О
дыбысының
ы
дыбысымен
алмасуы ш ы ғы стан енген кісі аттары нда да
кездеседі. Мысалы,
Қайролт-Қайрылш
(Кдйрылда),
Қабдолла-Қабдылда
т.б. Егер кісі аттарының
алғашқы буындары жіңішке дыбысталатын болса,
о-і
алмасуы жүзеге асады. Мысалы,
Зейнолла -
Зейнілдэ, Абдолла - Әбділдэт.Ь.
О -Ү
дауы сты д ы б ы с т а р ы а л м а с у ы н а н
өкімет-үкімет, өкім-үкім, бәгелек-бүгелек, бөкең-
бүкең, бөгежекте-бүгежекте, өтек-үтік, дөреге
(диал.) -
дүрегей, бөкеңде - бүкеңде, төленше-
түленше
сияқты варианттар жасалған.
Бұл алмасулар
солай ет, олай ет
тіркестерінің
ықш амдалып
сөйт-сүйт, өйт -үйт , өйткені-
үйткені
болып айтылуында да кездеседі.
9.6Л .3. Еріндік-езулік дауыстылардың алмасуы
Еріндік-езулік дауысты дыбыстардың алмасуы
арқылы жасалатын варианттар жиі кездеспейді.
Олардың біразы аш ы қ-қы саң дауыстылардың
алмасуында
(о-ы, о-і)
айтылады. Сондықтан енді
ұ-ы, ү-і
алмасуларына тоқталамыз.
Ұ-Ы
дыбыстарының алмасуы арқылы булдй-
былай, бұқтыр-бықтыр, бұлға-былға, бұлғақта-
былғақта, бұлау-былау, құбыла-қыбыла, құрсау-
қ ы р с а у , т ү м а қ -т ы м а қ , т ұ н д ы р -т ы н д ы р ,
тұштаңда-тыштаңда, тұіиталаңда-тышталаңда,
ұңғырау-ыңғырау
(қашау сияқты) сөз варианттары
жасалған.
Ү-і
дыбыстарының алмасуы
үндеме-індеме,
дүбір-дібір, иіүйе бөрі-шійе бөрі, бүйт-бійт
сияқты
варианттарда кездеседі.
9.6.2. Дауыссыз дыбыстардың алмасуы
Дауыссыз дыбыстардың морфонологиялық
алмасу жолдары дауыссыз дыбыстардың сәйкестігі
мен керігу (диссимиляция) құбылысы арқылы
жүзеге асады.
152
МОРФОНОЛОГИЯ
Д а у ы с с ы з д ы б ы с т а р д ы ң а л м а с у ж ай ы
қатаңнан ұяң ға ауысу, ш ұғыл ды бы старды ң
ы зы ң ға ауысу, тіл арты д ы б ы стар ы н ы ң тіл
алды на жылжу үрдістері арқылы пайда болады.
Бұл үш үрдіске жеке-жеке тоқталамыз.
Достарыңызбен бөлісу: |
