Оқулық Екінші басылымы Қазақстан Республикасы Білім министрлігі

/ : 1 0 0 0 0
Горизонтапьдар 
£,5м 
сайын жургш /іген
м 100
гоом
230-сурст
253

X III тарау
СЫ ЗБАНЫ КОМ ПЫ ОТЕРДІҢ КӨМЕГІМЕН САЛУ
§ 65. КО М П І.Ю ТЕР ТУ РА Л ЬІ ТҮСІНІК
Компыотер
— ағылшын тілінсн шықКан халықаралық тсрмин. 
Ал ағылшындар оны латынның «сотриіо» қазақшаға аударғанда 
«санаймын» нсмесс «сссптсймін» дсгсн мағына берстін сөзінсн алған. 
Ксйде компьютср дсудің орнына элсктрондық ессптегіш машина
(ЭЕМ) дсйді. 
.
Компьютсрдің қолданылатын орны күннен күнге үлғаюда, өиткені 
ол сскундына миллиондаған амалдарды орындайды және өтс квп
ақпарат мәлімсттерді аз көлемді жсргс сақтай алады. Оның үстіне 
компьютсрдің қүрылысы қарапайым. Ол негізінен алты бөліктсн 
түрады (231-сурет): компьютсрдің кірісі, басқару жүйссі, түрлі амал- 
дар қолданылатын бөлігі, әр түрлі мәлімсттерді сақтайтын компью-
тсрдің зсрдссі, дисплсй және компьютердің шығысы.
231-сурет
Компьютср цифрлық мәлімсттсрмсн ғана жұмыс істсй алады 
жәнс сандар скілік жүйсдс жазылуы ксрск. Екілік жүйс (цифр) екі 
элсменттсн тұрады: бар жәнс жоқ, шын жәнс жалған (өтірік), + 
жәнс - , 0 жәнс 1. Сандар ақпаратын өлшсу үшін тағайындалған
254

елщсм бірліктсрі 
бит
жәнс 
байт
дсп аталады. Бұл скі сөз дс 
ағылшын тілінсн алынған. Бит скі түрлі болуы мүмкін: 0 (нөл) 
жәнс 1 (бір). Ссгіз бит бір байтты күрайды, ал байт 256 түрлі
болуы мүмкін.
Компьютсрдш кірісінде тұрған бөлігі түрлі деректер мен 
бұйрықтарды рсттсп, электрондық сссптсгіш машина тілінс аударып,
бслгілі мөлшсрдс тәртіппсн басқару жүйссінс жсткізіп бсрсді. Бас- 
тапкы ақпарат псрфокартаға (соңғы ксздс пайдаланбайды) нсмссс 
магиит таспасына жазылуы мүмкін, ол көбіне жазу машинкасы 
сияқты кондырғыны пайдаланып тікслсй компьютсргс жеткізіледі.
Компьютсрдің зсрдссіндс түрлі дсрсктер, мәлімсттср, сссптсрді 
шсшудің бүрыннан бслгілі тәсілдсрі және т.б. ақпарат сақталады. 
Зердсні опсративтік (ішкі) және сыртқы дсп ажыратады. Опсративтік 
зсрдсдс өтс жиі пайдаланылатын дсрсктср мсн мәлімсттср сақталады. 
Оның колсмі онша үлксн болмайды, шамамсн 600-700 Кбайттан 
(ІКбайт I 103 байт) аспайды. Сыртқы зсрдсгс сирск қолданылатын 
ақпарат жазылады. Сырткы зерде иілгіш магниттік жәнс қатты 
дөңгслсктср түріндс жасалады. В и н ч е с т е р дсп аталатын сыйым-
дылығы 20, 40, 80, 160, 300 Мбайт (1 Мбайт | 10* байт) болатын
қатты дөңгслсктсрдс ақпарат ұзақ уақыт түрақты сақталады. Иілгіш 
магниттік дөңгслсктсрді д и с к е т а деп атайды, ол винчсстсргс жа- 
зылған 
ақпарат 
көшірмслсрінің 
архивін 
жасау, 
өтс 
сирск 
қолданылатын мәлімсттсрді сақтау жәнс қүжаттар мсн программа- 
ларды бір компьютсрдсн скінші компьютсргс көшіру үшін өтс
қолайлы. 
. 
+
„
Компьютсрдс орындалатын нсгізгі амал — қосу. Азаиту, көоситу
жәнс бөлу амалдары қосу амалына кслтірілсді. Азайту амалын 
орындау үшін қосымша сан дсгсн үғым снгізілсді. Қосымша сан 
бсрілгсн санды 10-ға, 100-гс,... дсйін толықтырады. Мысалы 6-дан 3-ті 
шсгсру керск болсын. 3-ті 10-ға дсйін толыктыратын қосымша сан 7.
Аэайғышқа азайтқышқа қосымша санды қосады да, қосындының 
алдыңғы разряды ссксріпмсйді: 6 - 3 => 6 + (3-кс қосымша сан)= 
« 6 + 7 * 1 3 
6-ға 7-ні қосқанда 13 болады, ал ондық разрядты
ссксрмссск, 3 қалады: 6 - 3 - 3 . Көбсйту амалын косу амалымсн 
алмастыру онай, мысалы: 7х 3 - 7 + 7 + 7 - 2 1 . Бөлу амалын 
азайту амалымсн алмастырады. Мысалы.
I Щ | Ц І I Н
= 9 + 6 - 1 |5 ]
* 5 + 6 ■ 1 ГГ
13 : 4 =
13 - г г
9
I 4
5 -14
сонда азайту амалы үш рст қайталанды, яғни бөлінді 3-кс жәнс
қалдық 1-гс тсн болады ексн.
255

Басқару жүйесі оған түскен ақпаратты оқып, оны зердеде 
сақталған мәліметтермен салыстырады. Керек болса, тиісті амал- 
дарды қолдану тетігін пайдаланып, есептеу жүмыстарын орындайды. 
Есептеу нәтижесін белгілі бір жүйеге келтіреді. Басқару жүйесін, 
амалдар орындайтын тетікті және оперативтік зердені біріктіріп, 

жүктеу/скачать 20,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: