Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
|
264 кетуге ҧшыратады. Жанжалдар - бҧл табиғи және қажетті қҧбылыс, себебі олар диалектикалық даму заңының кӛріністерінің бірі - қарама-қайшылықтың бірлігі мен кҥресін сипаттайды. Шиеленіс (лат. conflictus—қақтығыс) — екі немесе одан да кӛп адамның қарсылас мақсаттары, мҥдделері, кӛзқарастары, ҧстанымдары немесе пікірлерінің қақтығысы ретінде қарастырылады. Шиеленіс кезінде бҥйрек ҥсті безі қосымша қуат береді. Адамның қарқынды дайындық жағдайында, есту қабілеті мен кӛру арқылы қабылдауы кҥшейеді. Белгілі бір жолға бағытталған осындай стресс адамды қосымша кҥш салуға ынталандыруы мҥмкін.Қатты бәсекелестік жағдайында, компаниялар немесе жеке тҧлғалар кейде гҥлденіп табысқа жететіні белгілі, яғни мҧндай жағдайдағы шиеленістер белсенді, шығармашылық адамдардың физикалық және психикалық денсаулығына оң әсерін тигізуі мҥмкін. Сонымен бірге ҧзаққа созылған жанжалдар бойын еркін ҧстай алмай, қалыпты жҧмыс режиміне ауыса алмаған ҧйым мен адамдарға қайғы-қасірет әкелуі мҥмкін. Қысым кӛтеріледі, бҧлшық еттер тҥйіледі, пікірдің сапасы нашарлайды. Бҧған қоса, кӛптеген және ҧзаққа созылған жанжалдар командадағы қолайсыз моральдық және психологиялық ахуалды қалыптастырады, қызметкерлердің назарын тікелей қызметтен «қарым-қатынастарды нақтылауға» әкеліп соқтырады, бҧл адамдардың жҥйке-психикалық кҥйіне елеулі әсер етеді. АҚШ-тағы менеджмент саласындағы әртҥрлі ҧйымдардағы басқару проблемаларын зерттеу басқаруға кеткен уақыттың 25% жанжалдарды шешуге жҧмсалғанын кӛрсетті. Бҧл кӛрсеткіш тӛменгі деңгейдегі басшылар ҥшін 30% -ға дейін кӛтерілді. Сонымен қатар, кӛптеген жағдайларда, жанжал адамдардың тҥрлі кӛзқарастары мен позицияларын айқындауға, инновацияларды енгізуге , бар проблемаларды саралап, оларды әртҥрлі адамдардың қалай тҥсінетінін анықтауға кӛмектеседі. Байланыс саласында жанжалдардың, әдетте, тараптардың бір- бірімен қарама-қайшы позициялары немесеқарама-қайшы мақсаттары, оған қол жеткізу тҥрлері немесе мҥдделері, тілектері, оппоненттің қҧштарлығы т.б. сияқты ерекше жағдайларда ӛзара әрекеттестігі кеңейтілген және бір-бірімен байланысты, сондай-ақ байланысқа қатысушылардың сипаттамалары, топтар мен ҧжымдардың ерекшеліктері. Кейбір бағалаулар бойынша, ҧйымдардағы проблемалардың 65% -нан астамы қызметкерлер арасындағы қарым-қатынастың бҧзылуымен және жеке жҧмысшылардың мінез-қҧлқынын мотиві мен дағдысының жетіспеушілігімен байланысты. Тараптардың біреуі басқа тараптың 265 мҥдделеріне нҧқсан келтіріп (тіпті байқаусыз) әрекет ете бастаған кезде жанжал ӛседі. Жанжалдарды талдау ҥшін олардың қҧрылымдық элементтерінің қандай екенін білу маңызды. Жанжалдың негізгі қҧрылымдық элементтеріне: ■ жанжал тараптары— олар шиеленіс жағдайында тҧрған әлеуметтік ӛзара әрекеттесу субъектілері (қатысушылар); ■ жанжал бұйымы— бҧл жанжалдың туындау себебі. Ол қақтығыстың қатысушыларына жеткілікті тҥрде таныс материалдық және психологиялық мінез-қҧлықты айқындайтын фактор болуы мҥмкін; ■ жанжалдың себебі— қақтығысқа қатысуды тудыратын ішкі ынталандыру кҥші; ■ жанжалдағы тараптардың позициялары— қақтығыс барысында бір-біріне мәлімдейтін кӛзқарастар; ■ конфликтогендер, сӛздер («қызыл жалаулар»), қақтығыстарға әкелетін әрекеттер (немесе әрекетсіздік). Дегенмен, ӛз-ӛзінен «дара конфликтоген» шиеленіске алып келе алмайды. Бҧл ҥшін мҧндай конфликтогендердің тҧтас тізбегі пайда болуы керек – олар эскалация (ағылш. escalation - баспалдақтағы кӛтерілуден, бірте- бірте ҧлғайып, тереңдеу, бір нәрсенің кеңеюі), яғни серіктеске қатысты теріс әрекетке кҥшті қарсылықпен жауап беруге тырысу, жиі олардың ішінен ең жасырын тҥрін тандайды. Бҧл мәселе туралы әдебиеттерде біз конфликтогендердің мынадай тҥрлерін қарастырамыз: жетілдіруге ҧмтылу; агрессия кӛрсету; эгоизмнің кӛрінісі. Жанжалдасы теориясында әлеуметтік жанжалдардың келесі тҥрлері сипатталады: ■ ішкі жеке бастылық (адам ішіндегі) - рӛлдік қайшылықтар, қанағаттандырылмаған адам ӛмірінің кез келген жағдайымен, мҥдделерінің қайшылықтары, ҧмтылыстар мен қажеттіліктердің, ӛзін-ӛзі бағалаудың тӛменділігі мен стресстің болуымен байланысты. Кӛбінесе мҧндай жанжал ӛз бетімен немесе кеңесші- психологтың кӛмегімен шешіледі; ■ тұлға аралық (жеке тҧлға аралық) - пікірталастардың, мҥдделердің, мақсаттардың, бағдарлану мен ӛзара әрекеттесуге қатысушылардың қажеттіліктерінің ҥйлесімсіздігінен, кӛзқарастардың әртҥрлілігінен туындаған жанжалдардың ең таралған тҥрі. Адамдар арасындағы шиеленістер тік (мҧғалім- студент), кӛлденең (әріптес-әріптес) және аралас болып келеді. Бҧл қақтығыстар кӛбінесе басшылық - фасилитатормен шешіледі (ағылш. facilitate— жеңілдету, кӛмек кӛрсету, жағдай жасау ); |