ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ДЫБЫСТАРЫ 41
Жасалымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
жайылыңқы жуысады (2-3), жасалу орнына қарай
тіл ұшы; тіл ауыз қуысында кейін шегініп жатады
(8), тілдің ж аты сы н а қар ай кей ін ді; дауыс
желбезегі тербелмейді (5-4), желбезек қатысына
қарай тербеліссіз; ерін дөңгеленіп (сүйірленіп)
барып (1-2) жасалады, ерін қаты сы на қарай
еріндік дыбыс болып табылады.
Айтылымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
н ы қ ж уы сады , ж уы сы м күш ін е қар ай н ы қ
жуы сы ңқы; ауыз қуысы үлкейіп, көмей қуысы
кішірейеді, үстеме жасалым орнына қарай көмей
қуысты дыбыс болып табылады.
Е стіл ім і: тіл ұш ы м ен қ ы зы л и е к т ің
жуысымы күшті леппен бітеді, жуысым бітіміне
қ а р а й л е п т і ж у ы с ы ң қ ы ; д а у ы с с ы з ш уы л
дыбысталады, үн қаты сы на қарай қатаң; әуен
қаты сы на қарай жуан ж әне ерін әуезді дыбыс
болып табылады.
Ш° жуан еріндік түрінің айырым белгілері
Жасалым белгілері: тіл ұшы, ж айы лы ңқы
ж уысыңқы, кейінді, тербеліссіз (қатаң), еріндік
дауыссыз дыбыс.
Айтылым белгілері: ны қ жуы сы ңқы, көмей
қуысты дауыссыз дыбыс.
Естілім белгілері: күшті лепті, қатаң, жуан,
ерін әуезді дауыссыз дыбыс.
Жалпы сипаттамасы: тіл ұшы, жайылыңқы
ж у ы сы ң қ ы , қ а т а ң , к ей ін д і (ж уан ), ер ін д ік
дауыссыз дыбыс.
Ж іңіш ке еріндік түрі: КҮ Ш , ШӨЛ т.б.
(20- 4-сурет) Жасалымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
жайылыңқы жуысады (2-3), жасалу орнына қарай
тіл ұшы; тіл ауыз қуысында ілгері итіңіп жатады
(6), тілдің ж аты сы на қарай ілгерінді; дауыс
желбезегі тербелмейді (5-4), желбезек қатысына
қарай тербеліссіз; ерін дөңгеленіп (сүйірленіп)
барып (1-2) жасалады, ерін қаты сы на қарай
еріндік дыбыс болып табылады.
Айтылымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
н ы қ ж уы сады , ж уы сы м кү ш ін е қар ай н ы қ
жуысыңқы; ауыз қуысы кішірейіп, көмей қуысы
үлкейеді, үстеме жасалым орны на қарай ауыз
қуысты дыбыс болып табылады.
Естілімі: тіл ұшы м ен қы зы л и ектің
жуысымы күшті леппен бітеді, жуысым бітіміне
қ а р а й л е п т і ж у ы с ы ң қ ы ; д а у ы с т ы ш у ы л
дыбысталады, үн қатысына қарай қатаң; әуез
қатысына қарай жіңішке және ерін әуезді дыбыс
болып табылады.
Ш 10 ж ің іш к е е р ін д ік т ү р ін ің а й ы р ы м
белгілері
