Өлшеу құралдарының дәлдік санаттары

қазіргі  уақытта  пайдалануда  өлшеу  құралдарының  біршама  көп 
мөлшері бар, олардың метрологиялық сипаттары біршама басқаша, 
дəлірек дəлдік санаты негізінде нормаланған. 
Дәлдік  санаты  -  бұл  өлшеу  құралдарының  жалпылама  сипаты, 
ол  оның  негізгі  жəне  қосымша  қателіктерінің  рұқсат  етілген 
мəндерінің  шегімен,  сонымен  қатар  дəлдікке  əсер  ететін  басқа  да 
сипаттармен  өрнектеледі.  Дəлдік  санаты  осы  өлшеу  құралымен 
орындалатын өлшем дəлдігінің тікелей бағасы болып табылмайды, 
себебі  қателік  сонымен  қатар  кейбір  факторлар  қатарына 
байланысты  болады:  өлшеу  əдісі,  өлшеу  шарттары  жəне  т.с.с. 
Дəлдік санаты тек осы типтег өлшеу құралдарының қателігі қандай 
шекте болатындығын талқылауға мүмкіндік береді. 
Дəлдік  санатымен  анықталатын  өлшеу  құралдарының  (ӨҚ) 
рұқсат етілген қателіктеріні шектері ∆
си
, - бұл өлшеу құралдарының 
негізгі  қателіктерінің  мəні  бар  интервал.  Егер  өлшеу  құралдары 
аздаған  кездейсоқ  құраушыға  ие  бола,  онда  Д
си
  анықтау 
гистерезиспен  негізделген  жүйелік  қателік  пен  кездейсоқ  қателікті 
табуға жатады жəне біршама қатал болып табылады. Бұл ретте шегі  
∆
си
 = ∆ 
0SP
 + 0,5H
0P
. 
Егер өлшеу құралы біршама кездейсоқ қателікке ие болса, онда 
ол үшін шекті негізгі қателіктің шегін анықтау айқын емес болады. 
Оны  бірлікке  жағын  белгісіз  ықтималдықтағы  негізгі  қателік  мəні 
бар интервал ретінде түсіну керек: 
∆
си
 = ±(∆
0SР
 + Кσ(∆
0
) + 0,5H
0P
), 
мұнда К - Р сенімді ықтималдыққа тəуелді коэффициент. 
Өлшеу  құралдарының  дəлдік  санаттары  стандарттарда  немесе 
техникалық  шарттарда  орнатылады,  өлшеу  құралдарды  дəлдіктің 
екі  немесе  одан  артық  санатына  ие  болуы  мүмкін.  Мысалы,  онда 
бірдей  физикалық  шамадағы  екі  немесе  одан  артық  өлшеу 
диапазоны  болса  оған  дəлдіктің  екі  немесе  одан  артық  санатын 
беруге  болады.  Бірнеше  физикалық  шамаларды  өлшеу  үшін 
тағайындалған аспаптар сонымен қатар əрбір өлшенетін шама үшін 
дəлдіктің əртүрлі санаттарына ие болуы мүмкін. 
рұқсат  етілетін  негізгі  жəне  қосымша  қателіктердің  шектерін 
келтірілген,  оңтайлы  немесе  абсолюттік  қателіктер  түрінде 
өрнектейді.  Ұсыну  формасын  таңдау  өлшеу  диапазоны  шегінде 
қателіктердің  өзгеруі  сипатына,  сонымен  қатар  өлшеу  құралдарын 
қолдану жəне тағайындау шартына байланысты болады. 
Шекті  абсолюттік  қателіктің  шектері  формулалардың  бірі 
бойынша орнатылады: 
∆ = ±а немесе ∆ = ±(а + bx), 
71 

мұнда х - өлшенетін шаманың мəні немесе шкала бойынша саналған 
бөлу саны; a, b - х-ке тəуелді емес оңтайлы сандар. 
Бірінші формула таза аддитивтік қателікті сипаттайды  
4.3,  (а-сурет),  ал  екінші  -  аддитивтік  жəне  мультипликативтік 
қателіктердің  сомасын  сипаттайды  (4.3,  в  сурет).  Техникалық 
құжаттамада  абсолюттік  қателіктер  түрінде  орнатылған  дəлдік 
санаттары  мысалы,  «дəлдік  санатын  М,  ал  аспапта  -  «М»  əрпімен 
белгілейді.  Белгілеу  үшін  латын  əліпбиінің  баспа  əріптері  немесе 
рим  сандары  пайдаланылады,  оған  қоса  қателіктердің  аз  шектері 
əліпбидің  басына  немесе  кіші  сандарға  жақын  орналастарған 
əріптерге сəйкес келуі тиіс. 
Рұқсат етілген келтірілген негізгі қателіктің шекері γ = ∆/x
N
 = ±р 
формуласы бойынша анықталады, мұнда x
N
 - А сияқты бірліктерде 
өрнектелген нормалаушы мəн; р - мəндердің қатарынан таңдалатын 
дерексіз  оң  сан,  ол  (1;  1,5;  2;  2,5;  4;  5;  6)  ·  10n;  n  =  1;  0;  -1;  -2... 
мəндерінің қатарынан таңдалады.  
Нормалаушы  мəн  x
N
  біркелкі,  тəжірибелік  біркелкі  немесе 
деңгейлік  шкалалары  бар  өлшеу  құралдары  үшін  жəне  егер  нөлдік 
мəн  өлшеу  диапазонының  шетінде  немесе  тыс  болса,өлшеуіштік 
түрлендіргіштер  үшін  өлшемдердің  шектерінің  үлкеніне  тең 
орнатылады. 
Шкаласы  шартты  нөлге  ие  өлшеу  құралдары  үшін  x
N
    өлшеу 
шектерінің  əртүрлілік  модуліне  тең.  Мысалы,    100-ден  600  °  C 
дейінгі  өлшеу  шектері  бар  термоэлектрлік  термометрдің  вольтметі 
үшін    нормалаушы  мəн  500  °  C  болады.  Берілген  атаулы  мəн  бар 
шаманы  өлшеу    құралдары  үшін    x   
  N 
  өлшеу  диапазонына  сəйкес 
келетін шкаланың немесе оның бөлігінің бүкіл ұзындығына тең деп 
қабылдайды.  Бұл  жағдйда  абсолюттік  қателіктің  шектерін  шкала 
ұзындығы сияқты ұзындық бірліктерінде өрнектейді, ал 
 
4.3 сурет.  Абсолюттік жəне салыстырмалы түрлерде аддитивтік (а), 
мультипликативтік (б) жəне жиынтықты (в) 
72 

өлшеу құралдарында дəлдік санатын шартты белгілейді, мысалы \
0,5
/ 
белгісі түрінде, мұнда 0,5 - р санының мəні. Қалған қарастырылған 
жағдайларда  дəлдік  санатын  нақты  р  санымен  белгілейді,  мысалы 
1,5. Белгілену аспаптың циферблатына енгізіледі. 

жүктеу/скачать 4,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: