Сурет 11.11 - Қолтырауын терісінен жасалған табиғи былғары

 
Сурет 11.12. Рептилий терілерінен жасалған табиғи былғарылар
 
Жылан терілерін Үндістанда көбірек өндіреді. Терілерді жылан- дардан 
шүлық  секілді  сылып  алады.  Консервілеу  ылғалды  түздау  арқылы 
жүргізіледі.  Өндірілетін  жыландардың  үзындығы  2-5м  жетеді.  Рептилий 
терілерінен жасалған табиғи былғарылар 11.12- суретте көрсетілген.
 
11.4.  ЖАСАНДЫ БЫЛҒАРЫ 
Тігін өндірісінде жоғары пайдалану сапасы қаматамасыз ететін және бар 
тәсілдермен  киімдерді  дайындауға  мүмкіндік  жасайтын,  қасиеттер 
жиынтығына ие болатын жүмсақ жасанды былғарыны қолданады.
 
Киімге  арналған  жасанды  былғары  иілмелі,  жүмсақ,  беткі  қабаты 
негізбен  берік  қосылған  киімде,  пішінін  түрақты  сақтайтын  және  пішінді, 
сәнді көрінетін, жаңа  қүралдармен жеңіл пішілетін болуы тиіс. Былғарыны 
тігін машиналарында тігу барысында жолдан таймау керек, ал пісіру кезінде 
берік эласты тігістерді қамтамасыз етуі тиіс. Бүйымды кию жағдайын ескере 
отырып, киімге арналған жасанды былғары көп ретті иілуге берік, түрақты, 
пайдаланудың, температураның және ылғалдылықтың әр түрлі жағдайында 
қасиетін өзгертпеуі тиіс.
 
Киімге арналған жасанды былғары белгілі  бір гигеналық қасиеттерімен 
сипатталды: аз мөлшерде жылу өткізгіш, жетерліктей
 
280 

ылғал  өткізгішті  және  ауа  өткізгішті.  Оның  бу  өткізгіштігі  1  м  /  (смг)  кем 
болмауы керек.
 
Жасанды былғарылардың негізгі түрлері  - негізгі (мата, тоқыма немесе 
мата  емес  төсеме)  полимермен  немесе  полимер  қоспасымен  жабылған 
(сіңдірілген).
 
Жүмсақ жасанды былғары үшін «жасанды былғары» атауы қабылданған. 
Былғарының  арналуы  және  жасанды  былғары  өндірілген  полимердің 
қысқаша аталуы көрсетіледі (поливинилхлоридті  - винил. каучукті - эласто, 
полиамидті - амид, нитроцеллюлозды - нитро, по- лиэфируретанды - уретан). 
Соңында әріппен негіз түрі белгіленеді (Т- мата, ТР - тоқыма, НТ- мата емес 
төсеме).
 
Жүмсақ  жас  былғарыны  полимер  қоспаларымен  негізін-ерітінді, 
пластизолмен,  қүймаларымен,  дисперсияларымен  өңдеу  арқылы  ала-  ды. 
Жүмсақ  былғарыны  өңдеу  үшін  әр  түрлі  әдістер  қолданылады:  ағызып 
әкелу, каландрлі, калалирдік, ламинирлеу, сіңдіру. Полимерлі қоспа негіздің 
бар қалыңдығы бойынша енуі немесе тек беткі қабат түзуі мүмкін.
 
Ағызу  әдісін  қолданып,  жасанды  былғарыны  алуда  жүмысты  тікелей 
немесе жылжыту тәсілімен орындайды. Тікелей тәсілде по- лимер қоспасын 
негізге  үздіксіз  жағады.  Мысалы,  негізге  алды-  мен  полимердің  кеуекті 
қабатын  жағып,  содан  соң  кеуексіз  қабатын  жағады.  Бүл  тәсілді  негізгі  аз 
созылатын  жасанды  былғары  өндіру  үшін  қолданылады.  Керісінше  тәсіл 
кезінде  беткі  жабынды  негізге  емес,  табан  етегі  таспасына  жағады  және 
керісінше тәртіппен - алды- мен кеуексіз қабатқа, содан соң кеуекті қабатқа 
жағады. Соңынан бүл қабаттарды негізбен қатырмалайды. Бүл тәсілді негізгі 
тығыз  емес,  қатты  созылатын  жасанды  былғарыларды  алу  үшін 
қолданылады.
 
Жасанды былғарыны каландр әдісін қолдану арқылы алу кезінде арнайы 
жабдық  қарастырылады,  онда  алдын  ала  ингредиенттер  салы-  нып, 
араластырылып, қажетті полимерлі қоспа дайындалады. Арнайы каландрлер 
дайындалған полимерлі массаны үлпек түрінде қалыптайды және Т, ТР, НТ - 
негізімен қосады.
 
Каширлеу  әдісін  қолдана  отырып,  жүмысты,  негізгі  бөлігі  екі  білікті 
каландр болып табылатын кашировальды машина орындай-  ды. Алдын ала 
түйіршік  түрінде  дайындалған  полимер  қоспасы,  еріткіш  білік  аймағына 
беріледі, онда үлпек түрінде қалыптасады, содан соң кесетін білік зонасында 
негізбен қатпарланады. Бүл тәсіл көп  қабатты жас былғарыны өндіру үшін 
қолданылады.  Негізінен  по-  лимер  қоспаларының  монолитті  қүрылымынан 
түрады.  Манимерлеу  әдісі  кезінде  экструзионды  -  ламинирленген 
қүрылғысы 
қолданылады. 
Қүрылғымен 
жүмыс 
кезінде 
полимер 
балқымасынан  білік  зонасында  негізбен  біріктірілетін  үздіксіз  үлпек 
түзіледі.
 
