П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
- с у р е т . Екі м үш елі, екі синтагмадан түраты н
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| 3 - с у р е т . Екі м үш елі, екі синтагмадан түраты н
хабарлы сой лем н ің интонациялы қ сызыгы С оны мен, хабарлы сөйлемнің бір мүшелісі тиянақты бір интонем амен сипатталса, ал екі м үш елісінің бірінш і ком п о н ен ті ти я н ақ сы з интонема, екінші компоненті тиянақты интонема арқылы айтылады. 8.5.2. Сұраулы сойлемнің интонациялық ерекшеліктері С ұ р ау л ы с ө й л е м д е р о ғ а н қ о й ы л а т ы н сұрақтардың мазмұнына қарай әр түрлі болады: аш ы қ сұрақ (тура сұрақ), күмәнді сұрақ, қарсы сұрақ, риторикалық сұрақ. С ұраул ы с ө й л ем д ер д ің т ү р -т ү р л е р ін ің и н т о н а ц и я л ы қ е р е к ш е л ік т е р і о л а р д ы ң м азмұнымен және жасалу әдістерімен ты ғы з байланысты. 1. Ашық сұрақ көбінесе біреудің я бірдеменің жайынан хабар алу үшін, я оның бар-жоқтығын білу үшін диалогтарда қолданылады. М ұндайда сойлеуші тыңдауышыдан жауап күтеді: Аман-есен оралдың ба? - Ш үкір (Нүрпейісов). Кім болып істейсің? - Ревизормын. (Ә лімқүлов) Атың кім ? - Қайырғали (Мүсірепов). Соғыста ең қауіпті нәрсе не ? - Паника, қазақшалап айтқанда - ала үрей (Ана тілі). Астықтың өнімі қалай? - Жаман емес ( Қазак әдебиеті). Жақсы хабар бар м а ?- Бар (Мүстафин). 2. Күмәнді сұрақ. Белгісіз, күмәнді жағдайды аны қтау үшін қойылады. М ұндай әрі сұраулы, әрі күмәнді сөйлемдердің баяндауыш тарының құрам ы нда м а /м е , ба/бе сияқты шылаулармен қатар екен, шығар, ау, эдеген шылаулар болады. Сол ж аққа м ен де барсам ба екен? Мына мың болғыр бой бермей кетер м е екен? (Сланов). Ол к ел е а лм а й қ а л ға н ғой, ә? М үм кін, біздің тексіздігіміз де осыдан басталған шығар? (Ана тілі). Ж алғы з басты болсаңыз жан бағарсыз, ал бала-іиағаңызға ол табысыңыз да жете қояр м а екен ? ( Қазақ әдебиеті). Ол бүгін келер м е екен ? 3. Қарсы сұрақ. Кейде сұраулы сөйлемдерге тура жауап берілмей, сұраққа сұрақ түрінде қолданы лған жауап қарсы сұрақты білдіреді. Біздің ауылға барасың ғой, қызым ? - Бармағанда қайтем ? ( Сәрсенбаев). Сен балаң болуын тілейсің бе? - Баланың керегі не? Біреуге өлтірткізуүшін бе? (Жүмабаев). Сонда ол не дейді? - Шынымен солай деді м е? (Сонда). 4. Р и тори калы қ сұрақ. К ейбір сұраулы сөйлемдер жауап күту мақсатымен айтылмай, б ірд ең ен ің ж ай ы н хабарлау м ақсаты м ен де айты лады. Риторикалы қ сұраулы сөйлемдер көркем әдебиетте жиі қолданылады. Кеіи, тэңірім, болса сөзім пендеіиілік, Мінекей, айқын зүлым, қайда эділдік? Соніиама кең рақметтен қүр тастайтын, Баласы алты алаштың - біз не қылдық? Бір жауыз сөндірмек пе элде нүрын? Үстіңе кигізбек пе қара қүрым ? Жоқ элде қазіргімен жүмысың жоқ, Қ айғы ға түсіре м е өткен күнің? (Жүмабаев). Экспериментті зерттеулерге сүйене отырып, (ма/ме, ба/бе, па/пе) шылаулар арқылы жасалған аш ы қ сұраулы сөйлем дердің и н тон ац и ясы н қарасақ, негізгі тонны ң сол шылау ж алғаны п, м ағы налы қ өзек болып тұрған баяндауыш қа дейін көтерілумен қатар оны ң тон жиілігі мен и н т е н с и в т іл іг ін ің де б ір ш а м а м о л а я т ы н ы б а й қ а л а д ы . С ө й л е м н ің басы м ен с о ң ы н а қарағанда, оның ортасындағы сөз буындарының а й т ы л у қ а р қ ы н ы ж ы л д а м ы р а қ б о л а д ы . Шылаулар арқылы жасалған сұраулы сөйлемдер көбінесе интонацияны ң негізгі тон жиілігінің ор таш а р еги стр ін де орта и н те н с и в тіл ік п е н айтылады ( 4 - с у р е т ). жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|