В. Ф. Моргун былай дейді: «Актердің өнері 
біріншіден,  әлеуметтік,  екіншіден,  өмірлік  және  үшіншіде  ғана 
театралды  болуы  тиіс,  оның  үстіне  мұндай  ұйғарым  педагогтың 
шеберлігіне қатысты әділ болып саналады. Демек, педагогикалық 
шеберліктің  формуласы  былайша  көрініс  табады:  біріншіден, 
өнегелілік, екіншіден, біліктілік және үшіншіден әртістік.
Актерлік  дарындылық  табиғатының  мәселесін,  оның 
диагностикасының белгілері мен әдістерін зерттеу:
1 - студенттерді курсқа іріктеу үрдісінде-ақ педагогикалық және 
актерлік шеберлікке табысты оқытуды болжау үшін;
2 - бейімділіктердің, арнайы қабілеттіліктердің, тұлғаның жал-
пы  көркемдік  дарындылығы  мен  шығармашылық  әлеуетінің  ара 
қатынасын елестету үшін;

34
3  -  шамамен  кәсіби  маңызды  ерекшеліктерді  анықтағанда 
қателеспеу үшін;
4  -  студентке  өзінің  мүмкіндіктерін,  күшті  жақтарын  және 
кемшіліктерін  түсінуде,  қабілеттілік  барда  мамандықты  меңгеру 
жолында нақты кедергілерді жеңуде жәрдем беру үшін;
5 - шығармашылық дербестікті ынталандыратын факторларды 
белсенді ету және жағдай жасау үшін қажет.
Бұдан  нені  байқауға  болады?  Мұғалімнен  жан-жақты  терең 
білім-біліктілікті, сегіз қырлы, бір сырлылықты талап етіп тұрған 
жоқ па? 
Мұғалімге қойылатын талап – жауапкершілік жүктелген үлкен 
міндет,  абыройлы  істің  сан  қырлылығы  одан  жан-жақты  терең 
біліктілікті, аса педагогикалық шеберлікті, өте нәзік психологиялық 
қабілеттілікті талап етеді. 
Мұғалім  тұлғасына  қойылатын  талаптар  жиынтығы 
педагогикалық  іс-әрекетке  кәсіби  дайындығы  анықтайды.  Кәсіби 
дайындық өз кезегінде психологиялық, педагогикалық, әдістемелік, 
теориялық,  практикалық  дайындықтардан  құралады.  Мұғалімнің 
кәсіби  дайындық  жүйесі  кең  ауқымды  болғандықтан  мұғалімге 
қойылатын талаптар да өте көп. 
Мұғалімге қойылатын талаптарды шартты түрде үш топқа бөліп 
көрсетуге болады: 
- жалпы адамзаттық талаптар;
- мұғалім мамандығының ерекшелігін анықтайтын талаптар; 
- пәні бойынша білім, іскерлік, дағдылары. 
Жалпы  адамзаттық  талаптарға  мұғалімнің  адамгершілігі, 
қайырымдылығы,  әділеттілігі,  инабаттылығы,  әдептілігі  және  т.б. 
жатады. 
Ал, мұғалім мамандығының ерекшелігіне байланысты талаптарға 
мұғалімнің  сөйлеу  мәдениетінің  болуы,  коммуникативтілігі, 
шыдамдылығы, 
ұйымдастырушылық 
қабілетінің 
болуы, 
шығармашылық  іскерлігінің  болуы,  жауапкершілігі,  үнемі  үлгі-
өнеге болуы және т.б. кіреді. 
Үшінші  топ  бойынша  мұғалімнің  терең  теориялық  білімінің 
болуы,  педагогикалық-психологиялық  білімдерінің  болуы, 
әдістемелік білімдерді игеруі және т.б. өзіне меңгереді.
Мұғалімге қойылатын талаптар өте көп. Г. Г. Воробьев «Школа 
будущего начинается сегодня» деген мұғалімге арналған кітабында 
оқушылардың мұғалімге қоятын 20-дан астам талабын көрсеткен.

