П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
| с и я к т ы
түбірлері бар. -сы, -сі жалаң жұрнақтыларда “сияқты болу” , “си я қ тан у ” тәрізді мән туып, етістікке айналса, -сын, -сін тэрізділер “өзін солай санау, сезіну” деген тұрғы да қолданылады. Жібі етістігімен түбірлес жіп-сі, қөп-сы ( қөп- +ы>қөбы, қөпар т.т.), күп-сі күп болып ісудеген- дерде де “аздап”, “сәл-сәл” мағыналық ауысу бар екені байқалады. Су-сы да сол тәрізді. “ Отірікті судай соқ” , “ағы з” дегендерден гері, аз-аздап қана жылж ығаны (орамал сусы-п жерге түсті) айтыла- ды. Есімдік негізді мен-сін және м ен-м ен-сі де- гендер бар. А лдыңғысы “біреуді озіне санау, са- насу” тұрғы сында айтылса, соңғы қос сөз тұлға- дағы -сі - дандай-сы дегенмен бірдей. “ Мен! Мен! - деп көкірек қағу” деген ұғымнан туған бұл соңғы етістікте аналитикалық пен синтетикалы қ созжасам тұтастығы сақталған. Ат баж ақ-т а, се- лқос-т а-н, тра-та-та-лат.Ъ. в) Бір топ ж ұрнақты ларда да негіз, ұйытқы болып тұрған сөздердің м ағы налы қ сапаларына ауысу, бойы на сіңіру т.б. осы тәрізденіп туынды түбір етістіктерге айналады. Олардың ішінде: -ы, -і жалаң, -п (-ып, -іп), -ай, -ей, сондай-ақ -ал, -ел, -ар, -ер, -жи, -си, шит.т. аш ықбуынды келгендер- інен қысаң (ы, і) дауыстылар аздап болса да өзге- шеленетін мэнді етістіктер жасалады. Мыс.: бай- ы - бай бол, кең-і, кем-і, сондай-ақ сым-пи, сүс-ти, и-ми, бүк-ш и деген тәрізді қушия, сымпия түсу етістіктерін аңқ-ай, жалп-ай, қақ-ай, далия, алш- ай, алш -ақ-т а, талт-ақ-тат.т. дами түскен әре- кеттерінен айырмалары анық көрінеді. г) Жұрнақтар құрамының қатаң я ұяң дыбыс- ты болуымен ғана бір-бірінен ерекшеленетін егі- стіктер де бар. Мысалы: бүк-иш мен бүг-жи, ақыр- ай мен ажыр-ай, көпір-ші, ойнақ-шы мең к ү м -іл- жі, уы-ыл-жы, тар-пы, ж ел-пім ен іл-бі, сел-бе-с, бол-бы-ра, бол-жы-ра, қож-ыра, ел-жі-ре, мыл-жа- л а т.б. да салыстырып, -г, -ж, жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|