өз ісін жетік білудің арқасында да-

өз сезімімічдіц іаб тагы и түсініп жатпаймыз, ол туралы ойлана да 
бермейміз. 1>іч оч сінтс сечімнің аясындамыз. Жанымыз рахат сезіміне 
бөленеді. Адамд;ірді.щ ;>р саладағы тамаша туындылары - адамзаттың 
жаратымпачдык 
к у а г ы и ы ң
шарықтау шектері, белгілі бір қайталан- 
бас жаратушы 
і ү л і а п ы ц
өзіндік дамуының көріністері. Олар - адам- 
затқа әрбір жаратымпач түлғаның ұсынатын өзіндік жолдары да.
Еркіпдік үплссімдікпен егіз. Үйлесімдіктен аулақкеткен еркіндік 
еркіндік болудян кдлып, жүгенсіздікке айналады. Адамдар әрқашан- 
да шын коркемдікті бағалай білсе, тек осындай үйлесімдікке апара- 
тын, үйлесімдіктің алуан түрлі жолдарын ашатын еркіндіктен ләззәт 
алады. Табиғатгагы коркемдік те адам үшін осындай үйлесімді жара- 
тымпаздықтың, үйлесімдікті жаратудың нышандары (символы) ретінде 
бізде эстетикалық ләззәт туғызады. Олар да табиғаттағы еркін то- 
лысқан, үйлесімдіктің жетілген формалары, қатынастары.
Әрине, бүрын да ескерткендей толысқан нәрселердің борі бірдей 
үйлесімдік емес. Жоғарыда айтылған коркемдіктің мазмүны - оның 
ақиқат пен жақсылықтан ажырамаған қалпындағы табиғаты. Яғни 
шын табиғаты. Себебі, онда мазмүн мен форма бір-бірінен ажыра- 
маған. Себебі, бүл дәрежеде мазмүнда, форма да әрі ақиқат, әрі коркем, 
әрі жақсылық. Ол мазмүн белгілі бір қатынаста - акиқат, екінші бір 
жағынан (қатынаста) - көркемдік, үшінші жағынан алғанда - жақсы- 
лық. Оның үш сипатының әрқайсысы, бірақ, сол мазмүнды түгелімен 
алғанда ғана көрінеді, оның түтастығының сипаты.
Дүниеге тек пайдагерлік қатынас бел алғанда ақиқаттық бар нәр- 
сенің бейнесін жасаудың ғана шеңберінде қалады дедік. Қоғамдык 
болмыста осы қатынас мендегенде коркемдік те пайдагерліктің ыңғай- 
ына орайлайды. Өзгерту үшін озгертетін нәрсенің дүрыс бейнесінің 
болғаны қажет. Ол нәрсенің табигаты үйлесімді ме, жоқ па, бүл жер­
де оның қатысы жоқ. Бірақ адамдардың түпкі табиғаты - еркіндік 
болмысы - жоғалып кетпегендіктен олардың белгілі бір үйлесімдікке 
үмтылысы қалады, ол да жоғалмайды. Бірак, үйлесімдікке, еркіндікке 
күштарлық әр нәрсенің негізгі мәнінен тыс, сыртқы бір әшекейдей 
сипат алады. Оның енді ішкі ақикдт мазмүнға қатысы жок, тек соны, 
жалпы өмірді сырттай безендіретін, түптеп келгенде онсыз күн кору- 
ге болатын бір артык нәрседей орын алады. Негізгі өмір, ол - бір 
ауыр жүктей, оны арқалауға адамдар барлық жігерін дерлік жүмсай- 
тындай, ал мысалы, коркем онер - өмірден шаршаған адамның аздап 
болса да көңілін көтеретін, оның көңілін аулайтындай ғана нәрсе. 
Сондықтан оған мазмүнның көркемдігінің қажеті шамалы, кей жағдай- 
да тіпті керек емес, ол үшін сыртқы үйлесімдіктің, үйлесімдік сияқта- 
нудың озі-ақ жеткілікті. Мазмүны жүтаған формальдык коркемдік, 
жалған сүлулық, табиғатынан туатын емес, сырттай жағылған осемдік
253

өрістейді. Ондай сұлулық, қосылатын немесе алып тастайтындай 
жасанды болғандықтан оны сатуға, сатып алуға болады. Осының бар- 
лығын да өзінің шын табиғатынан жаттанған, сол 
а р қ ы л ы
рухани 
жұтаған адамдардың, өздері жасайтын болғандықтан, олар осындай 
сүлулыкқа оп-оңай қол жеткізіп, оп-оңай айрылып жатады. Жаппай 
“тобырларға” арналған арзан көркемөнердің өзі жалған сұлулықты 
өндіретін индустрияның саласына ұласады.
Көркемдік, сұлулық, әсемдік сыртқы көрінісі жағынан ғана емес, 
ең алдымен ішкі мазмүндылық жагынан, табиғатынан бүкіл әлемнің, 
әсіресе адам мен әлемнің үйлесімдігі. Ол - үйлесімді түтастық, бүтіндік. 
Жеке адамның, жеке дербес қүбылыстардың да көріктілігінің негізгі 
белгісі осында. Үйлесімділік, сондықтан, ақиқатқа сыртқы белгі бола 
алмайды.
Ал 

жүктеу/скачать 8,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: