Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Панфилова Қарым-қатынас-психологиясы.-Оқулық
| 172
саусақтарыңыздың, аяқтарыңыздың, бастарыңыздың қозғалысы, сондай-ақ іс-әрекеттегі басқа да сигналдар (сӛйлесуші есікті немесе терезені ашады, темекіні алып тастайды, қағазды аударады және т.б.). Вербалды емес коммуникация мамандары ым-ишаралардың бес тҥрін белгілейді: символдар, иллюстраторлар, реттегіштер, аффект кӛріністері, адаптерлер Символдар белгілердің тілі болып саналады, олар сӛздер немесе сӛз тіркестеріне тең. Мысалы, АҚШ-та, Ресейде, Италияда саусақты бір жақтан басқа жағына қарай жылжыту - жеңіл сӛгу, қауіп-қатер немесе айтылғандарға қҧлақ асу дегенді білдіреді, ал Голландияда - бас тарту. Кӛрнекіліктер ауызша тілмен тікелей байланысты, бҧл ым- ишаралар айтқан сӛздерді суреттейді. Ол: «Ҥшінші сҧрағым» деп, ҥш саусақты кӛтергенде, бҧл қимыл иллюстратор деп аталады. Ретке келтірушілер ауызша қарым-қатынасқа басшылық жасайды, бҧл жіберушіні тездетуге, бір нәрсені баяулатуға немесе қайталауға мәжбҥрлейді. Мысал ретінде, сӛйлесу кезінде сағатқа жиі қарау немесе ҥстелді саусақтарымен тарсылдату болуы мҥмкін. Аффект кӛріністері ашу немесе уайым тәрізді эмоционалдық жай-кҥйді кӛрсетеді және әдетте бет әлпетінде кӛрінеді. Аффектілердің кӛріністері адамдардағы іс-әрекеттердің ҥш бҧрынғы тҥрлерінен ерекшеленеді, онда адамдар ӛздерін басқара алмайды. Мысалы, ашуланған кезде кӛптеген адамдар қызарады, бірақ олар жҧдырықтарын тҥйіп, тістерін қысады, бірақ бҧл кӛріністі бақылау ҥшін кӛп нәрсе жасай алмайды. Адаптерлер сондай-ақ ым-ишараларға жатады, оларды адамдар басқара алмайды. Адамдар кӛбіне мҧндай қимылдарды жасайтындарын тҥсінбейді. Есінеуді басу немесе қорқыныштан қолын қармау - қимыл-адаптерлер. Ым-ишаралар шартты және шартты емес болады, ал шартты ым- ишаралар ӛз мағынасы жағынан тҥсінікті болмайды. Келісім немесе дәстҥр оларға шартты тҥрді береді. Мҧндай ым-ишараларға әскери амандасу (бас киім кҥнқағары астындағы қол) ым-ишарасы жатады, бас изеу «иә» дегенді білдіреді. Шартты ым-ишаралар - халықаралық, ҧлттық болады. Мысалы, еуропалықтар ҥшін тілді шығару – әжуалау, бҧл қытайлықтар ҥшін – қауіп, ҥндістер ҥшін - қорқыныш. Дегенмен, ешқандай ым-ишараны сӛзсіз нақты тҥсіндіруге болмайды. Психологтар «адаммен бетімен бірлікте ым- ишараны оқуға» кеңес береді және ол ӛзінің психикалық жай-кҥйі туралы ақпаратты ғана емес, оның уайымының қарқындылығы туралы кӛп ақпарат береді. Сондай ақ келесі ым-ишараларды де атап ӛтеді: ■ коммуникативті (амандасу, қоштасу, бекіту, сҧрақ, |