Оқулық университеттер мен педагогикалық, медициналық мал
Теңіз гидроидты полиптердің көбеюі. Медузаның құрылысы
жүктеу/скачать 1,28 Mb. Pdf көрінісі
|
Омыртқасыздар зоологиясы. 1-кітап (Дәуітбаева К.Ә.) (z-lib.org)
| Теңіз гидроидты полиптердің көбеюі. Медузаның құрылысы.
Теңіз гидроидты полиптер алғашқыда тек жыныссыз жолмен көбейеді. Соның нәтижесінде, жоғарыда көрсетілгендей гидранттар қалыптасады. Сонымен қатар белгілі бір кезеңде колонияда бүршіктену арқылы ерекше (гидранттарға ұқсас емес) өскіншелер пайда болады да, олар созылып түрі өзгерген полип - бластостильге айналады. Оның төңірегін қоршап тұрған теканы - гонотека деп, ал осындай құрылымды особьты гонангий деп атайды (36-сурет). Бластостиль бүршіктену арқылы жынысты особьтарға - медузаларға бастама береді, олар бірте-бірте жас медузаларға айналып, кейін бластостильден белініп гонангийдің ішінен суға жүзіп шығады. 36-сурет. Гидроид Obelia. Колонияның бір бұтақшасы (үлкейтілген): 1 - гидранттың жазылып тұрған күйі, 2 - жиырылған гидрант, 3 - тека, 4 - бүршік, 5 - гопотека, 6 - гидротека, 7 - медузалы бластостиль Медуза - гидроидты полиптің ұрпағы болғандықтан, оны гидромедуза деп атайды. Денесі көлденеңінен 2-3 мм шамасындай, қол шатыр немесе қоңырау пішіндес. Сыртқы төбешік бөлігін - эксумбрелла, ішкі ойығын - субумбрелла деп атайды. Шатырдың жиегінде қармалауыштары және сақиналы бұлшықетті жұқа жарғақ орналасқан - ол желкен, шатырдың жиегін жиырып, гидромедузаның жүзуіне көмектеседі. Гидроидты медузалар сцифозоа (Scyphozoa) класына жататын медузалардан осы белгісімен (желкенімен) ерекшеленеді. Гидромедузалар суда жай қалқып, шарықтап немесе өзінше белсенді қозғалады. Шатыр жиырылғанда, ойық жағындағы су қатты қысыммен атқылап шығып, денесінің алға қарай қозғалуына күшті дүмпіл береді. Гидромедузаның құрылысы полиптің құрылысына ұқсас, бірақ тіршілік етуіне қарай бірнеше өзгешеліктері байқалады. Эктодерма мен энтодерманың аралығындағы мезоглея қабаты суға толып қалыңдаған жалқаяқ тәрізді іркілдек күйінде болады. Сондықтан денесі су түстес мөлдір болып, жауларынан жасырынуына мүмкіндік береді. Гидромедузаның гастраль қуысы гастроваскулярлы жүйеге айналған. Ауыз сабақшасының ұшында орналасқан ауыз тесігі жұтқыншақ арқылы қарынмен және одан тарамдалған төрт немесе төртке тең радиальды түтікшелермен жалғасады. Радиальды түтікшелер шатырдың жиегіндегі орталық сақиналы түтікшемен тұтасып тұйық бітеді (37, А-сурет). Қорытылмаған ас қалдықтары ауыз тесігі арқылы сыртқа шығарылып тұрады. Қозғалмалы тіршілік етуіне байланысты гидромедузалардың нерв жүйесі полиптерге қарағанда күрделіленген. Диффузиялы нерв жүйесінен басқа денесінің шатыр жиегінде нерв клеткалары шоғырланып ганглиялы түйіндерді құрайды. Олар нерв сабақшаларымен өзара жалғасқан біртұтас нерв сақинасын түзейді. Сонымен қатар шатырдың айнала жиегінде, радиальды түтікшелердің жанында сезім мүшелері орналасқан. Олар көзшелері және тепе-теңдік мүшелері. Көзшелерінің құрылысы қарапайым, көздақтары деңгейіңце дамыған. Эктодермальды пигментті және жарық сезгіш - ретинальды клеткаларының қабаттасып орналасуынан түзіледі. Кейде пигмент клеткалары тереңірек батып көз шұңқыры пайда болады. Ол көзшені закымданулардан сақтайды және ретинальды клеткалары беткі қабатына жиналып, жарық сезгіш қабілетін ұлғайтады. Кейбір түрлерінде (Sarsia туысынан) көз шұңқыры эктодермальды клеткаларынан бөлінген мөлдір қоймалжың затқа толып, көз жанарына (хрусталикке) айналады (37,В-сурет). Статоцист деп аталатын тепе-теңдік мүшесі, эктодерма қабатының сезгіш клеткаларынан құралған, көбікше пішіндес болып шатырдың жиегіндегі қармалауыштардың түбінде орналасады (37,Б-сурет). Статоцисттің қабырғасын құрайтын сезгіш клеткаларының бірі ішке қарай сұйық ортасына өтіп, статолит деп аталатын ұсақ ізбесті тасшаға айналады. Гидромедузаның денесі ауытқыған кезінде статолиттер өз қалпын өзгертіп, сезім клеткаларына әсер етеді де, олар нерв клеткаларын қоздырып, сол сәтте дене қайта тепе-теңдікке келеді. Сонымен қатар статоцист шатырдың жиырылуын да реттеп тұрады, егер статоцисттерді кесіп тастаса, онда гидромедузаның қозғалуы тоқтайды. жүктеу/скачать 1,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|