№3 (120) 11 ақпан, 2016 жыл АҢдатпа 10 бет

Жетісу 

университеті

бейсенбі, 11 ақпан, 

2016 жыл

4

БІЛІМ ШУАҒЫ

ӘДІСТЕМЕ ДӘРІС

Кескіндемедегі майлы бояу Єдіс-тЄсілдері

ХV  ғасырдың  басында  Нидерландия-

да  әлемді  көркемдік  тұрғыда  тану  мен  оны 

бейнелеудің    жаңа  тәсілі  -  майлы  бояулар 

мен  кескіндеме  пайда  болды.  Негізінде, 

өсімдік  майларынан  бояуларды  жасау  ер-

теректе  пайда  болған.  Суреттерді  ағаш 

тақтаға  жазған  суретшілер  мұндай  бояу-

ларды  өте  сирек  қолданды,  шикі  өсімдік 

майы  өте  баяу  кепті.  Оны  суретшілер 

бірнеше  күндер  бойы  күнде  кептіруіне  тура 

келді.  Содан  бояулар  қанық  болмай,  ағып 

кететін.  Майлы  бояулар  тәсілінің  таралуы 

Нидерландық  кескіндемеші  Ян  Ван  Эйктің 

енгізуі  арқылы  жүзеге  асты.  Ол  ерекше 

шығармашылық  талантқа  ие  болған.  Жас 

кезінде  суретші  бояулар  үшін  байланысты-

рушы заттарды іздеуге көп күш салды. Оның 

қатарында  май  да  бар.  ХV  ғасырда  майлы 

бояу  тәсілі  Германияға,  Францияға  көшіп, 

ол жақтан Италияға жетті. Майлы бояулар-

мен  негізінен  екі  жағдайда  жазады:  сырлау 

арқылы  немесе  сырлаусыз.  Алғашқы  тәсіл 

натураға  көп  оралуды  талап  етеді.  Екінші 

тәсіл  кеңінен  қолданылады.  Онда  көп  сеа-

нысты этюдтар жазуға болады.  «А-ля при-

ма»  тәсілдері  (бір  қабатпен  сурет  салу). 

Бұл  тәсілдегі  кескіндеме  әдетте,  тюбикті 

бояулармен  оларды  қоспасыз  жүргізеді. 

Осыған  орай,  әдетте  жұмыс  «шикі»  әдіс  

бойынша жүреді. Бояуларды қалай болса со-

лай жақпау үшін, өзінің алдына таза кенепті 

алады. Мотивтің  ерекшелігін анықтап алуға 

тырысады. Одан барып кескінді үлгіні өзінің 

түсінуінде  қалыптастырады.  Егерде  бұл 

бір  сеансты  этюдте  жұмыс  жасауға  қажет 

болса,  онда  ұзақ  этюд  үшін  алғашқы  но-

байлары қалыптасып, оның түстік компози-

циясы  табылғанда    ғана  жұмысқа  кіріседі. 

Бұл  тәсілде  түстік  гаммалардың  құрылым 

жүйесі  кенептің  бірнеше  жерлердегі  негізгі 

түстес  қатынастарында  бірден  жасалады. 

Пейзаж  хатында,  бір-екі  тамшы  жағылым 

тасталады.  Ол  түсі  бойынша  өте    түсінікті 

дақ  байқалған  жерге  жағылады.  Осы  жер-

де    бірден  екі-үш  жағылым  аспан,  ағаш, 

шөп  құрылысы  бар  көрініске  жағылады. 

Басқаша айтқанда, түс пейзаждағы барлық 

элементтерді ашады. Ол барлық кенеп бой-

ынша    жекелеген  соққылар  арқылы  жүреді. 

Ірі    жағылған  жағылымдарды  салысты-

рып,  нақтылап  алған  соң  жаңа  түстерді 

жағады. Этюдтің ары қарайғы жұқа үлгіленуі 

суретшінің өзінің жұмысының барысындағы 

міндетіне  байланысты.  Алғашқыда  жылы 

және  ашық  түстерді  жазуы  сирек  емес, 

яғни, көмескі  түстерде этюдтің жалпы гам-

масын сақтауы тиіс. Әдетте, ең күшті түстік  

дыбыстар  соңғы  сәтке  қалдырылады.  Ол 

кезде жұмыс аяқ жағына таяп қалады. Бұл 

жерде  пасталық  жағылымдармен  шешуші 

және энергетикалық жағулар орынды болып 

табылады. Түс пен көлеңкенің анық жағылған 

қарама-қарсылығы кезінде мотивтерді шешу 

үшін  ең  көмескі    түстерден    ашық  түстерді 

пайдаланады. Ашық және қараңғы түстердің  

қарсылығын  анықтауды  үйрену  қажет.  Са-

лыстыру әдістемесі арқылы түстердің бояуы 

бойынша түс пен көлеңкені табу керек. Кейбір 

шеберлер  «а-ля прима» техникасының өзге 

тәсілдерін пайдаланады. Олар алғашқы да 

кенепті кеңінен жайып, бояуды скипидармен 

қыздыра отырып, оларды акварельге жағып, 

кенеп  бойынша  құйылуымен  ерекшелен-

ген  болатын.  Бірқатар  шеберлер  алғашқы 

жазбаны  майлы  бояумен  емес,  акварель 

немесе  темперамен  (егер  грунт  эмульци-

ялы  болса)  жасайды.  Бұл  майлы  бояудың 

қабаттарының тегіс жағылуын қамтиды. Осы 

жерде  форманың  көлемділігі  үлгіленбейді, 

өйткені,  алғашқы  және  жұқа  қабатты 

жазбаның мақсаты мотивтің жалпы түстілік 

массасының  (дақтарының)  негізгі  түстік 

қатынастарын анықтауға мүмкіндік береді.

К о л о р и т – к е с к і н д е м е д е г і  

көркемдік 

бейнелеудің 

эмоционалдық 

айқындылығының  маңызды  құралы  болып 

табылады.  Бұл  белгілі  бір  біртұтастықты 

қалыптастыратын,  түстік  бояулар  мен 

олардың  түске  енудің  қатынасының  жүйесі. 

Форманы  үлгілей  отырып,  ерекше  назар-

ды  фон  көрініс  пен  заттың  арасындағы 

түстік  қайшылыққа  аудару  қажет.  Форма-

ны үлгілеу этюдті жалпылаудың сатысымен 

аяқталады. Жұмыстың талап етілген бөлігін 

қандай қылқаламмен істедің - сол маңызды. 

Өйткені, хирург үшін пинцет немесе қандай 

да  бір  пышақ  маңызды  болса,  қылқалам 

кескіндемеші  үшін  де  сондай  маңызды. 

Кескіндеме сапасы, оның түсі мен түстің күші 

кескіндемелік  материалдарға  тікелей  бай-

ланысты  болып  табылады.  Осы  тәсілдерді 

тереңдей талдай түсейік.

Көп  қабатты  кескіндеме  –  бұл  бірнеше 

бояулы  қабаттардың  қабатына  негізделген 

тәсіл. «Шикі» әдісі бойынша жазу тәсіліндегі 

ең  алдымен,  әрбір  бояу  қабатының  келесі 

қабатты  жағу    алдында  нақты  кебуімен 

ерекшеленеді.

Көп  қабатты  тәсілінде  жұмыс  істеу  бары-

сы  келесі  негізгі  сатылардан  тұрады:  сыр-

лау,  пастозды  жағылымдар,  одан  барып 

осы  жағуларды  топырақтау.  Осылайша, 

кескіндеменің  міндеттері  бірнеше  сатыға 

бөлінуімен ерекшеленеді.

Сырлау.  Көпқабатты  сырлау  тәсілінде 

ол  басқа  бағытта  болады.  Ол  «а-ля 

приманың»  екінші  тәсілдегі  жұқа  қабатты 

жазбаға  қарағанда:  кенептің  түсінің  ашылу-

ына  негіз  болады.  Сондықтан  да,  сырлау 

көбінесе  екі  бояумен,  ақ  немесе  қандайда 

бір қараңғы бояумен жасалады. Сырлаудың 

барлық  түрі,  екінші  жазбада  этюдты 

бояудың  аз  ғана  бөлігімен  соңына  дейін 

жеткізу  есебімен  жасалады.  Жалпы  бояуға 

жылы  түсті  жағу  кезінде  жазба  одан  сайын 

ашыла  түседі,  ал,  суық  түске  жылы  түсті 

жаққан  кезде  оның  әлсірейтіндігін  ескеру 

қажет.  Майлы  бояулармен  сырлау    «а-ля 

приманың»    алғашқы  жазбасындай  жұқа 

қабатты  немесе  пасталық,  ол  көбінесе 

грунттың қажетіне байланысты. Екінші жазба  

сырлауды  кептірген  соң  басталады.  Түсті 

сырлау    кезінде  ол  жартылай  жазумен 

жүреді. Егер де сырлау гризайльмен жасал-

са, онда екінші жазбаны жартылай жазумен 

жасау дұрыс. Оны жергілікті түстермен, одан 

этюдті  бітіріп,  көлеңке  түсіне  сәйкес  етіп, 

ағартқыштың  көп  мөлшері  арқылы  жасау 

керек.

Лессирлеу  –  бұл  негізінен  кепкен 

басқа    жерге  жағылатын  бояудың  жұқа 

қабаты.  Лессирлеу  әсерін  түсті  әйнек 

жапсырудан  алынған:  жасыл  түс,  сары 

мен  көк  түсті  араластырғаннан  пайда 

болған  түске  қарағанда  күрделі  болады. 

Мұндай  құбылыстар  лессирлеу  кезінде 

де    байқалады.  Одан  өтетін  түстің  айшығы 

төменге өтетін бояу қабатына шағылысады. 

Лессирлеу  майлы  кескіндеудің  барлық 

түрлерінде  қолданылады.      Ашық  лессир-

леу  суретшіге  бірінші  жоспарды  орындауға 

мүмкіндік  береді.  Өйткені,  олардың  түстері 

корпустық  жазбаға  анағұлым  көрнекті    бо-

лып  көрінеді.  Көбіне  жартылай  лессирлеу 

қолданылады.  Егер  де    бояуды  кепкен    бо-

яулы  қабатқа  жақсақ,  онда  жартылай  түсті 

беруге  болады.  Жартылай  түстер  суық 

түстерді береді.

Фактура. 

Кескіндеменің 

 

бояулы 

қабаттарының сипаттарына  назар қоя оты-

рып,  зерттеу  суретшіге    кескіндеменің  өзге 

де тәсілдерін  анықтауға мүмкіндік туғызады. 

Ескі  суреттерге  жылтыр  бет  беретін 

мұражайлық  лактардың  қабатында  әртүрлі 

фактуралы  дайындықтың  кескіндемесі  жа-

тыр.  Мысалы,  ұлы  Рембранд    рельефті 

сырлауда  қолданған.  К.Юон  кенептің 

фактурасының жасалуы жөнінде былай деп 

жазған:  «Фактура  мен  шеберлік  ажырамас 

заттар. Фактура автордың темпераментімен 

тығыз  байланысты.  Онда  автор  туралы 

көптеген нәрсені білуге болады. Фактураның 

осындай  автобиографиялық  қасиеттерінен 

соң,  ол  түстің  қарқындылығы  мен  түстің 

күштілігіне  жету  маңызды  болып  табыла-

ды...».  Ешбір  жағудың  қатаң  рецептісінің 

жоқ  екендігін  есте  ұстаған  жөн.  Фактураны 

жағудың  сипатын  бейнелейтін  натураның 

ерекшелігі  мен  өзінің  орындауы,  қандай  да 

бір  орындау  тәсіліне    бейімділігіне  байла-

нысты  іздеу  қажет.  Бір  сөзбен  айтқанда, 

кескіндемедегі  тәжірибеден  басқа  да  фак-

тураны  құрудың  әртүрлі  нұсқаларын  іздеп, 

үнемі  кеңейтіп  отыру  керек.  Өйткені,  жағу 

сипаты  мен  фактура  этюдтің  бояу  қабатын 

құруда маңызды болып табылады.

Сурет  жасалатын  материал  негіз  деп 

аталады.  Маймен  кенепте  жазған  дұрыс. 

Формасын  келтіре  отырып,  пластикалық 

мазьді  жағуға  мүмкіндік  беретін  қылқалам 

күшімен оны реттуге болатын кенеп кеңінен 

қолданылады.

Кенеп    кескіндеме  үшін  зығырлы  және 

көбікті  болуы  керек.  Кенептің  дәнді  факту-

расы  кескіндеме  үшін  өте  ыңғайлы,  бояу 

қабатын  әртүрлі  етіп  жасауға  мүмкіндік 

береді.  Бірақ,  кенеп  жіптердің  қалыңдығын 

сурет  көлемімен  өлшеу  қажет.  Ұсақ  дәнді 

кенеп  «кленкалы»  ыңғайсыз  фактураны 

болғыза  отырып,  бояумен  тез  толтырылып 

қалады.

Кенепті  таңдаған  соң  рамалар  жиегін  жа-

сау  қажет,  олардың  басты  бағыты-  кенепті 

тартылған жағдайда ұстап тұру. Кенеп өзінің 

қасиетін ол дұрыс тартылған жағдайда ғана 

таныта алады. Кенеп ақ қайыңнан жасалған 

рама жиегіне тартылады. Оның мөлшері 5-7 

градус ішкері болады. Олай болмаған күнде 

рама  жиегінен  кенептің  ойысқан  жерінде 

кенеп  деформацияға  ұшырап,  ал  грунт 

және  бояулы  қабат  ажырайды.  Раманың 

үлкен  жиектерінің  мықтылығы,  олардың 

ұзындығына  байланысты,  қалыңдығы  мен 

биіктігін  анықтауға  да  байланысты  болып 

келеді.  Картина  үшін  рама  жиегі  0,5  метр 

квадрат болуы шарт, олардың қиылысу жері 

4х1 см немесе 5х2 болуы керек.

Кенепті  тарту.  Кенепті  тарту  өте  қажет, 

өйткені, ол жеткілікті дәрежеде мықты болу 

үшін  және  де  қылқаламнан  ақпауы  тиіс. 

Оның  тартуы  мен  бекітуі  бұрышқа  қарай 

екі  жағына  ортасынан  тікелей  жүргізіледі. 

Кенептің талшығы рама жиегінің параллельді 

жақтарында қалып қоюы қажет.

Кенепті жапсыру. Кескіндеме үшін жақсы 

жапсырылған  кенеп  қажет.  Бұл  жұмыстың 

алғашқы  сатысы  жапсыру  болып  табыла-

ды.  Ол  кенепті  майдың  зақымдануынан 

сақтайды, ол грунттың құрамына кіреді.

Жапсырғыш  құралды  жаққаннан  бұрын 

кенепті  пульверизатормен  әрлеу  қажет.  Ол 

жапсыруды  жеңілдетіп,  желімнің  кенептің 

ішкі жағына өтуіне мүмкіндік береді. Алғашқы 

жапсырудан кейін, кенепті бөлмелік жай тем-

пературада құрғату қажет. Онан соң кенептің 

беткейін  пензаның  бөлігімен  сүрту  қажет. 

Осыдан  соң  екінші  жапсыруды  жүргіземіз.   

Жапсыру  үшін  желімді  дұрыстап  алу  ке-

рек.  Желімді  пайдалану  үшін  столярлы, 

желатинді желімді пайдаланады. Желатинді 

желім-грунттау  үшін  өте  таптырмас  зат, 

оны  пайдалана  отырып,  жоғары  сапалы 

өнім  алуға  болады.  Желатинді  алдымен 

суға араластырып, 1:15 және бір сағатқа ісу 

үшін  қояды.  Одан  барып  оны  су  ваннасын-

да қыздырады. Желімді ерітіндіні қайнатуға 

болмайды. Оны суытып, кенепке жағады.

Кенеп форматы және бейнелеу мөлшері. 

Суреттің    композициялық  құрылымының  

маңызды міндеті болып, кенептің форматын 

таңдау мен өзіндік бейненің көлемі табыла-

ды. Жоғарғы тартылған тік бұрышты формат 

бейнеден  монументальді  әсерді  ұлғайтады. 

Көлденеңінен  тік  бұрышты  кенеп  бойын-

ша  өте  қатты  тартылған  кенеп  бейнеленген 

объектіні  төмендетеді.  Сурет  көлемі  оның 

мазмұнына да байланысты. Рамкаға барлық 

сюжет  сыймайды.  Сондықтанда,  әрбір  сю-

жет үшін сәйкес мөлшер табылуы керек.

Суреттің  композициясы  үшін,  сюжеттік 

орталықты бөлу үшін кенептің тегістілігіндегі 

сол бейненің  көлемі маңызды болып табы-

лады. Ірі бейнелеу  барлық уақытта суреттің 

тегістілігінен шығады. Өте шағын  бейнелеу 

суреттің тегістілігінен алыс тұрады. Сәтті ком-

позицияны  көрген  кезде  кенептің  жиектерін 

өзгертуге  тілегі  болмаған  кезде,  оның  

масштабын өзгертуге мүмкіндігі бар.

Композициялық  орталықтың  ерекшеленуі 

және  кескіндегі  көру  әсерін  құру  түс 

көлеңкесіне, 

фигуралардың 

көлеміне, 

фигуралардың  арасындағы  аралықта  қол 

жеткізеді.  Суретші  кескінде  басты  затты 

түспен, ондағы детальдардың ерекшелігімен 

ажырата алады.

Кенепті грунттау. Екінші жапсырма кепкен-

нен кейін кенепке грунт жағады. Грунт - кенеп 

пен бояу арасындағы біріктіргіш звено болып 

табылады,  грунтталмаған  кенепке  жазуға 

болмайды. Егер грунт нашар жасалса, онда 

ол майды «тартып», оған қылқаламмен жазу 

қиынға  соғады.  Бояулары  әлсізденіп,  өзінің 

сапасын жоғалтады. Кескіндеменің қарайып 

кету  қаупі  де  жоққа  шығарылмайды.  Кенеп 

рама  жиегіне  тартылған  полотно  бойынша 

тырнақпен қол жүргізген кезде шытырлама-

уы  қажет.  Осындай  кенептерде  жазу  жеңіл 

әрі ыңғайлы болады.

Барынша күрделі және қарапайым грунтты 

жасау, бұл-желімді грунтты жасау болып та-

былады. Ол ПВА желімінің қоймалжыңынан 

және  ақ  су  эмульциялық  бояуынан  жаса-

лады.  Оған  су  қосылады.  Грунт  массасын 

жақсы араластыру қажет, ал қоймалжыңды 

қою  емес,  қаймаққа  ұқсас  болғаны  дұрыс. 

Грунттан алынған массаны кенепке жағады. 

Кепкен  соң,  оның  беткейін  пензамен 

толықтырады.

Майлы  бояу  живопись  салуға  арналған 

картонды басқа әдіспен оның бет жағына ар-

найы ерітіндімен (скипидардың 5 бөлшегіне 

балауыздың  1  бөлшегі)  жағылып,  содан 

кейін  зығыр  майымен  сүртілген  чертёж  не-

месе  сурет  қағазын  желімдеу  әдісімен  де 

дайындауға болады.

Этюдтер  үшін  олифпен,  живопись  

майымен майланған немесе желім жағылған 

қағазды  пайдалануға  болады.  Оның  өзінде 

кепкен  кезде  қағаздың  бүрісуінен  аулақ 

болу  үшін  оны  тақта  бетіне  кнопкалардың 

көмегімен теріп тастайды.   Этюд 

салу 

үстіндегі  жұмыстың  мақсаты  -  өмір  мен 

табиғаттың 

құбылыстарына 

жіті 

көз  

тастап,  шынайы  бейнелеу,  бұл  құбылыстар 

сурет  салушының  бойында  тудыратын 

сезімдерді  айқындап  дәлме-дәл  білдіру. 

Н.Рерих: "Табиғатта көргенді бейнелей білу, 

маңызды,  бірақ  бейнелегің  келгенді  көре 

білу одан да маңызды" деген болатын. 

Өнер 

біздің 

қоғамда 

адамдар-

ды, 

оның 

ішінде 

әсіресе 

жастар-

ды      рухани  –  эстетикалық  тәрбиелеуде 

сенімді,  күшті  құрал  болып  табылады.  

Жастарды  көркемөнерді  сүюге,  адамға  тән 

ізгі  қасиеттерді  қастерлей  білуге  үйретеді. 

Олардың  шығармашылық  қабілеттерін, 

техникалық  ой-өрістерін  дамытуға  үлес 

қосуымыз керек.

Өнер-өмір, ізгілік пен 

әсемдік бұлағы. Өнерді, 

оның қоғамдағы тәрбиелік 

мәнін жан-жақты түсіну 

үшін әсемдік, әдемілік 

заңдарын жақсы түсіну 

шарт. Сондықтан, біз 

білімгерлерге айнала-

ны қоршаған әсемдікті, 

сұлулықты жете 

түсіндіріп, өмірдің тылсым 

ғажайып сырларын ашып,  

үйретуге тырысамыз.

жүктеу/скачать 10,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: