П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
.2 . И Н Т О Н А Ц И Я Н Ы Ң Қ Ы З М Е Т І
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
| 8 .2 . И Н Т О Н А Ц И Я Н Ы Ң Қ Ы З М Е Т І
И н то н ац и яд ағы бір басты мәселе он ы ң негізгі қызметімен байланысты. Осы күнге дейін ж а л п ы тіл б іл ім ін д е и н т о н а ц и я н ы ң ф ункциялары на деген көзқарас біркелкі емес. И н тон ац и ян ы ң ф ун кц и ясы н а қатысты неше түрлі пікірлер мен таптастыруларды кездестіруге болады. Бұларда әркім әр түрлі өзгешеліктер мен қасиеттерді негізге алады. И нтонацияға арналған зерттеулердің басым көбінде оны ң адамдар қарым - қатынасындағы р ө л і м о й ы н д а л ы п , б а р л ы қ т іл д е р г е т ә н универсалды категория екені көрсетіледі. Д егенм ен, и н тонацияны ң көрінісі әр тілде әр түрлі. Солай екенін әр тілдегі сөйленісті тың- дап, бірден б ай қау ға болады. О ндағы сөзді түсінбегенмен, сөйлеу мәнеріне, интонациясы- на қарап, сөйлеп тұрған адамның қытай ма, әлде француз ба, орыс па, жоқ итальян ба - кім екенін айыруға әбден болады. Бұл жайт интонацияның барлы қ тілдерге тән универсалды категория екенін ғана емес, оны ң әр тілдегі орны мен өзгешеліктерін де көрсетеді. И нтонацияны ң негізгі бес функциясынатау- ға болады: 1) сөйлемнің жалпы коммуникативтік түрлерін анықтау, 2) жеке коммуникативтік тип- терін ажырату, 3) м азм ұнны ң өзгеш еліктерін ажырату, 4) сөйлемдерді, синтагмаларды мәтінде бір бірінен айы ры п, бөліп алу және 5) әр түрлі эмоцияларды дифференциялау. И н т о н а ц и я н ы ң б ір ін ш і ф у н к ц и я с ы сөйлемнің жалпы м ағы насы мен оның түрлерін ажыратып, олардың не хабарлы, не сұраулы, не- месе бұйрықты екенін анықгайды. Бұлфункция- ны орындауда и н тон ац и ян ы ң м ағы насы бір сөйлем көлемінен анағұрлым кеңейеді, басқа бір ж а ң а г р а м м а т и к а л ы қ к а т е г о р и я - р а й категориясымен байланысып, озгеше деңгейдегі м азм ұнға ие болады. Мысалы: Жазда балалар ауы лға барады. Жазда балалар ауы лға бара м а? Жазда балалар ауы лға барсын! Бұл жерде интонация сөйлемдердің комму- никативтік түрлерін анықтауға қатысып, сөйлем- дердің құры лы мдық-коммуникативтік түрлерін ерекшелейді. И нтонация сөйлем құрылысының ерекшеліктерін және сөйлем түрлерін анықтау- шы негізгі құралдардың бірі болып табылады. |