Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011
Сӛйлеуі бҧзылған балалардың ойлау ерекшеліктері
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Pdf көрінісі
|
| 12.5 Сӛйлеуі бҧзылған балалардың ойлау ерекшеліктері
Сӛйлеудің бҧзылуы мен психикалық дамудың басқа жақтарының арасындағы тығыз байланыс, балалардың ойлау қабілетінде ӛзіндік ерекшеліктердің пайда болуына ықпал етеді. Сӛйлеуі бҧзылған балалардың кӛрнекі-бейнелік ойлау қабілеттерінің ерешеліктерін, Дж. Равеннің тҥрлі-тҥсті прогрессивтік матрицасының, балаларға арналған нҧсқасының кӛмегімен зерттеу (М. А. Фотекова), тапсырманы сәтті орындаған, бастауыш сынып оқушыларының қҧрамы бірыңғай емес, жоғарыдағы әр топтан жиналғаны анықталды. Кӛрнекі тапсырмаларды орындау нәтижелері бойынша, ең кӛп жетістіктерге жеткен, топтағы балалардың тілдік патологиясы тым ӛрескел емес (дыбыстау кемшіліктері мен грамматикалық қҧрылысты жеткіліксіз игеру). Жалпы тілі жетілмеген балалардың жартысына жуығы, кӛрнекі есептерді шығаруда, тӛмен деңгейді кӛрсетті. Оқушылардың тек бірқатарының танымдық іс-әрекеті, қалыпты дамудағы оқушылардың кӛрсеткіштеріне жақын екендігі белгілі болды. В. А. Ковшиков пен Ю. А. Элькин, моторлы алалиясы бар балалардың ойлау қабілеттерін қарастыра отырып, кейбір ҧғымдардың шекарасын ажыратып кӛрсетеді: білім дегеніміз – ойлау операцияларының материалы ретінде қызмет ететін, нақты заттар мен қҧбылыстарды тану негізінде жинақталған тәжірибелердің жиынтығы (бейнелер, мағлҧматтар, ҧғымдар, тҥсініктер); психикалық іс-әрекеттердің ӛз бетімен 228 ҧйымдастырылуы – психиканың танымдық әрекетке тҧтас бағытталуы мен басқарылуы, бҧл ойлау ҥдерісінің жҥруіне, проблемалық ситуацияларды шешуге қажет жағдай тудырады. Ал, ойлау, осы проблемалық ситуацияны шешуге арналған негізгі ҥдеріс. Сӛйтіп, жҥргізілген зерттеулер, келесі нәтижелерді кӛрсетті: бҧл балалардың ойлау ҥдерісі мен оның нәтижесіне, білімнің аздығы мен психикалық әрекетін ҧйымдастырудағы кемшіліктер әсер етеді. Олардың қоршаған орта туралы білім шеңбері ӛте аз, заттардың қызметтері мен қасиеттері, қҧбылыстардың себепті- салдарлы байланысы т.б. туралы мағлҧматтары шектеулі. Психикалық іс-әрекеттердің ҧйымдастырылуының бҧзылуы, эмоционалды-ерікті саласының, ынта-тҥрткі саласының кемшілігімен тҥсіндіріледі. Тапсырманы орындауға кіріскеннен кейін, қызығушылықтары тез жоғалады, аяқтамай қоя салады, тіпті дҧрыс орындап келе жатса да, аяғына дейін орындаудан бас тартады. Кӛп жағдайда балалар проблемалық ситуацияларды шешуге бірден кірісе алмайды. Бірақ проблемалық ситуацияны тым ҥстірт бағалайды. Мҧнда сӛйлеуі бҧзылған балалардың ойлау операциялары қалыпты деңгейде сақталатындығын ҧмытпаған жӛн. Олардың психикалық іс-әрекеттері дҧрыс ҧйымдастырылса, олардың білім қоры анағҧрлым тез молаяды. Ойлау операцияларының дамуы ҥшін, қажетті дағдыларды меңгере отырып, балалар кейде кӛрнекі-бейнелік ойлау тҥрін толық меңгере алмайды. Яғни, егер арнайы ҥйретпесе, олар талдау, топтау, салыстыру, классификация жасау, артық ҧғымды бӛліп алу, аналог бойынша тҧжырым жасау сияқты дағдыларды меңгере алмайды. Кӛрнекі-бейнелік ойлау кемістіктері, ми қыртысының тӛбе-шҥйде аймақтарының зақымдануынан салдарынан пайда болады. Кӛрнекі-бейнелік ойлау тҥрінің қалыптаспауы, кӛп жағдайда, тіл кемістігінің ауырлық дәрежесімен байланысты. Сондай-ақ, жалпы тілі дамымаған балаларға, ойлаудың ригидтілігі, яғни ебедейсіздігі тән. |