Оқулық Сараптамашыға ескерту!
жүктеу/скачать 13,22 Mb.
|
Кітап генетика
| 64. Эукариотты организмдер:
1) шіріту бактериясы; 2) сүт бактериясы; 3) түйнек бактериясы; 4) балдырлар Терминдер сөздігі Аллель – белгіні анықтайтын жұп гендер. Гомологтық хромосомалардың бірдей локусында орналасады. Аллельді гендер – хромосоманың бір жұбында орналасатын гендер. Доминантты және рецессивті аллельдер болады. Анафаза – хромосомдар мен хроматидтердің екі полюске ажырайтын митоз бен мейоздың фазасы. Анеуплоидия – хромосом жиынтығында хромосом санының артуы немесе кемуі. Мысалы, адамда (44 + Х = 45) – Шершевский – Тернер синдромы, (44 + ХХҮ = 47) – Клайнфелтер синдромы. Аутосомдар – екі жыныста да мөлшері жағынан бірдей ұқсас болып келетін хромосомалар. Белок – аминқышқылдардан тұратын полимер. Бөлшектену – эмбриондық даму кезеңдерінің бірі. Оның нәтижесінде көп жасушалы ұрық пайда болады. Гамета – жыныс жасушалар (сперматозоидтар немесе жұмыртқа жасушалар). Гаплоидты хромосома жиынтығына ие. Гаметогенез – жыныс жасушаларының түзілу процесі. Гаплоид – хромосома жиынтығының тақ саны, адамда – 23. Гаструла – ұрықтың дамуының екі қабатты кезеңі. Ген – ДНҚ молекуласындағы нәруыз молекуласы туралы ақпарат таситын ДНҚ-ның тізбегі. Генетика – организмдердің тұқымқуалаушылық және өзгергіштік қасиеттерін зерттейтін ғылым. Генетикалық карта – генетикалық рекомбинация негізінде жасалған хромосомалардағы жеке гендердің орналасу ретін көрсететін сызба. Гендік аурулар – гендердің өзгеру нәтижесінде пайда болатын тұқым қуалайтын аурулар. Генетикалық код – нәруыздардың жиырма аминқышқылдарының әрқайсысын үш нуклеотидтің реттілігі арқылы кодандау. Генеалогия – шежіре. Адам генетикасын зерттеудің негізгі бір әдісі. Геном – бір түрге жататын организдердің гаплоидтық хромосома жиынтығында орналасқан гендердің жиынтығы. Генотип – тұқым қуалайтын гендердің жиынтығы. Генотип – организмның тұқымқуалаушылық негізі. Геногеография – гендердің тарихи таралуы. Генотипоскопиялық – ДНҚ нуклеотидтердің орналасуы арқылы адамның табиғатын анықтайтын әдіс. Гетерозигота – әртүрлі аллельдері бар гаметалардың қосылуынан пайда болған зигота. Гетерохроматин – хромосоманың жақсы боялатын аймақтары. Гетерозис – бірінші ұрпақ буданының ата-анасынан барлық қасиеттері бойынша артық болуы. Гетероплоидия – деп хромосомалар санының гаплоидтық жиынтыққа еселенбей артуын немесе кемуін айтады. Мысалы, трисомия 2п +1; моносомия 2п – 1. Гомозигота – бірдей аллельдері бар гаметалардың қосылуынан пайда болған зигота. Голандриялық – адамда Ү-хромосомада орналасқан гендердің ұрпаққа берілу типі. Гоний – жұмыртқа жасушасының өсу кезіндегі сатысы. Гормондар – организмдегі маңызды тіршілік қасиеттерін реттейтін биологиялық белсенді заттар. Дальтонизм – түсті ажырата алмау ауруы. Даун синдромы – адам кариотипіндегі 21 хромосоманың үш есе еселенуінен туатын ауру. Дигибридті будандастыру – будандастыруға алынған даралар, екі жұп қарама-қарсы белгілерімен ажыратылады. Диплоид – жасушада гаплоидты хромосома жиынтығының екі еселенуі. Адамда – 46. Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ)–дезоксирибоза, фосфор қышқылының қалдығы және төрт азотты негіздерінен құралған күрделі полимер.ДНҚ гендер сақталады. Дискордантты – егіздерде тұқым қуалайтын белгілердің бір-біріне ұқсас болмауы. Диктиотена – бірінші қатардағы ооциттердің «тыныштық күйге» көшу фазасы. Доминантты деп бір аллельдің екінші рецессивті аллельдің көрінуін басуын айтады. Евгеника – адамның тұқым қуалау белгілері мен қасиеттерін жақсарту және ұрпақтары кемтар болатын некелерді болдырмау туралы ғылым. Егіздер – бір мезгілде екіден көп туылған балалар. Жыныс хромосомасы – жынысты анықтайтын хромосома. Олар Х және Ү. Жыныспен тіркескен гендер – жынысты хромосомаларда орналасып өзара тіркесіп тұқым қуалайтын гендер. Зигота аталық және аналық гаметалардың қосылуынан пайда болып,жаңа организның дамуына бастама береді. Зиготаның ядросында хромосомалардың саны диплоидты болады. Кариотип – бір түрге жататын организдердің хромосома жиынтығы. Хромосома саны және пішіні тұрақты болады. Крисс – Кросс тұқым қуалау – белгілердің шешесінен ұлдарына, әкесінен қыздарына берілуі. Кроссинговер – мейоздық бөлінудің 1-профазасында гомологтық хромосомалардың хроматидтерінің айқасуы.Осы құбылыстың нәтижесінде гендердің жаңа үйлесуі түзіліп, жаңа белгілер пайда болады. Конкордант – егіздер жұбының ұқсастығы. Комплементарлық – гендердің өзара әрекетесуі. Генотипте екі доминантты геннің, жаңа белгіге ие болуы. Кумулятивті полимерия – бір белгінің көрінуіне әр геннің қосатын үлесіне қарай көрінуі. Клайнфелтер синдромы – тұқым қуалайтын ауру. Хромосома саны – 47, ХХУ. Летальды гендер – гомозиготалы күйінде организмді өлуге мәжбүр ететін гендер. Локус – хромосомадағы гендердің орны. Мейоз – жыныс жасушаларының бөлінуі. Мезодерма – ұрықтың дамуының гаструла кезеңінің соңында пайда болатын ұрық жапырақшасы. Метафаза – мейоздық және митоздық бөлінудің фазасы. Митоз – өсімдік және жануарлар жасушаларының бөлінуінің негізгі түрі. Хромосомалар екі еселеніп, жаңа пайда болған екі жасушаға теңдей бөлінеді. Минисателит – ДНҚ-ның қайталанып отыратын бөлімі. Мутаген – мутация тудыратын фактор. Мутант – мутация нәтижесінде бастапқы түрінен өзгеріп туылған дара. Мутация – гендердің химиялық немесе хромосоманың құрылымдық өзгеруі. Мутагенез – мутацияның түзілу үдерісі. Монозигота – бір жұмыртқалы егіздер дамитын зигота. Нуклеин қышқылдары – қант, фосфор қышқылы қалдығы және азот негіздерінен құралған жоғары молекулалық қосылыстар. Олар тұқым қуалау ақпаратын сақтап, тасымалдауды қамтамасыз етеді. Нуклеотид – нуклеин қышқылының мономері. Қанттан, фосфаттан және азотты негіздерден тұрады. Ооцит – мейоздық бөліну үдерісінің нәтижесінде жұмыртқа жасушасы түзілетін үдеріс. Популяция – бір түрге жататын, бір ареалда өмір сүретін, еркін будандаса алатын, өсімтал ұрпақ беретін даралар жиынтығы. Полимерия – бір белгінің көрінуіне бірдей бірнеше гендер әсер етеді. Пробанд – шежіре құрастыруды бастайтын отбасының мушесі. Профаза – митоздық және мейоздық бөлінудің бірінші фазасы. Редукциялық бөліну – мейоздық бөлінудің бірінші сатысы, хромосома саны екі есе азаяды. Резус-фактор – маймылдың макака резус түрінің қанында антигендерге қарсы антиденелердің түзілуі. Содан резусфактор деп аталған. Репарация – жарақаттанған ДНҚ-ның арнайы ферменттердің көмегімен қалпына келуі. Репликация – ДНҚ екі еселенуі. Рецессивті білгі – гетерозигота жағдайында көрінбейтін тұқым қуалайтын белгі. Өзгергіштік – организмнің жаңа белгілер мен қасиеттерге ие болу қабілеті. Сперматозоид – пісіп жетілген аталық гамета. Сибс – шежіреде зерттелетін пробандының іні – қарындастары. Сиам егіздері – егіздердің бір-бірімен дене мүшелері арқылы жалғасып бірігіп тұруы. Тайланда Сиам ауылында алғаш пайда болғандықтан, сиам егіздері деп атаған. Теломера – хромосоманың екі иығы ұшындағы бөлігі. Фенотип – тұқым қуалайтын гендердің сыртқы ортада көрінуі. Хромосома – гендер орналасқан, жасуша ядросында түзілетін боялғыш дене. Центромера – хроматидтері бір-бірімен жалғасатын хромосоманың боялмайтын бөлігі. Эпистаз – гендердің өзара әрекеттесуінің типі. Бір геннің екінші генді тұншықтыруы. Эухроматин – хромосоманың нашар боялатын бөлігі. жүктеу/скачать 13,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|