П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1 0 2
ФОНЕТИКА жұмсалып, сөйлеуші тарапынан бұйрық түрінде эмоциялы өңмен қатқыл айтылса, онда екпін олардың бірінші буынына түседі. Мысалы: Бұл істі сөзбүйдаға салм а! Сен тәлкекке салмаІЖ о- лымды кеспе! Ондай сөзді аузыңа алм а! Ол тура- сында тіс ж арма!Көрме деген соң көрме!Қолым- ды тартпа! Егер ж о ғары д ағы сөздерді тағам , ж еміс түрлерін білдіретін салма, кеспе, алма, жарма не- месе корме, тартпа сықылды зат есім мағынасын- да қолданатын болсақ, онда екпін бұл сөздердің соңғы буынына түседі. Мысалы: Салма әлі ыс- тык - буы бұркырап тұр. Қамыр деген жарыктык- ты бабына келтіріп, шаштай кып кеспе жасаса болмас па еді, түге! Белеңнен асқан жолдарың Бесіктің тартпа бауындай. Егіншіге барсаң жарма жерсің, балыкшыға барсаң карма жерсің. С өз етілген ж айлардан қа за қ тіліндегі екпіннің бірқатар грамматикалық формаларды бір- бірінен ажыратуда қы зметі бар екені ай қы н көрінеді. Бірақ оны ң есесіне екпін орныны ң өзгерісі арқылы бір сөз табына жататын сөздердің лексикалы қ-сем антикалы қ тұрғыдан құбылуы қазақ тілінде байқалмайды. Бір сөз табына жата- тын лексикалы қ омонимдер екпін жөнінен бір- бірінен дараланбайды. Контекстен жырып алын- ған бір сөз табына жататын омонимдердің лекси- калық мәнін олардың екпініне қарап ажырату мүмкін емес, өйткені жеке-жеке алғанда олардың бәрінің екпіні сөздің соңғы буынында тұрады. балдак “ж үзік” - балдак “аяғы кем адамдар- дың таяныш ы”, шабак “майда балық”- шабак “дөңгелектің ш аб ағы ” , тебін “аяқпен тебуді білдіретін етістік” - тебін “жылқының қысқы жай- ылымы”, жылауык “малдың ішіндегі жылауығы”- жылауык “жылампаз, жылай беретін”, жылу “ыс- ты қты қ”- жылу “көмек, жәрдем” т.б. Мәселен, көрмес түйені де көрмес дегендегі бір түбірден жасалған тұлғалардың да екпіні бірдей, бірақ бірі есім, бірі етістік қызметінде жұмсалған. Омоним- дер бір-б ірін ен екпін арқы лы даралан бай ды , екеуінің де екпіні сөздің соңғы буынында. жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|