Оқулық жоғары оқу орындарының филология факультеттері

198 
премия, шағынаудан - микрорайон, тоқбасар - дессерт/закусочная т.б.; 
сөздердің тіркесуі арқылы: нарықтық экономика - рыночная экономика, 
қума толқын - бегущая волна, лездік жылдамдық - мгновенная скорость, 
жантәсілім 
сатысы 
- 
терминальная 
стадия, 
валюта 
тұрлаулылығы - устойчивость валюты, сөздердің қосарлануы 
арқылы: тәлім-тәрбие - воспитание, арыз-шағымдар - жалобы, 
қуғын-сүргін - репрессия, іс-әрекет - акт, тамыр-таныстық - 
протекционизм т.б.
Жаңа ұғымдарға балама іздеуде кейбір қосымшалардың 
активтенгендігін байқауға болады: -ым/-ім (түсім - поступление, 
сұраным - спрос / заявка, тізілім - реестр, тіркелім - прописка, 
түсім - профит, жарылым - разлом, салым - вклад, жарияланым 
- публикация, шағым - кассация, ұстаным - позиция, жеткізілім - 
поставка т.б.); -ғыш/-гіш, -қыш/-кіш (ажыратқыш - 
выключатель, 
қозғағыш 
– 
двигатель, 
асқорытқыш 
- 
пищеварительный, талдағыш - анализатор, қоздырғыш - 
возбудитель, реттегіш - регулятор, қойылтқыш - сгуститель, 
анықтағыш - определитель, тұрақтандырғыш - стабилизатор, 
т.б.); -ма/-ме (мазмұндама - коммюнике, тізімдеме - опись, 
топтама - подборка, айқындама - позиция, аяқтама - концовка, 
лездеме - летучка, сынама - проба, түсініктеме - комментарий, 
дәлелдеме - аргументация, сауалдама - вопросник, жүктеме - 
нагрузка т.б.); -нама (тұғырнама/ мақсатнама - платформа, 
қасіретнама - трагедия т.б.), -лық/-лік (дәйектілік – после-
довательность, 
өкілеттік 
– 
полномочие, 
делдалдық 
–
посредничество, басымдылық – пререгатива, мәмілегерлік –
дипломатия, қауымдастық – ассоциация, даурықпалық - 
демагогия, төрешілік - арбитраж, т.б.); -ландыру/-лендіру 
(газсыздандыру - дегазация, жекешелендіру - приватизация, 
тұрақтандыру - стабилизировать); -хана (дәмхана - кафе, қабылхана - 
приемная, зертхана - лаборатория, сүтхана - молочная кухня, төрхана - 
усыпальница, расытхана - обсерватория, дыбысхана - фонотека, 
мәжілісхана /мәслихатхана - конференцзал, мәйітхана/ өлікхана - морг, 
ойынхана - игротека, т.б.); -жай сөзінің қосылуы арқылы (киімжай - 
гардероб, сауықжай - клуб, шешінбежай - раздевалка, сұхбатжай - 
сторожка, ойынжай - стадион, жылыжай –теплица, шипажай –
санаторий т.б.).
"Ана тілі мүмкіншілігін пайдаланудың тағы бір жолы калька 
Ре
по
зи
то
ри
й К
ар
ГУ

199 
тәсілі" -деп Ә.Қайдаров көрсеткендей, кейінгі кезде калькалау 
тәсілі арқылы тілімізге енген сөздердің саны күннен-күнге өсуде: 

жүктеу/скачать 3,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: