изотоптар деп атайды. Мысалы, сутектің үш түрлі изотопы бар. Табиғатта жеңіл сутектің
изотопы
1
H
1
өте көп, ал ауыр сутектің изотоптары дейтерий
1
H
2
сирек
кездеседі және тритий
1
H
3
кездеспейді.
Менделеев кестесіндегі әр элементтің изотоптарының химиялық қа-
сиеттері бірдей, сондықтан оларды химиялық тәсілмен ажыратуға бол-
майды. Изотоптарды тек массалық сандарына қарай ажыратып, сезім-
тал құралдардың жәрдемімен бөліп алады. Протон мен нейтронның мас-
салары бір-біріне шамалас болғандықтан, олардың массалық сандарын
«1» деп алады. Ал электронның массасы протонның немесе нейтронның
массасынан 1840 еседей кем болғандықтан электронның массалық саны
«нөлге тең» деп алынады.
4. Көп жағдайда сутек атомның ядросы бір ғана оң зарядталған бөл-
шектен тұрады. Ол бөлшекті Резерфорд
протон деп атады. Ядролық
физикада оны
1
1
p таңбасымен белгілейді. Расында да, протонның мас-
салық саны да, заряд саны да сутектің
1
1
H
изотопына ұқсас бірге тең
(
А = 1,
Z = 1). Нейтронның массалық саны бірге, ал заряд саны нөлге тең
болғандықтан, оны
0
1
n таңбасымен белгілейді. Атом құрамына кіретін
үшінші бөлшек – электронның массалық саны нөлге тең, ал заряд
саны, протон зарядының санындай, бірге тең, тек теріс таңбалы болады.
Сондықтан оны
−
1
0
e таңбасымен белгілейді. Атомның құрамындағы
про-
249
ПРОЕКТ
тонды, нейтронды және
электронды элементар бөлшектер деп атай-
ды.
5. Кез келген химиялық элемент атомының ядросы протондардан
және нейтрондардан тұратынын білдік. Көптеген тәжірибе бойынша
атомның радиусы
R а