кесте. Қазақстан Республикасындағы туберкулез ауруының таралуы (1 000 000 тұрғынға балап есептегенде)

2007-2008 жылғы статистикалық мәліметке қарағанда жалпы қан айналу жүйесі ауруларының әрбір 100000 тұрғынға балап есептегендегі таралу деңгеиі Қазақстан Республикасы аумағында 1753,5 оқиғаны құрады.

(6 сурет). Бұл аурулардың ең жоғарғы таралу деңгеиі Маңғыстау облысында тіркелді (3682,9%₀₀₀). Қан айналу жүйесі ауруларының таралуы Республикалық көрсеткіштен жоғары болып қалыптасуы Қызылорда (2627,1 %₀₀₀), Алматы (2098,0%₀₀₀ ), Жамбыл (2064,1%₀₀₀ ), Оңтүстік Қазақстан (2019,7%₀₀₀), Павлодар (1880,5%₀₀₀) облыстарында байқалды. Аталған облыстарда қан айналу жүйесі ауруларының осылайша жоғары болуына экологиялық, әлеуметтік, тұрмыстық, өмір сүру салты себептерінің тигізетін әсері үлкен. Сондықтан, профилактикалық бағдарламаларды құрастыру және оны жүзеге асыру барысында әр облыста қан айналу жүйесінің деңгеиін арттыратын қатерлі себептердің таралу жиілігіне баса көңіл бөлген жөн. Жүрек-қан айналу жүйесі ауруларымен кеселдену деңгейі адамның жасы ұлғайған сайын жылдам артады. Әйелдердің арасындағы осы патологиямен кеселдену деңгейі ер кісілерге қарағанда 1,4 есеге жоғары болып шықты (7 сурет).

Госпитализациялау бойынша анықталған аурушаңдықтың құрамында жүрек-қан айналу жүйесі патологияларының алатын үлесі де айтарлықтай

мекемелерде жату мерзімі ұзақ және қауырт емдеу шараларын жүргізуді талап етеді. Көптеген эпидемиологиялық зерттеулер жүрек-қан айналу жүйесі аурулары әртүрлі қатерлі себептердің әсерінен туындайтынын көрсетеді.

Олардың қатарында профилактикалық шаралардың әсерінен өзгермейтін себептер де аз емес. Мысалы, бұл ауруға шалдыққандардың тұқым қуалағыштық қасиеттері мен жасы ешқандай да шараларға оңды жауап бере қоймайды.

Осы аурулардың туындауына алып келетін адамның әдеттері мен өмір сүру салты себептеріне қарсы алдын алу шараларын тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік мол. Қауіптілік дәрежесін өзгертуге қолайлы қатерлі себептердің қатарына темекі шегу, спирттік ішімдікке салыну, қан құрамындағы холестериннің жоғары деңгеиі, гиподинамия да жатады. Қант диабеті, семіздік және стресс жүрек-қан айналу жүйесі ауруларын туындататын қауіп-қатерлердің әсерін одан ары күшейтетін себептер болып табылады.

30-59 жастағы 5000 тұлғаны 10 жыл бойы бақылау барысында жүрек ишемиясы ауруына шалдығу қауіптілігі қатерлі себептердің қатар саны артқан сайын жоғарылай түсетіндігін көрсетті. Әсіресе еңбек ету жасындағы немесе 30-59 жас аралығындағы тұрғындардың арасында осы патологиялардың асқынуынан туындайтын өлімнің 30 % -дан артуы ерекше алаңдаушылық туғызуда.

Экономикасы дамыған елдердегі 40-69 жас аралығындағы тұрғындардың 1968 жылдағы өлім көрсеткішінің төмендеуге бағытталған даму үрдісі қан айналу жүйесі ауруларынан туындаған өлім санының азаюынан екендігі анықталды. Ал Америка Құрама Штаттарындағы қан

айналу жүйесі ауруларынан туындаған өлім деңгейінің төмендеуіне жүрек ишемиясы ауруынан туындаған өлім оқиғаларының азаюының қосқан үлесі 30 % -ға, миға қан кетуден туындаған өлім оқиғаларының азаюының қосқан үлесі 40 % -ға жетті. Алайда осы күнге дейін қан айналу жүйесі ауруларынан туындаған барлық өлім оқиғаларының 90 % -ы жүрек ишемиясы ауруының үлесінде қала беруде.

Соңғы 10 жылдағы статистикалық мәліметтерге қарағанда Россия Федерациясы мен Батыс Европа елдеріндегі еңбекке жарамды жастағы тұрғындардың өлімін туғызатын патологиялар арасында қан айналу жүйесі аурулары өзгеріссіз бірінші рангалық орында тұр. Айта кететін мәселе, ХХ ғасырдың 50 жылдары жүргізілген жаппай эпидемиологиялық зерттеулер Кеңестер Одағында таралған қан айналу жүйесі ауруларының деңгейі аса жоғары емес екендігін және 10-11 рангалық орынды ғана қамтитындығын көрсетті. Дәл осындай жағдай шет мемлекеттердегі аурушаңдықтың қалыптасу заңдылықтарында да байқалды. Қан айналу жүйесі ауруларымен кеселдену деңгейінің артуына жер беті тұрғындарының өмір сүру салтының өзгеруі, урбанизация мен индустрализация, осыдан туындайтын психо-эмоционалдық стресстің артуы, экологиялық-гигиеналық жағдайдың нашарлауы, қабылдайтын тағамдық заттардың құрамының өзгеруі негізгі себептер болса, осы патологиялардың диагностикасының жақсаруы да аурушаңдық деңгейінің күрт жоғарылауына алып келді.

Қазіргі таңда қала тұрғындарының аурушаңдық көрсеткішінің құрамында қан айналу жүйесі аурулары екінші орын алса, ауыл тұрғындары арасында үшінші рангалық орынды қамтыған. Бұл аурулар барлық патологиялардың таралу құрамында 25 % -ға деиін жетеді. 1 000 тұрғынға балап есептегенде жүрек ишемиясы ауруының таралу деңгейі 140 оқиғаға деиін жетсе, жеке әлеуметтік топтарда 180-190 оқиғаны құрайды. Әсіресе әлеуметтік жағдайы нашар адамдарда, зиянды кәсіптерде еңбек ететін жұмысшыларда, гиподинамиясы жоғары қызметкерлерде, қант диабеті бар аурулар арасында бұл патологияның таралу деңгейі аса жоғары. Мысалы, қарт адамның қанында холестериннің мөлшері жоғары болуы жүрек-қан айналу жүйесі ауруын тудыра қоймайды, егер оның денесін май баспаса және темекі тартып, спирттік ішімдікке салынбаса. Егер қатерлі бір себеп болса, онда жүрек-қан айналу жүйесі ауруларының туындау мүмкіндігі екі есеге жоғарылайды, ал қатерлі себептердің саны үшке жеткенде аурудың туындау мүмкіндігі 10 есеге артады.

Қазіргі кезеңде Республика тұрғындары арасында жүрек-қан айналу жүйесі ауруларынан туындайтын өлім оқиғаларының стандартталған көрсеткіші ер кісілер арасында 795,0 %₀₀₀, ал әйелдер үшін 780 %₀₀₀ болып отыр. Бұл көрсеткіш Америка Құрама Штаттарында 307,2 %₀₀₀ болса, Ұлы Британияда 317,2 %₀₀₀ (1995 жыл) құрады.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының алдын ала жасаған болжамына қарағанда, жүрек-қан айналу жүйесі ауруларынан туындайтын өлім оқиғаларын екі есеге төмендетуге болады. Қан айналу жүйесі ауруларының профилактикасын екі бағытта жүргізу қажет. Оның бірінші бағыты жалпы тұрғындар арасында жүргізілетін профилактикалық бағдарламалар негізінде жүзеге асырылады. Екінші бағыт – қан айналу жүйесі ауруы туындау мүмкіндігі өте жоғары тұлғалар арасында клиникалық әдістерді қарастыратын профилактикалық бағдарламалар негізінде жүреді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мамандары жүрек-қан тамыры ауруларының ең тиімді бағдарламасы ретінде салауатты өмір сүру салтын ұсынады. Қан айналу жүйесі ауруларының алдын алуда салауатты өмір салтын төмендегідей бағыттарда өрбіту өте тиімді деп есептелінеді.

• 
  Жүректің каронарлық ауруы – темекіні тастау, тағамның құрамындағы тұзды азайту, майсыз тағамдарды қабылдау, дене тәрбиесі, дене салмағын бақылау;
  
• 
  Инсульт – темекіні тастау, тағамның құрамындағы тұзды азайту, дене салмағын бақылауға алу;
  
• 
  Қанның жоғарғы қысымы – тағамның құрамындағы тұзды азайту, дене тәрбиесі, дене салмағын бақылауға алу, спирттік ішімдік қабылдауды барынша азайту.
  

Осы шараның арқасында жыл сайын инсульттан өлетін адамдардың саны 2 000 , миокард инфарктысынан өлетін адамдар саны 1 600 деиін төмендетті. Осыдан ауруларды емдеуге жұмсалатын қаржы көлемін 100 000 000 долларға, ал дәрілерді сатып алуға кететін қаржы көлемі 40 000 000 долларға азайды.

Жүрек-қан тамыры аурулары бар адамдарға медициналық көмекті ұйымдастыруда емдік шаралар мен профилактикалық шараларды қоса жүргізу негізгі әдіс деп қарастырылған жөн. Осы талапты іске асыруда диспансерлік әдістің атқаратын ролі өте жоғары. 1977 жылы Кеңестер Одағы Министрлер кеңесінің шешімімен барлық облыс орталықтарында кардиологиялық диспансерлер ашыла бастады. Олардың ең басты міндеті кардиологиялық аурулар арасында диспансерлік жұмысты ұйымдастыру деп қарастырылған. Алайда Қазақстан Республикасының жеке облыстарында кардиологиялық диспансерлер ашылған жоқ. Сондықтан кардиологиялық ауруларға көрсетілетін емдеу және профилактикалық көмек емханалық мекемелерде ашылған кардиологиялық бөлмелерде жүзеге асырылды. Осы бөлмелерде қызмет атқаратын кардиолог дәрігерлердің міндеттеріне жататындар:

1.Емхананың учаскелік терапевтері мен отбасылық дәрігерлеріне жүрек қан тамыры аурулары бар науқастарды анықтау және емдеу мәселелері бойынша кеңес беру жұмысын жолға қою;

2.Аурулары күрделі науқастарды диспансерлік бақылауға алу ;

3.Жүрек-қан тамыры патологиясы бар науқастар арасында атқарылған жұмыстарды бақылау және сараптау болып табылады;

Кардиолог – дәрігерлердің ауруларды емдеу және бақылау жұмыстарын ұйымдастырудағы ролі жоғары болғанмен, кардиологиялық науқастармен тығыз байланыста жұмыс атқаратындар учаскелік терапевтер болып табылады. Мысалы, емхананың кардиологиялық бөлмесінің дәрігерлеріне жүрек ишемиясы бар науқастардың қаралуының 44 % -ы ғана, гипертониялық ауруы бар науқастардың қаралуының 5 % -ы тура келеді. Бұл науқастардың емханаға қаралуының өзге үлестері учаскелік терапевттерге тиесілі болып шықты.

Жалпы тәжірибелік және отбасылық дәрігерлер жүйесінің дамуына байланысты кардиологиялық аурулардың арасында емдеу және профилактика шараларының жүзеге асырылуы негізінен осы мамандарға жүктелетін болады. Кардиологиялық науқастарға көрсетілетін профилактикалық және емдеу жұмыстары отбасылық дәрігерлердің осы саладан білімі мен біліктілігінің жоғары болуын талап етеді. Сонымен қатар, отбасылық дәрігерлердің қабылдау бөлмесін (офисінде) арнайы техникалық құралдармен жабдықтау қажеттігін туындатады. Оның бірі заманауи электрокардиографтар екендігі айтпаса да түсінікті.