Оқулық ретінде «Білім беруді дамыту федералдық институты»

23 
2.1.1. Сыртқы факторлардың 
қарқындылыққа әсері 
интенсивность дыхания 
Оттегі концентрациясы. Тыныс алу процесі өсімдік жасушасы мен 
тіндерінің оттегіні үздіксіз тұтынуымен байланысты. Оттегі мөлшері 21-
ден 9%-ға дейінтөмендеген кезде, өсімдік тіндерінің тыныс алу 
жылдамдығы шамалы өзгереді. Жас өсімдіктерде оттегі мөлшері 5% -
ға дейін азайтылған кезде, О
2
сіңіру бірсыпыра азая бастайды.
Таза оттегі ауасында өсімдіктердің тыныс алуы төмендетіледі, ал 
оның ұзақ мерзімді әсерінде өсімдік өледі. Артық оттегі әсері 
жасушаларда еркін радикалдар реакцияларының күшеюі, липидтердің 
тотығуына байланысты мембраналардың зақымдануы және сайып 
келгенде заттар алмасуының көптеген процестерінің бұзылуына 
байланысты.
Көмір 
қышқыл 
газы. 
Тыныс 
алудың 
соңғы 
өнімі 
ретіндеСО
2
концентрациясын жоғарылатутыныс қарқындылығының 
төмендеуіне әкеледі. Бұл ретте тіндердің қышқылдануы - ацидоз 
байқалады, бұл теріс салдарға әкелуі мүмкін. СО
2
анаэробты 
жағдайларда өсімдіктің метаболизмін реттеуге қабілетті деп болжануда.
Жапырақтарда 
СО
2
тыныс 
алуда 
жоғары 
шоғырлануының 
ингибиторлық әсері осы жағдайларда стоматтың жабылуына 
байланысты болуы мүмкін. Тығыз қабыршақпен жабылған тұқым 
тіндерінде СО
2
құрамының артуы – тыныштық жағдайын сақтаудың бір 
жолы болып табылады. 
Температура. 0-ден 20 °С-қа дейінгі температура аралығында 
тыныс алу қарқыны жоғарылатылады. 20 °С –тан жоғары температурада 
тыныс алу қарқындылығыы төмендеуі мүмкін. 
Әр өсімдік пен олардың органдарының тыныс алуы үшін белгіленген 
ең төменгі және ең жоғарғы температура бар. Фотосинтезге қарағанда, 
қыстайтын өсімдіктердің тыныс алуы өте төмен температурада 
байқалады(шырша мен қарағай қылқанында -25 °С). Қоңыржай 
кеңділігінің көптеген түрлерінде тыныс алу процесінің температуралық 
оңтайлығы 35 - 40 °С шегінде. Ең жоғары температура (45 — 55 °С) 
ақуыздардың денатураттау қабілеттілігімен анықталады.
Су режимі. Өсімдіктердің тіндерінде судың азғантай және қысқа 
уақытта болмауы тыныс қарқындылығын арттырады. Жалғасып келе 
жатқан су тапшылығы тыныс алуды, сонымен қатар фотосинтезді
біртіндеп төмендетеді. Су дәрежесі тұқымның тыныс алуына әсерін 
тигізеді. Су мөлшері көтерілген кезде тұқымдардың тыныс қарқыны 
артады, бұл ретте тұқымды сақтау температурасы негізі рөл атқарады:0 
— 10 °С тұқымды сақтау – шағылған тұқымдардың тыныс алу 
қарқындылығы аздап артады, ал 18 — 25 °С — күрт көтеріледі және 
жылудың елеулі босатылуымен қатар жүреді, бұл сақтау кезінде 
олардың жиі қызып кетуіне (өздігінен жауына) әкеледі. 

жүктеу/скачать 8,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: