МОРФОНОЛОГИЯЛЫҚ ДЫБЫС АЛМАСУ
151
Т ағы бір жиі байқалаты н алмасу тұсы
еліктеуіш сөздерде кездеседі. Еліктеуіш сөздердің
аңғартар лексикалы қ мағынасымен дыбыстық
кұрылымы ты ғыз сабақтасып жататыны белгілі.
Мәселен,
ж алт
пен
жылт, тарс
пен
тырс
с и я қ т ы е л ік т е у іш т е р д е г і
а-ы
а л м а с у ы н
м орфонологиялы қ дыбыс алмасуға жатқызуға
б о л м а й д ы . Б із д ің е л ік т е у іш с ө з д е р д е н
м о р ф о н о л о г и я л ы қ а л м а с у ға а л ат ы н ы м ы з
м ағы наға еш қандай қатысы ж оқ құбылыстар.
М ысалы,
ыржаң-ыржың, қылж аң-қылж ың,
бұртаң-бұртың, қы лм аң-қы лм ы ң, ж ы лмаң-
ж ылмың, тыртаң-тыртың
т.б. С о н д а й -ақ
қиқа=жиқа - қиқы=жиқы
сияқты қос сөздермен
бірлі=жарым тола-толы, басалқа-босалқы, самса-
самсы, банда-банды
сияқты создердің соңында
а-ы
алмасуы байқалады.
Е-і
дыбыстарының алмасуы
езгі-ізгі, ешкім-
ішкім, енжу-інжу, үлгер-үлгір, ілек-ілік, бөлек-бөлік,
түбіртек-түбіртік, бүртек-бүртік, ділгер-ділгір,
кірбең-кірбің, түймеіите-түйміште, түйтеңде-
түйтіңде, түге-түгі, міне-міні, қане-қані, неше-
неші, сөре-сорі, бэйге-бәйгі, бүйе-бүйі
сияқты
создерден байқалады.
М ы с а л д а р д а н б а й қ а й т ы н ы м ы з ,
е -і
ды бы стары ны ң алмасуы
а-ы
алмасуына ұқсас
б о л ы п к е л е д і. Ә с ір е с е , б ұ л ұ қ с а с т ы қ
қосымшалардың үндесім (сингармонизм) заңына
байланысты түрленген морфтары на ұқсайды.
Бірақ нағы з үндесім бойы нш а қалы птасқан
фонетикалық өзгеріс емес. Айталық,
арбай-арбый,
шоңқай-шоңкый
варианттарындағы
Достарыңызбен бөлісу: |
