Оқулық құрал Р,К. Пшембаева Бірінші тарау Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын материалдар

ОРТОПЕДИЯЛЫҚ СТОМАТОЛОГИЯДАҒЫ МАТЕРИАЛТАНУ
Оқулық құрал
Р,К. Пшембаева

Бірінші тарау
Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын материалдар туралы түсінік.
Стоматологияда материалтану стоматологиялық материал-дардық шыгу тегін және ендірісте шығару сияқты мәселелерді қарайтын қолданбалы ғылым.Табиғатта кездесетін заттардық қасиеттері стоматологиялық мақсат үшін жарамсыз болғандықтан стоматологиялық материалдар арнайы лабораторияларда, арнайы заводтарда препараттар, бұйымдар, жартылай фабрикаттар шикі зат ретінде шығарылады. Жақа шыққан материалды практикалық стоматологияда қолдану клиникалық, лабораториялық және кейбір жағдайларда фармакологиялық сынақтардан өткеннен кейін ғана
мүмкін.
Стоматологиялық материалдарды қолдану үшін, олардың тек қана қасиеттерін біліп қана қоймай, сонымен бірге қолданған кезде болатын өзгерістерді де білген абзал. Мысалы, егер полимеризациялау кезінде технология бұзылса, онда жоғарғы сапалы акрил пластмассалардан жасалган протездің сапасы төмен болуы мүмкін. Сондықтан материалдарды қолданған кезде болатыи өзгерістерді және олардық қасиеттерін оқу барысында терең меңгерген жөн. Әрбір материалдың ездеріне тэн физикалық және химиялық қасиеттері болады: меншікті салмағы, балқу температурасы, басқа заттармсн химиялық орскеттерге түсуі және
т.б.
Tic техниктеріне арналған материалдарды шартты түрде негізгі (немесе конструкциялық) және көмекші (қосалқы) деп екіге бөлу қалыптасқан. Негізгі материалдарға әр түрлі тіс протездері мен аппараттарды жасауға арналған негіздік пластмассаны.жасанды тістерді,металдарды және олардын, қүймаларын жатқызады. Конструкциялық материалдарды өндеп протездер жасау ксзінде қолданылатын материалдарды көмекші (к,осалк,ы) дсп атайды.
Негізінен дәрігерлер қолданатын материалдар тобын клиникалық немесе дэрігерлік деп атайды. Бүл топқа тіс салу негізіндегі тістерді пломба лауға арналған амальгамаларды, цементтер мен пластмассаларды жатқызуға болады.
Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын материалдардың классификациясын төменгі таблицадан көруге болады.
2.1. Негізгі материалдардың қасиеттері
Металдар мен полимерлердің химиялық қүрамына, структурасына және өндеу тәсілдеріне байланысты өзгерістері туралы толық мәлімет алу үшін әр түрлі тексерулер мен сынақтар
Таблица 1
Ортопедиялық стоматология клиникасындағы қолданылатын материалдар.

бензин

бензин АИ-92, АИ-76

қоспаларды ерітуге, про-тездердіқ бөлшектерін дәнекерлеуге және ме-талдарды қыздырып өң-деуге

тәсілі қолданылады. Толып жатқан зерттеулерді металлогра-фиялық, спектральдық, рентгенографиялық, дефектоскопиялық және технологиялық сынамаларға бөлу қалыптасқан. Осы зерттеулер арқылы материалдың табиғаты, құрылысы, қүрамы және қасиеті, ал керек кезінде дайын бұйымнық сапасы туралы
мәлімет алуға болады.
Материалдың касиеті физикалык,,химиялық,механикалык, және
технологиялық көрсеткіштері арқылы білінеді.
Физикалық көрсеткіштерге, балқу және қайнау температурасы,бсттік кернеу, жылу өткізгіштік, сызықтық және көлемдік ұлғаюдың термиялык. коэффициенттері, оптикалық константтар, түр-түсі,тығыздык,, фазалық өзгерістер жэне т.б.
Мсханикалық көрсеткіштерге: мықтылық, қаттылық,
серпімділік, иілімділік, морт сынғыштық, тұтқырлық сияқты
үгымдар жатады.
Мықтылық деп материалдын, сыртқы күш әрекеттеріне қарсы түру қабілеттілігін айтады.Үлестік мықтылық деп - мықтылық шегініқ тығыздығына қатынасын айтады. Дененін. өзіне басқа дененіқ енуіне қарсы түру қасиетін қаттылық дейді. Серпімділік деп сыртқы күш әрскеттерінен қалыптарынық өзгеруініқ алғашқы қалыпқа қайтымдылығы айтылады.
Тү.тқырлық (жабысқақтық) деп, тез артатын сыртқы күштің соққысына материалдын, қарсыласу касиетін айтады (морт сынғыштыққа қарсы қүбылыс).
Иілімділік деп, материалдын, сыртқы күштің әсерінен бүзылмастан қалыбьш өзгертіп, берілген жаңа қалыпты сақтап қалуын айтады (серпімділікке қарсы қүбылыс).
Tic жасайтын өндірістерде материалдарды механикалық сынақтан (статикалық, динамикалык, жоне қаттылығы) өткізудің мақызы зор. Материалдарды статикалық сынақтан өткізу үшін түрақты күш немесе күшті өте байыппен жоғарылатады, ал динамикалық сынак, кезінде күшті нсмесе соққыны өте тез жоғарылатады. Материалдардын, касиеті туралы толық молімет алу үшін олардын, к,ажуын,ескіруін, тозуын сынақ арқылы анықтайды. Мсталдардың құрамына,қүрылысына және өңдеу тосілдеріне байланысты химиялық қасиеттерінің сипаттамасын білу үшін онық жалпы коррозияға, кристаллит аралық коррозияға жоне коррозиялық жарылуларына түрақтылығын анықтайды. Химиялык, касиеттерге тотыққыштық жоне ерігіштікте жатады. Әр түрлі ортада коррозияга түрақтылығын анықтау үшін бірнеше тэсілдер
қолданылады: сынақтан өтетін затты толығымен сұйыққа батырып қою; бірнеше рет сүйыққа батырып, қайтып алынуы; буда; қайнап түрған тұздың ерітіндісінде, айналамыздағы атмосферада; лабораторияда. Сұйықты, буды немесе ерітінділерді сынақтан ететін металдарды еске ала отырып тандайды. Сынау үшін, қолданылатын заттың үстірт беттері мен сүйықтың көлемінің қатынас шамасы мол болған дүрыс. Алынған нәтижелерді санау арқылы,коррозия жылдамдығы арқылы коррозияның тереңдігін де анықтауға болады. Коррозияның дамуының тағы бір көрсеткіші ретінде сыналатын заттын, механикалық касиеттерінін, өзгеруін айтуға болады. Жалпы коррозия, бұйымнық кескінін кішірейтіп, түсірілген салмаққа қарсылығын төмендетеді. Нүктелі коррозия нэтижесінде бұйымның иілімдігі төмендейді. Материалдарды өңдеу кезінде ең мақызды көрсеткіш олардың технологиялық касиеті. Бұларға құю, созымдылық, штамптау (қалыптау), айналмалы біліктердің арасынан өткізу (прокаттау), созу, дәнекерлеу жэне өңдеу сынақтары жатады. Технологиялық сынамалар өте қарапайым. Бүл сынамалардын, керсеткіштері осы материалдарды қолданған кезде жіберілген кемшіліктерді анықтап түзеуге мүмкіндік береді.
Екінші тарау Негізгі материалдар