Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және әылым министрлігі бекіткен алматы, 011 £
жүктеу/скачать 16,47 Mb. Pdf көрінісі
|
Биотехнология
| (1-қосым-
ш а ) . Негізінде, прокариоттар және эукариоттардың жасушала- рын өсіру үшін пайдаланатын қоректік орталар (қүрамы бойын ша) қарапайым және күрделі ортапарға бөлінеді. Күрделі қоректік ортада минералды заттардан басқа органикалық қосындылар бола ды. Атап айтқанда, әр түрлі экстрактар (солодтан, ашытқыдан, картоптан, ісік үлпаларынан, т.с.с.), шырындар (қайын, томат, апельсин), пісіп жетілмеген эндоспермдер (кокос жаңғағы, каш тан, жүгері), казеин гидролизаты, амин кышқылдарының қоспа- лары. Жасушалар і п у П го жағдайында көмірсутегіне мүқтаж, се- бебі олар гетеротрофты қоректенеді. Көмірсутегі ретінде сахароза немесе глюкоза қосылады. Қоректік ортаны таңдау организмнің түріне және тәжірибенің мақсатына байланысты болады. Өсімдік жасушаларын сүйық ортада өсіргенде әртүрлі биоректорларды пайдаланады. Қоректік ортада і п у і і г о жағдайында өсетін өсімдіктердің ма- манданған (дифференцияланған) жасушалар, бөліну қабілеті те- желген жасушалар қайтадан бөліне бастайды, яғни меристемалық күйіне оралады. Жалпы, өсімдік жасушаларының, микроорганиз- мдермен сапыстырғанда, физиологиялык және метаболиттік бел- сенділігі төмен болады. Өсімдік жасушаның генерация уақыты (жасушаның кезекті екі бөлінуі арасындағы мерзім) микроб жасу- шаның генерация уакытынан 60-100 есе артып түседі. Өсімдік жасушаларының пролиферативтық пулы немесе қоры (бөлінетін жасушалар мен жалпы жасушалардын санының ара қатысы) 50- 25 60%-дан аспайды, жасушалардың көбісі бөлінуін тез тоқтатып, С0 тыныштық кезеңіне өтеді. Толық белгіленген дифференцияланған жасушаларда проли ферация (яғни бөліну арқылы көбею) қабілетінің қайта пайда бо луы дедифференциялану үдерісі деп аталады. Ал дифференция- лану — бүл әртүрлі маманданған жасушалардың түзілуі, яғни даму үдерісінде біртекті меристемалық жасушалардан морфологиялық қүрылымы және атқаратын қызметі әртүрлі маманданған жасу- шалардың түзілуі. Мысалы, дифференциялану нәтижесінде мери- стемадан пайда болтан маманданған жасушалар (мезофилл, эпидер мис тағы сондай сияқты үлпаның жасушалар) сол меристемаға да және де өзара бір-біріне мүлдем үқсамай кетеді. Дедифференция лану үдерісі арқылы маманданған жасуша бөліну күйіне қайта оралады да меристема тәрізді каллус жасушаларына айналады. Бүл жасушалар көбінесе жүқа қабықты болып, паренхималық жасушаларға үқсайды. Каллус - бүл үлпаның ерекше түрі, өсімдік жасушаларының ретсіз бөлінуі нәтижесінде пайда болған үлпа, басқаша айтқанда, ол - бүтін өсімдіктің зақымданған жері (жара- сы) біте бастаған кезде түзілетін білеуленген бүлтық (5 -сурет). Каллус үлпалар борпылдақ, морфогенді (яғни морфогенезге қабі- летті) және тығыз морфогенді емес болу мүмкін. Олар түсі бой- ынша да (сары, жасыл, қоныр, т.с.с) ерекшеленеді. Барлық физиологиялық үдерістерді реттейтін фитогормондар болғандықтан, олар қоректік ортаның маңызды қүраушылары деп есептеленеді. Жасушаларға бөліну және дифференциялану үшін әсіресе ауксин мен цитокинин қажет. Тек қана ісік жасушалары мен «қалыптасқан» үлпалар гормондары жоқ ортада өсе алады. 5-сурет. Морфогенді борпылдақ каллус және одан пайда болған регенерант-өсімдік 26 «Калыптасқан» каллус жасушалары гормондарды қажет етпсйді, олар гормондарға прототрофты келеді, себебі өздерін-өздері қам- тамасыз ете алады. Каллус пен эмбриоидтарды (сомалық ұрық) регенерацияны ынтапандыратын қоректік ортада өсіргенде реге- нерант-өсімдік пайда болады. Өсірген жасушаларда қосымша метаболитгердің жинақталуы мен олардын дифференциялану дәрежесінде өзара байланысы бар, яғни жасушалардьщ ұйымдасуы түтас организмге неғүрлым жа- қын болса, соғүрлым олардың метаболизм жолдары да үксас болуы мүмкін. Дифференциялануына жағдай туғызу үшін жасушаларды иммобилдендіреді (иммобилдендіру - жасуша қозғалысын шек- теу). Жасушаларды иммобилдендіру, олардың дифференцияла нуына жағдай туғызып, қосымша заттарды көоірек синтездеуге жеткізеді. Иммобилденген жасушалар өзара тығыз байланыста өседі. Соның нәтижесінде олардың массасынын ішінде түтас орга- низмдегідей, белгілі химиялык және физикалык градиенгтер (бір бағытты өзгеру) пайда болады, ал олар метаболизм мен дифферен- циялануды реттейді. Сонда химиялык градиенттер деп гормон- дар, қоректік заттар, оттегі, көмірқышқыл газы мөлшері өзгеруін түсінуге болады. Өндірісте иммобилденген жасушаларды жалпақ түбіне негізделген биоректорларда немесе бағана (колонна) тәрізді биореакторларда өсіреді. Өндірісте қолданылатын иммобилден ген жасушаларды өсіру үшін биореактордың бағана тәріздесі қолайлы, өйткені мүнда орын үнемделеді және жасушалар аркы- лы ағып жатқан қоректік ортаны бақылау оңайланады. Иммобилденген жасушалар түрлі заттардың биотрансформа- циясы үшін қолданылуы мүмкін. Көптеген жануар жасушасын антидене сияқты акуыздарды бөліп шығарады. Бірақ бір жасуша- ның бөліп шығаратын ақуызының шамасы өте аз болады, қайт- кенде көп мөлшерде ақуыз шығарьш алуға болады, ол үшін зор көлемде жануар жасушасьш өсіруі керек. Жануар жасушаларын жүктеу/скачать 16,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|