П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| екіншіден,
тарихи түбірлердің пайда болуы сөз жасаудың морфологиялы қ тәсілінің тууымен, яғн и , түркі тілдерінің жалғамалық (аг- гл ю ти н ац и ял ы қ) таб и ғаты м ен бай лан ы сты . Ж оғары да атап көрсеткеніміздей, бұл тәсіл тіл дамуының ішкі заңды лы ғы нан келіп туған. Егер ең алғаш қы түбірлер лексика-грамматикалық ка- тегория ретінде дамымай, сол күйінде қалған бол- са, тілдің одан әрі баюы мен жетілуі, сөздердің әр алуан топтары, ұғымды білдірудің лексикалық құралдарының қазіргідей байлы ғы болмаған бо- лар еді. Соның нәтижесінде түркі тілдерінің негізгі сөздік қоры ны ң сем антикалы қ көлемі мен сөз топтары н көбейтуде ж әне ж аңа сөздер жасауға негіз болған сем антикалы қ тәсіл арқылы түбір сөздердің сөз тудыру мүмкіндігі кеңейе түсті. Тіл дамуының келесі кезеңінде түркі тілдерінің тари- хында маңызды роль атқарған синкретті түбірлер мен лексика-грамм атикалы қ омонимдерді жасау үшін бірбуынды түбірлерге жалғанатын омомор- фты қосымш алардың орны на оған қарағанда, күрделірек тұлғалар жалғану үрдісі қалыптаса ба- стады. Себебі тіл дамуының лексика-грамматика- лы қ мазмұнының күрделенуі, кеңеюі деривация- л ы қ жүйе арқылы түрдің де кұрделенуін қажет етті. Түбір сездер өздері беретін ұғы м ны ң ерек- шелігі аш ы лған сайын ж аңа м ағы налы сөздерге негіз болып, өлі түбірлер ретінде тарихи туынды түбір құрамында қалып қоя берген. Бұл - түбір сөздер дамуыны ң қажетті ш арты. Сонды қтан қазіргі тілімізде жаңа сәздер жасауға ұйтқы бо- латын көбінесе “өлі” түбірлер. Үшіншіден, түбір сөздердің дамуын тіліміздің ды бы сты қ жүйесінің тарихи ©згерістерінен тыс қарауға болмайды. Үндіевропа тілдерінде түркі тілдерімен салыстырғанда, фузия құбылысының жиі ұшырауын олардың жалғамалы емес табиға- тымен түсіндіруге болса, бірақ түркі тілдерінде де флективтіліктің элементтері кездеседі. Кейбір ғалымдар “өлі” (көбіне бірбуынды) түбірлердің құрамындағы түбір мен қосымшаның әбден кірігіп қазір бөлуге келмейтін түбір сөз деп ұғынуы со- ның нәтижесі деп қарайды. Э.В.Севортян жалға- малы лы қ кезеңіне дейінгі (доагглютинативный период) құрылым, ия, “сөзтудырушы ж үйе” деп жалпы атап ©теді. Қ азақ тілінің сөз құрамында- ғы тарихи ф онетикалы қ өзгерістерді зерттеу ба- рысында Б.Сағынды құлы түркі тілдері флексия- лы қ құрылым дәуірін басынан откізген деп тұжы- рым жасайды. О ны ң дәлелі ретінде келтірілген тілдік деректерді ішкі ф лексия қалдықтары деп қарайды. Қазақ тіл білімінде бұл мәселенің проф. Қ .Ж ұ б а н о в та н б астал аты н ы белгілі. Ғалы м түркітанудағы бұл проблеманы агглютинациямен сабақтас қарайды. Қалай болғанда да, түбір құрылымының са- палық озгеруіне, қалыптасуына әсер ететін фо- |