Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері
жүктеу/скачать 8,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| а қ и к д т
емес, немесе ақиқаттылыктың іске асуға деген міндеттілігі емес. Бүл әсіресе күрделі қүбылыстарға тән. Қажеттілік пен кездейсоқтықтың да адамның дүниеге қатына- сының шеңберінде туған формалар екендігі дау туғызбау тиіс. Олар- дың алғашқы түпкі мәннің адам мүқтаждықтарының әртүрлі қырла- ры. Олар болмысты бағалайды, болмыстағы әртүрлі қүбылыстарға сол түрғыдан қатынас жасайды. Адамның ойлауын да, іс-әрекеттерін де сыртқы дүниеге қарағанда қауқарсыз, сыртқы дүниенің көлеңкесіндей ғана қарап, оған субъективтік нәрсе деп түсінушілік те сондай бағалау- шылық қатынастың белгілі бір типінен туады. Материалистік козқара- стар, жалпы тоталитаристік әлеуметтік жүйелеу осындай қүндылықты ғана мойындайды, яғни адамды қоршаған ортада барлығы да әлуетті, әсіресе қоғамдық жүйе, оның арғы жағында жалпы басқа дүние, тек адам, әсіресе жеке түлға откінші, өзіндік бағасы жоқ нәрсе. Олай болса, қоғамдық ж /йе жэне одан туындайтын барлық талаптар объ- ективтік, алғашқы, шешуші, яғни қажетті, ал әрбір жеке адам сол жүйенің болуы түрғысынан болуы да, болмауы да мүмкін кездейсоқ нәрсе. Олардын әрқайсысы тарихтың дауылы үшырып жүрген ебе- лектер. Үшарын жел, қонарын сай білетіндер. Сай мен жыралардың біріне түрақтай алса, бір сәт тамыр жайып, көгеруі де ықтимал. Тота- литарлық жүйеде қалыптасқан ойлау адамдарды сол жүйенің туын- дысы деп түсінетіндіктен қажетгілікті алғашқы, яғни кездейсоқтықтан уақыт жағынан бүрын туатын нәрсе деп қарайды. Қажеттілік бүрын пайда болады да, сонан кейін өзінің нақты көріну формаларын туғыза бастайды. Ендеше олардың қатынастарын метафизикалық түсінудің әлеуметтік негізі бар. Сонымен адамдар дүниесінде, қоғамда қажеттілік пен кездей- соқгық олардың дүниеге қатынасының негізін қүрайтын күндылықтар- дың корінісі деуге болады. Белгілі бір қүндылықты қалау әр адамның оз ici, саналы немесе көбінесе бейсаналық дәрежеде ол белгілі бір норселерге ойыстайды, өмірінің мән беретін негізіне айналдырады, барлык іс-әрекеттерінде, ойлауында оның рухани үмтылысы тек соған қарай бағытталған. Егер тарихта адамдардың белгілі бір тобы, қоғам- дасқан бірліктері (этнос, халык т.б.) жалпы алғанда бір ортақ күнды- лыкка ойысса, ол да сол бірлікке кіретін адамдардың көпшілігінің немесе тіпті бәрінің жеке-жеке қалауларынан туады. Сондай қоғам- дасып, бірлесудің өзі бір күндылыққа жақын адамдардың бірігуі бо луы тиіс. Осындай ортақ күндылықтар адамдарды біріктірсе, қоғам- 231 дастырса, ал оның тарихи дамуы, орнығуы әлеуметтік белгілі жүйе- лер жасап, солардан туатын талаптар мен тәртіптер, мүқтаждықтар, тілек, армандар т.т. түтасымен алғанда тарихи қажеттілік дейтін нәр- сені қүрайды. Түптеп келгенде тарихи қажеттілік деген бүрынғы та рихи материализмде айтылатындай адамдарға тәуелсіз, олардың еркінен тыс тарихтың бет қаратпайтын бағыты емес. Тарих дегеніміз адамдарды ң барлы ғы ны ң күнделікті өз мүқтаж ды қтары на сай істерінен, харекеттерінен күралады. Ол барлык жеке ырықтардың тоғысуы. Тарихи қажеттіліктің өзі көптеген адамдардың белгілі бір ортак күндылыққа үмтылуының күші. Осындай белгілі бір бағыттағы көптеген ырықтардың ортақ күшіне карсы, оны тоқтатуға үмтылатын жеке әрекеттер, сөз жоқ жеңіліс табады. Тарихи кажеттілік, яғни, алғаш бастан жеке, болуы да, болмауы да мүмкін жеке ырықтардың калауларынан басталған және барлық кейінгі кезендер де сол жеке ырықтардың қалаулары өзінің кездейсоктық сипатын жоймайды. Олар әр сәтте сол қалауын қайталай ма, әлде баска бір нәрсені қалауға ауыса ма, оны анықтайтын қажеттілік жоқ. жүктеу/скачать 8,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|