35
Сондай-ақ,  мұғалімге  қойылатын  талаптарды  анықтауда 
педагогикалық  қабілеттердің  алатын  орны  ерекше.  Бұл  жөнінде 
В.  А.  Крутецкий  педагогикалық  қабілеттерді  дидактикалық, 
академиялық,  коммуникативті  деп  көрсетеді.  Ал  зерттеуші  А. 
И.  Щербаков  негізгі  педагогикалық  қабілеттерге  дидактикалық, 
конструктивті,  перцептивті,  коммуникативті,  ұйымдастырушылық 
қабілеттерді жатқызады. 
Мұғалімге  қойылатын  талаптарды  анықтауда  мұғалімнің 
бағыттылығы  да  маңызды  рөл  атқарады.  Мұғалім  тұлғасының 
құрылымында  кәсіби-педагогикалық  бағыттылық  маңызды  орын 
алады.  Негізгі  педагогикалық  бағыттылықтардың  бірі  мұғалім 
мамандығына  деген  қызығушылығының  және  педагогикалық 
бейімділіктің  болуы.  Педагогикалық  бейімділік  негізі  мұғалімнің 
балаға  деген  сүйіспеншілігі  құрайды.  Бұл  негіз  құрайтын  сапа 
мұғалімнің өзін-өзі дамытуының және кәсіби маңызды сапаларды 
мақсатты  түрде  дамытудың  алғышарты  болып  табылады. 
Мұғалімнің  негізгі  сапаларының  қатарынан  педагогикалық  парыз 
және  жауапкершілікті  ерекше  атап  өту  керек.  Педагогикалық 
парызды басшылыққа ала отырып мұғалім үнемі балаға қамқорлық 
жасауға  ұмтылады.  Сонымен  қатар  педагогикалық  шеберлік 
қатарына төмендегі қасиеттерді атап кетуге болады:
- психологиялық, педагогикалық. әдістемелік білімдарлығы, өз 
пәнін еркін, терең игеруі;
- мұғалім мамандығына бейімділігі, педагогикалық қабілеттілігі;
- кәсіптік көрегендігі;
- педагогикалық  сүйіспеншілік пен балаларға деген сенімділігі;
- ұйымдастырушылық  шеберлігі;
- оқу-тәрбие  процесінде кездесетін қиындықтарды жеңе білуі, 
шешімді дұрыс әрі уақытылы қабылдай алуы;
- ұстаздық  сезімталдығы, үлкен жүректілігі;
- педагогикалық техника. 
Педагогикалық  шеберліктің  тағы  бір  көрінісі  –  мұғалімнің 
педагогикалық  шығармашылық  іс-әрекеті,  яғни  оның  тұлға 
ретінде  жеке-даралығы  және  адамның  индивид  ретіндегі  кейбір 
ерекшеліктерінің өзгеріске ұшырауы. 
Педагогикалық шығармашылық – педагогтің жекедаралығының, 
оның  тәжірибесінің,  дарындылығының,  қабілеттілігінің  және 
тұлғалығының,  қиялы  мен  түйсігінің  жоғары  көрінісі.  Кәсібилігі 

36
мен шеберлігінің жоғары өлшемі; мұғалімнің оқу-тәрбие процесіне 
тиімді  және  стандартты  емес  педагогикалық  шешімдер  әзірлеу 
мен  орындауы,  тәрбие  мен  оқытудың  теориясы  мен  практикасын 
байытуы.  Педагогикалық  шығармашылық  алдыңғы  қатарлы 
инновациялық  тәжірибеге,  ғылым  жетістіктеріне,  педагогикалық 
шешім табудағы өз тапқырлығына сүйене отырып, мақсаттардың, 
құралдардың және нәтиженің тиімді арақатынасын іздеу түйсігі мен 
сипатының ықтыималдығына негізделген. 
Интегралды сипаттары:
- педагогте терең, жан-жақты білімнің болуы және оларды сыни 
өңдеу мен пайымдауы;
-  теориялық  және  әдістемелік  ережелерді  педагогикалық 
әрекетке аудара алу білігі;
- өзіндік жетілуі мен өз бетінше білім алу қабілеті;
-  жаңа  әдістер,  формалар,  амалдар  мен  құралдар  әзірлеу  және 
олардың бірегейлі үйлесімділігі;
-  іс-әрекет  жүйесінің  диалектикалығы,  вариативтілігі, 
өзгермелілігі;
- қолдағы бар тәжірибені жаңа жағдайларда қолдану тиімділігі;
-  өзінің  жеке  іс-әрекетін  және  оның  нәтижесін  рефлексивті 
бағалай білуі, педагог тұлғасының эталондық және жеке қайталанбас 
сипаттарын  үйлестіру  мен  әзірлеуге  негізделген  кәсіби  іс-әрекет 
стилін қалыптастыруға қабілеттілігі;
- білім мен түйсікке негізделген импровизацияға қабілеттілік.
Осыдан  шығарар  қорытындымыз:  әрбір  педагог  мұғалім 
мамандығын  таңдап  алған  соң,  ол  жауапкершілігін  бірге  ала 
жүруі  керек.  Ұстаз  өз  пәнін  ғана  емес,  дүние  сырын,  қоғамдағы 
өзгерістерді, адам мінездерін, өнердің қуат әсерін білетін жан болуы 
қажет. 
Сонымен, педагогикалық шеберлік дегеніміз өзінің мамандығына 
сай игеруі тиіс барлық ерекшеліктердің жоғары деңгейін, тұлғаның 
кәсіби  қызметті  өзінше  ұйымдастырудың  жоғары  деңгейін 
қамтамасыз  ететін  ерекшеліктерінің  жинағын,  сондай-ақ  кейбір 
педагогикалық  ерекшеліктердің  дамуының  жоғары  деңгейінің 
салдарын  білдіреді,  ал  педагогтың  жалпы  мәдениеті,  оның 
теориялық  білімі  және  педагогикалық  техниканы  меңгеруі  осы 
шеберліктің іргетасы болып  табылады.
Қорыта  келгенде,  бүгінгі  талапқа  сай  мектепте  білім  берудің 

37
жаңа  саласына  жету  -  мұғалімнің  мейірімділігімен,  білімімен, 
шеберлігімен, тығыз байланысты. Өз мамандығына жан жүрегімен 
берілген  ұстаз  ғана  ұстаздық  этиканы,  ұстаздық  техниканы  да, 
шеберлікті де жақсы меңгереді.

жүктеу/скачать 1,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: