"насихаттарына" негізделген күндылық бағдарлар шығады. Бұрынғы КСРО түрғындарының бұкаралык санасында бұл насихаттар кешегі күнге дейін теріске шығарылып кедці. Алайда, бұл моральдық көңіл-күймен шабыттана отрып, біз прагматизм туралы көп нәрсені аңғара бермейміз. Прагматизмде адамның өз алдына мақсат коя білу кабілетімен, оны іске асыруымен, жағдайға ықпал етуімен, өзгелерімен бірлесе отырып нақтылыкты өзгертулермен өмірдің коятын міндеттерін шешумен сипатталатын жалпы белсенді, әрекетшіл жан ретінде адамға койылатын талаптар универсалданады жэне біріктіріледі. Кейде пайда мен табыска бағдар ұстанатын сананың типін "реалистік" деп атайды. Мұндай адамда белсенділік, инициативтілік, дербестік сиякты қасиеттер болады. Кәсіпкерлік пен бэсекелестікте түлғаның автономиясы, оның максатка үмтылушылығы мен еркіндігі бұкаралык кұбылыска айналады. "Өзге үшін емес, өзім үшін өмір сүргім келеді" деген формула прагматикалык дүниетанымды сипаттайды. Алайда мұны бірден эгоистік сананың дэріптелуі деп есептеуге болмайды. Бүл ойды былайша да жеткізуге болады. "Біреуге қызмет 253
етіп, тәуелді болғым келмейді, өзіме-өзім кожа болғым келеді". Егер шығыс данышпанының тәуелсіздігі өз-өзінен бас тартуға негізделсе, ал бизнесменнің тэуелсіздігі коғамдык күштің көрінісі ретінде байкалатын байлыкка ие болу мен оны көбейтуге негізделеді. Бұл капиталдың (акшаның) барлык нәрсеге айнала алу кабілетінің аркасында мүмкіндік болады: тауарға да, тауар емес нәрсеге де. Әрине, прагматизмнің кұндылыктарын