Оқулық физика 8 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ұсынған



Pdf көрінісі
бет203/302
Дата06.01.2022
өлшемі4,48 Mb.
#14281
түріОқулық
1   ...   199   200   201   202   203   204   205   206   ...   302
Қ а з а қ ш а
О р ы с ш а
А ғ ы л ш ы н ш а
Тұрақты магниттер 
Постоянные магниты
Permanent Magnets
Магнит өрісі 
Магнитное поле
A magnetic field
Оң қол ережесі 
Правило правой руки
Rule of the right hand
    
 Бұранда ережесі 
Правило буравчика
Rule drills
Электрмагнит 
Электромагнит
Electromagnet
Сол қол ережесі 
Правило левой руки
The rule of the left hand
Индукциялық ток
 
Индукционный ток
Induction current
Генератор 
 
Генератор 
Generator 
Тараудағы физика терминдерінің қазақ, орыс және ағылшын  
тілдеріндегі минимумы
Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ
*
Книга предоставлена исключительно в образовательных целях  
согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217


153
Сурет 6.1. Табиғи магниттер
а)
ә)
б)
2.  Темірмен  қатар  никель  мен  кобальт  элементтері  де  магниттік 
қасиеттерімен ерекшеленеді. Аталған элеметтерден немесе олардың басқа 
элементтермен  қоспаларынан  әртүрлі  пішіндегі 
тұрақты  магниттер 
жасалады. 
Тұрақты магниттер
 деп магниттік қасиеттерін ұзақ сақтайтын 
денелерді айтады.
Магниттерді  бір-біріне  жақындатқанда  олар  белгілі  бір  күшпен 
әрекеттеседі. Магниттердің бірін-бірі тартатын ұштарын олардың әраттас 
полюстері деп, ал тебілетін ұштарын аттас полюстері деп атайды. Соны-
мен, магниттің бір ұшын 
солтүстік полюс, екінші ұшын оңтүстік полюс 
деп атау тарихи қалыптасқан.
 Солтүстік полюсті таңбасымен белгілеп, 
әдетте, көк түске бояйды; оңтүстік полюсті S таңбасымен белгілеп, қызыл 
түспен бояйды (сурет 6.2, 
б). Магниттің көптеген қасиеттері тәжірибеде 
анықталды.  Мысалы,  магнитті  ортасынан  бөлсек,  оның  полюстері  бір-
бірінен  ажырамайды.  Магнитті  қанша  ұсақтап  бөлсек  те,  оның  әрбір 
бөлшегі  екі  полюстің  бірлігін  сақтап  қалады.  Магниттің  тартатын 
күші  оның  ортасында  аз  да,  екі  ұшында  әлдеқайда  үлкен.  Сондықтан 
магниттің тарту күшін өсіре түсу үшін оны иіп, доға түрінде жасайды. 
а)
ә)
б)
Сурет 6.2. Тұрақты зарядтың және тұрақты магниттің өрістері
Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ
*
Книга предоставлена исключительно в образовательных целях  
согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217


154
Тұрақты  магнитті  қыздырғанда  немесе  қатты  соққылағанда  магниттік 
қасиеттерінен айырылады.
3. Магниттердің бір-бірімен әрекеттесуінің электр зарядтарының өзара 
әрекеттесуіне ұқсастығы бар. Біз 4-тарауда берілген зарядтың төңірегін- 
дегі электр өрісін зерттеу үшін басқа бір 
«сынақ зарядын» пайдаланған 
едік. Сол сияқты, магниттің төңірегіндегі өрісті зерттеу үшін де элемен- 
тар 
«сынақ магнитті» пайдаланамыз. Сынақ магниттерінің рөлін өріс- 
терін ескермеуге болатын ұсақ болат ұнтақтары немесе кішкентай маг-
нит тілшелері атқарады. 
Тұрақты магниттердің төңіректерінде де олардың 
сынақ магнитімен 
әрекеттесулерін  туғызатын  ерекше  өрістің  бар  екеніне  тәжірибе  жасап 
көз жеткізе аламыз. Ол үшін жолақ магниттің үстін қатырма қағазбен 
жа уып,  зертханаларға  арналған  ұсақ  болат  ұнтақтарын  оның  бетіне 
біркелкі  себейік.  Егер  қарындаш  немесе  қаламмен  қағаз  тілімін  жай-
лап соқсақ, онда ұнтақтарға белгісіз күштер әрекет етіп, олар белгілі бір 
тәртіппен орналасады (сурет 6.2, 
ә). 
Ал егер ұсақ болат ұнтақтарының орнына бірнеше магнит тілшеле-
рін  пайдалансақ,  онда  белгісіз  күштердің  әрекет  етуінен  әр  тілшенің 
әртүрлі бұрыштарға бұрылып орналасқанын көреміз. Сонымен, тәжірибе  
нәтижелеріне сүйеніп, тұрақты магниттің төңірегінде 
сынақ магнитте-
ріне әрекет жасайтын ерекше орта – белгілі бір өріс бар деген қорытынды 
жасаймыз. 
Магнит өрісі


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   199   200   201   202   203   204   205   206   ...   302




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет