I тараудағы ең маңызды түйіндер •
Механикалық қозғалыс – денелердің кеңістікте уақыт ағымына қарай
бір-бірімен салыстырғандағы орын ауыстыруы.
•
Үдеу – жылдамдықтың өзгеру шапшаңдығын сипаттайтын шама:
a v v t
=
−
∆
0
немесе
a v t
=
∆
∆
.
•
т үзусызықты теңайнымалы қозғалыстардың теңдеулері: s v t at =
±
0
2
2
;
v =
v 0
±
at .
•
Период – материялық нүктенің шеңбер бойымен толық бір айналым
жасауына кететін уақыт:
T t n =
.
•
Жиілік – бірлік уақыттағы айналым саны, ол айналу периодына кері
шама:
ν =
n t немесе
ν =
1
T .
•
Центрге тартқыш үдеу – шеңбер бойымен бірқалыпты қозғалатын
дененің үдеуі:
a v r ö ò
. .
.
=
2
•
Бұрыштық жылдамдық – қатты дененің айналу шап-шаңдылығын
сипаттайтын физикалық шама:
ω
ϕ
=
t немесе
ω
= 2
πν
.
•
Сызықтық жылдамдық – бұрыштық жылдамдыққа және айналу
радиусына тура пропорционал:
v =
ω
R.
46
аСтрОнОмия негіздері ІІ т а р а у X
X
X
X
X
X
X
X
ПРОЕКТ
Оқушылар меңгеруге міндетті БаҒдарламалық мақСаттар: – абсолюттік және көрінерлік жұлдыздық шамаларды ажырату; – жұлдыздардың жарқырауына әсер ететін факторларды атау; – аспан сферасының негізгі элементтерін атау; – жұлдызды аспанның жылжымалы картасынан жұлдыздардың аспан координатасын анықтау; – әртүрлі ендіктегі жұлдыздардың шарықтау айырмашылығын түсіндіру; – жергілікті, белдеулік және бүкіләлемдік уақытты сәйкестендіру; кеплер заңдарының негізінде аспан денелерінің қозғалысын түсіндіру; – күн жүйесіндегі денелердің арақашықтығын немесе өлшемдерін анық- тау үшін параллакс әдісін қолдануды түсіндіру;
47
ПРОЕКТ
Бұл тарауда оқушылар терең игеруге міндетті алдыңғы бетте көрсе- тілген бағдарламалық оқу мақсаттарымен қатар, әр оқушының есінде ұзақ сақталуға тиісті мына физикалық ұғымдар қарастырылады: «абсолюттік және көрінерлік жұлдыздық шамалар», «жұлдыздардың жарқырауы», «аспан сферасы», «жұлдызды аспанның жылжымалы картасы», «жұлдыздардың аспан координатасы», «жұлдыздардың шарықтау айырмашылығы», «жергі- лікті, белдеулік және бүкіләлемдік уақыт», «Кеплер заңдары», «Күн жүйесі». Тараудағы физика терминдерінің қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі минимумы қ а з а қ ш а О р ы с ш а а ғ ы л ш ы н ш а абсолюттік және көрінерлік жұлдыздық шамалар абсолютная и видвмая звездные величины Absolute and visible stellar magnitudes Жұлдыздардың жарқырауы яркость звезд Brightness of stars
