I тараудағы ең маңызды түйіндер
•
Механикалық қозғалыс –
денелердің кеңістікте уақыт ағымына қарай
бір-бірімен салыстырғандағы орын ауыстыруы.
•
Үдеу –
жылдамдықтың өзгеру шапшаңдығын сипаттайтын шама:
a
v v
t
=
−
∆
0
немесе
a
v
t
=
∆
∆
.
•
т
үзусызықты теңайнымалы қозғалыстардың теңдеулері:
s
v t
at
=
±
0
2
2
;
v
=
v
0
±
at
.
•
Период –
материялық нүктенің шеңбер бойымен толық бір айналым
жасауына кететін уақыт:
T
t
n
=
.
•
Жиілік –
бірлік уақыттағы айналым саны, ол айналу периодына кері
шама:
ν =
n
t
немесе
ν =
1
T
.
•
Центрге тартқыш үдеу –
шеңбер бойымен бірқалыпты қозғалатын
дененің үдеуі:
a
v
r
ö ò
. .
.
=
2
•
Бұрыштық жылдамдық –
қатты дененің айналу шап-шаңдылығын
сипаттайтын физикалық шама:
ω
ϕ
=
t
немесе
ω
= 2
πν
.
•
Сызықтық жылдамдық –
бұрыштық жылдамдыққа және айналу
радиусына тура пропорционал:
v
=
ω
R.
46
аСтрОнОмия негіздері
ІІ т а р а у
X
X
X
X
X
X
X
X
ПРОЕКТ
Оқушылар меңгеруге міндетті БаҒдарламалық мақСаттар:
– абсолюттік және көрінерлік жұлдыздық шамаларды ажырату;
– жұлдыздардың жарқырауына әсер ететін факторларды атау;
– аспан сферасының негізгі элементтерін атау;
– жұлдызды аспанның жылжымалы картасынан жұлдыздардың аспан
координатасын анықтау;
– әртүрлі ендіктегі жұлдыздардың шарықтау айырмашылығын түсіндіру;
– жергілікті, белдеулік және бүкіләлемдік уақытты сәйкестендіру;
кеплер заңдарының негізінде аспан денелерінің қозғалысын түсіндіру;
– күн жүйесіндегі денелердің арақашықтығын немесе өлшемдерін анық-
тау үшін параллакс әдісін қолдануды түсіндіру;
47
ПРОЕКТ
Бұл тарауда оқушылар терең игеруге міндетті алдыңғы бетте көрсе-
тілген бағдарламалық оқу мақсаттарымен қатар, әр оқушының есінде ұзақ
сақталуға тиісті мына физикалық ұғымдар қарастырылады: «абсолюттік
және көрінерлік жұлдыздық шамалар», «жұлдыздардың жарқырауы», «аспан
сферасы», «жұлдызды аспанның жылжымалы картасы», «жұлдыздардың
аспан координатасы», «жұлдыздардың шарықтау айырмашылығы», «жергі-
лікті, белдеулік және бүкіләлемдік уақыт», «Кеплер заңдары», «Күн жүйесі».
Тараудағы физика терминдерінің қазақ, орыс және ағылшын
тілдеріндегі минимумы
қ а з а қ ш а
О р ы с ш а
а ғ ы л ш ы н ш а
абсолюттік және
көрінерлік жұлдыздық
шамалар
абсолютная и видвмая
звездные величины
Absolute and visible stellar
magnitudes
Жұлдыздардың
жарқырауы
яркость звезд
Brightness of stars
Достарыңызбен бөлісу: |