Вилинис  былғарысы  қарастырылған  әдістердің  бірімен  мата  не-  месе 
тоқыма негізінде кеуекті, монолитті немесе кеуекті монолитті
 
281 

жабынмен  өндіріледі.  Негізі  ретінде  жүмсақтығы,  созылғыштығы, 
қүрылымының жоғары қозғалғышытығымен алынатын мата немесе тоқыма 
төсеме  қолданылады.  Жабын  ретінде  негізгі  үздіксіз  жағылатын 
поливинилхлорид (ПВХ) қолданылады, қалыңдығы 0,1-2 мм.
 
Кеуекті  қабатты  жасанды  былғарыны  алу  үшін  -  кеуек  түзгіш  - 
органикалық  заты  бар  полимерлі  қоспаны  қолданады.  Келесі  термо 
өңделуде,  нәтижесінде  поливинилхлоридті  босаңсытатын  көп  газ  тәрізді 
өнімдерді  түзе  отырып,  бүл  заттың  ыдырауы  жүреді.  Нәтижесінде  көп 
мөлшердегі  кеуекті  көбіктенген  поливинилхлорид  қабаты  алынады.  Одан 
кейін  кеуекті  -  монолитті  жасанды  былғарыны  өндіру  кезінде  екінші, 
кеуексіз поливинилхлорид қабаты жағылады. Былғары тектес түр беру үшін 
оның жоғары бетіне әрлеу лагін жүқа қабатымен жаба- ды.
 
Эласты  былғарыны  мата  негізіне  каучукты  жабынды  жағу  жолы-  мен 
алады.  Мақта  қағазды  репсі  негізінде  екі  түрдегі  кеуекті  жабын-  мен 
өндіріледі:  К  -  карбоксилатты  каучук  С  жабынымен  және  С  -  біріктірілген 
каучуктер  негізіндегі  жабын.  Бүл  жасанды  былғарының  үстіңгі  бетінің 
тығыздығы  40г/м,  ол  арнайы  киімдерге  -  40°С  темпера-  турада 
тасымалданатын, майға, бензинге түрақты Т эласты былғарысы. Мақта қағаз 
негізінде  диагоналі  бойынша  бір  жақты  латекспен  жабылған,  жасанды 
былғарының үстіңгі бетінің тығыздығы 450 г/м.
 
Пелакс материалы латексті жабынымен өңделген жасанды былғарының 
көптүрлілігі  болып  табылады.  Оны  негіздің  теріс  бетіне  көпіршіген  латекс 
қабатын  жағу  жолымен  алады.  Негізі  ретінде  мақтақағазды  немесе  жібекті 
маталар қолданылады.
 
Уретан  жасанды  былғарысы  монолитті  бір  жақты  полиэфируретан-  ды 
(ПЭУ) жабынымен және кеуекті жабынымен өндіріледі.
 
Жасанды 
замша 
негіздің 
үстіңгі 
бөлігіне 
талшықтарды 
электростатикалық  әдіспен  жағу  арқылы  алады.  Технологиялық  процесстің 
ерекшелігі,  аз  өлшемді  талшықтар  (киімге  арналған  зам-  шаны  өндіруге, 
сызықтық тығыздығы 0,55 - 0,33 текс, үзындығы 0,5-1 мм болатын капронды 
талшықтар қолданылады) белгілі  бір зарядты алған соң талшықтар көп ток 
астында  керекті  бағытқа  бағытталып  және  негізм  қоспасымен  жағылған 
және қарсы заряд белгісі бар негіз бетіне қатаң тік жүргізіледі. Нәтижесінде 
негізмді негізбен түк талшықтары жетерліктей берік қосылып, замша тәрізді 
бет түзіледі. Негіз ретінде маталар, тоқыма, мата емес төсеме және басқа да 
матери- 
алдар 
қолданылады; 
түкті 
жүргізу 
үшін 
полиуретан, 
поливинилхлорид, эпоксидті смола, негізм ерітінділері негізіндегі негізмдер 
қолданылады.  МЕМСТ  28461-90  сәйкес  жасанды  былғары  тоқыма  негізіне 
поливи- нилхлорид немесе полиуретанды жабын жағылған материал.
 
Жасалуына  қарай  жасанды  былғарыны  екі  түрге  бөледі:  жаңбырдан 
қорғайтын  киімдерден  басқа,  жоғарғы  киімдер;  жаңбырдан  қорғау  үшін 
арналған жоғарғы киімдер. Жасанды былғарыларды шарт-
 
282 

ты  белгілері  хлорид  жабынды  жоғарғы  киімдер  үшін  төмендегідей: 
жаңбырдан қорғайтын киімдерден басқа - винилжасанды былғарысы
 
-  Т-В МЕМСТ 28461 -90; жаңбырдан қорғайтын полиуретанды жабын- мен 
тоқыма  негіздегі  үстіңгі  киімдер  үшін  уретан  жасанды  былғарысы  -ТР-П 
МСТ -28461-90.
 
МЕМСТ  28461-90  сәйкес  өңделген  физико-механикалық  көрсеткіштері 
бойынша  жасанды  былғарылар  келесі  талаптарға  сәйкес  келуі  қажет  және 
11.1- кестеде көрсетілген.
 
Кесте 11.1- жасанды былғарылардың физико-механикалық
 
көрсеткіштері
 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: