і Б і р і н ш і т а р а у

Б і р і н ш і т а р а у
КЛЕТКАЛЫ Қ БИОТЕХНОЛОГИЯНЫ Ң ТЕО РИ ЯЛЫ Қ
НЕГІЗДЕРІ
1.1. Биотехнологияның даму тарихы
Биотехнология биологиялық, химиялық, техникалық ғылымдар 
негізінде түзілді. Биотехнология — өте күрделі, интегралды ғылым. 
Сондықтан, оның теориялық негізі биология ғылымының көпте- 
ген салаларынан нәр алып, үсыныстарын сіңіріп, олардың басты 
принциптері мен әдістерін өзіне бағындыру арқылы қалыптасқ- 
ан. Биотехнология физика, химия, молекулалық биология, цито­
логия, генетика, микробиология, физиология, биоорганикалык 
химиямен өте тығыз байланысты. Биотехнологияньщ әдістері мен 
принциптері осы ғылыми салаларға негізделген, себебі ол тірі орга- 
низмдердің белгілі биохимиялық процестерді пайдалану арқылы 
тиімді өнімдерді ондірістік жолмен алудьщ әртүрлі тәсілдер жүйе- 
сінен түрады.
Клеткалық биотехнологияньщ мәні - әртүрлі органикалық зат- 
тардың түзілуін қамтамасыз ететін бактерия, ашытқы, өсімдік және 
жануарлар жасушаларын өсіру культурасын, олардың метаболизмі 
мен биосинтездік мүмкіндіктерін қолдануынан түрады.
Алғаш рет «Биотехнология» терминді 1917 жылы Карл Эреки 
енгізді. Венгр инженері К. Эреки шошқаларды қант қызылшасы- 
мен қоректендіру кезінде жасалған жүмыстарының нәтижесін ал- 
ганда, олардың салмағыньщ жоғарылануын байқаған. К. Эрекидің 
пікірі бойынша: «Биотехнология — ол тірі организмдердің көмегі- 
мен өткізілетін жүмыстар». Биотехнологиялық зерттеулердің ны- 
саналары - тірі организмдердің негізгі топтарының өкілдері. Олар 
вирустар, бактериялар, осімдіктер, жануарлар жасушалары және 
олардың қүрамындағы кейбір заттар мен молекулалар. Биотехно­
логия агзаның биохимиялық, физиологиялық және қайта қалпына 
келу мүмкіншіліктерін зертгеп, оның нәсілдік қорларын қолда- 
нып, барлық биологиялық багдарламаларды түзетуге мүмкіндік 
беретін жолдарын табуға жағдайлар жасайды. Сондықтан, био­
технология тірі жүйелерде өтетін физикалық-химиялық, биохимия-
6

лық және физиологиялық үдерістерге, сол кезде шығатын қуатқа, 
өнімдердің жаратылуына, ұйымдастырылған қүрылымдардың 
қалыптасуына сүйенеді.
Биотехнология алғаш рет б.з.д. 5000-6000 ж., яғни адамдар ең 
алғаш нан пісіріп, сыра ашытып, шарап дайындап үйренген кезден 
бастап пайда болған. Л.Пастер XIX ғасырда ашу үдерісінің таби- 
ғатын ашқанға дейін эмперикалық ғылым болып келді. Бүл био- 
технологияның дамуындағы екінші кезеңнің басталуы, яғни көпте- 
ген ферменттердің ашылуы, микроорганизмдерді арнайы өсіру, 
микробиологиялық синтездің биохимиясын анықтау және т.б. 
Биотехнологияның даму тарихын қарастырғанда 1866 ж. бастап 
1983 ж. дейін жалпы биотехнологияның даму кезендері клеткалық 
биотехнологияның дамуына сәйкес келетіндігі байқалынады, себе- 
бі бүл кезде әртүрлі зерттеулер жасуша деңгейінде жүргізілді.
[^Голланд ғалымы Е. Хаувинк биотехнологияның пайда болуы 
мен даму тарихының 5 ғылыми кезеңін ажыратқан. Олар:
1 кезең (1865 ж.) - Пастер гасырына дейінгі кезең -
сыра, 
шарап, нан өнімдері және сыра ашытқыларын, ірімшік алгандағы 
спирттік және сүт қышқылды ашытуды қолдану, сірке қышқы- 
лын және ферментативті өнімдерді алу.
2 кезең (1866-1940 ж.) - Пастер гасырлық кезеңі
- этанол, 
бутанол, ацетон, глицерин, органикалық қышқылдарды, вакцина- 
ларды, сондай-ақ көмірсулардан азықтық ашытқыларды өндіру, 
канализациялық суды аэробты тазалау.
3 кезең (1940-1960 ж.) - антибиотиктер өндіру кезеңі
- те-
реңдетілген ферментация жолымен пенициллин және басқа анти- 
биотиктерді, вирустық вакциналарды алу, өсімдік жасушаларын 

жүктеу/скачать 16,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: