Отдел науки и международных связей студенческое научное общество

79 
 
БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ  КӘСІБИ  ДАЯРЛЫҒЫН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
 
ДАУЛЕТШИНА М. 
Қазақстан инновациялық университетінің 
«Педагогика, психология және дизайн» кафедрасының  
оқытушысы 
 
Техникалық  прогресс  пен  ғылыми  ақпарат  көлемінің  ұлғаюы, 
мектептегі  білім  беру  мазмұнын  және  оқу-тәрбие  орындарының  іс-
әрекет  қағидаларын  қайта  құрылуының  бәрі  мұғалімнің  кәсіби 
біліктілігі  мен  тұлғасына,  бүкіл  педагогикалық  үдерістің  тұлғалық 
бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз арта түсуіне алып келеді. 
Бүгінгі таңда кез-келген оқу орындарында  оқу үдерісін жетілдіру үшін 
жаңа  педагогикалық  технологияларын  пайдаланудың  тиімділігін 
практиканың  өзі  дәлелдеп  отыр.  Мұның  өзі  аталған  мәселенің 
теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін туындатады.  
«Технология»  ұғымы  соңғы  кездері    педагогикалық  әдебиеттегі 
ең  көп  қолданылатын  ұғымдардың  біріне  айналды.  Технология 
ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың 
технологиясы,  педагогикалық  технология,  білім  беру  технологиясы, 
тәрбие 
технологиясы, 
қарым-қатынас 
технологиясы, 
даму 
технологиясы,  қалыптасу  технологиясы,  модульдік  технология,  топтық 
оқыту  технологиясы  және  т.б.  Бұл  технологиялардың  қайсы  түрі 
болмасын  анықтаманы  қажет  етеді.  Сондықтан  да  әрбір  автор 
«технология  дегеніміз  не?»  -  деген  сұраққа  немесе  технологиямен 
байланысты  жеке  ұғымға  өз  анықтамасын  беруге  тырысады. 
Нәтижесінде,  дәл  қазіргі  кезде  білім  беру  жүйесінде  жүріп  жатқан 
үдерістердің технологиясына түсіндіретін жалпы анықтама жоқ. 
Білім  беру  жүйесі  –  басқару  органдарынан,  түрлі  типтегі  және 
деңгейдегі  білім  беру  мекемелерінен,  жүйенің  жұмыс  істеуі  және 
дамуын  қамтамасыз    ететін  қаржы  қорлары  мен  материалдық 
обьектілерден, ғылыми орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып 
табылады.  Технологиялық  тәсіл  білім  беру  жүйесінің  кез-келген 
саласында  (басқару,  білім  беру,  қаржыландыру,  мониторинг  және  т.б.) 
қолданылуы  мүмкін.  Сондықтан,  «білім  беру  технологиясы»  деген  сөз 
тіркесін  бірыңғай  түсіндіру  мүмкін  емес.  Көптеген  авторлар  бұл 
жағдайды  интуиция  деңгейінде  түсінеді  де,  бұл  ұғымды  тек  қана 
оқытушы  мен  білім  алушы  арасындағы  арнайы  ұйымдастырылған 
үдерістерге ғана қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту үдерісі деп 
атайтын  болсақ,  онда  оған  технологияның  осы  салаға  арналған 

80 
 
жиынтығы  жатады.  Біздің  қарастыратынымыз  да  технологияның  осы 
түрі. 
Жаңа    педагогикалық  технологиялар  негізінде  болашақ 
мұғалімдерінің  даярлығын  жоғары  оқу  орнының  қабырғасында 
жетілдіру  оқу  үдерісін  жобалау  арқылы  іске  асырылады.  Болашақ 
мұғалімдердің  кәсіби-педагогикалық  даярлығын  қамтамасыз  ететін 
барлық  оқу  пәндері  үшін  оқу  үдерісін  жобалаудың  бірегей  алгоритмі 
жаңа  оқу  мақсатын  құрып,  соған  сәйкес    оқу    пәндерінің    жаңа 
мазмұнын,  оқытудың жаңа технологияларын жасауды көздейді. 
Білім  беру  жүйесіндегі  реформалар  мен  қазіргі  мектептің 
тұлғалық-бағдарлы  оқытуға  бет    бұруы  болашақ  мұғалімдердің  кәсіби 
бағыттылығы-ның даярлығына жаңа талаптар қояды. Білім беру жүйесі 
дамуының  қазіргі  кезеңі  жаңа  парадигмаға  өтудің  жолдарын 
іздестірумен,  яғни  білім  берудің  жаңа  мақсатының  жетістіктерімен 
байланысты. 
Жоғары  оқу  орнындағы  білім  беру  жүйесі  психологиялық-
педагогикалық  талаптарды  ұстанған  жағдайда  болашақ  мұғалімдердің 
кәсіби бағыттылығы талапқа сай қалыптасады.   
Жаңа 
педагогикалық 
технологиялар 
негізінде 
болашақ 
мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру оқытушылардан да, 
студенттерден де осы әрекеттің түпкі мақсатын саналы түрде ұғынуды 
талап етеді.  
Жаңа  педагогикалық  технологиялар  -  болашақ  мұғалімдердің 
кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделін педагог біліктілігі берілген 
маман сипаттамасының құрамдас бөлігі ретінде қарастырған. 
Педагогикалық  практикада  студенттердің  кәсіби  бағыттылығын 
қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін ажыратуға  мүмкіндік 
береді.  Алғашқы  өлшем  мамандығына  қызығуы,  яғни  кәсіби  қызығуы 
болып,  төмендегі  көрсеткіштер  арқылы  анықталады:  мұғалім 
мамандығы  туралы  білімі,  жүмыс  істеуге  қажеттілігі,  мамандығына 
қызығуы,  мамандығын  таңдау  мотиві;  екінші  өлшем  педагогикалық 
құзырлығы:  қоғамның  әрбір  мүшесін  оқыту  және  тәрбиелеу  туралы 
білімі, 
талдау, 
жобалау, 
құрастыру, 
ұйымдастыра 
білуі, 
коммуникативтік біліктіліктері; үшінші өлшем ғылыми-шығармашылық 
қабілеті:  психология,  педагогика,  әдістемелерден  білімі,  өздігімен 
ізденуі, зерттеушілік қабілетінің болуы.  
Студенттердің  бағдарлама  бойынша  меңгерген  білім  деңгейі 
арнайы  сұрақтар,  қосымша  тапсырмалар,  СӨЖ  және  ӨБСӨЖ 
жұмыстары  бойынша  айқындалды.  Бақылау  тобы  тек  жалпы  білімді 
қалыптастырғанын  көрсетсе,  Эксперименттік  топ  жалпы  білімдерін 

81 
 
тәжірибе  барысында  жүзеге    асырудағы  педагогикалық  шеберлікті 
меңгергенін байқатты. 
Қалыптастыру  экспериментінің  осы  кезеңінде  болашақ 
мұғалімдердің  кәсіби  бағыттылығын  қалыптастыруға    арнап  жасалған 
«Мұғалім іс-әрекетінің психологиялық-педагогикалық негіздері» атты 
арнайы  курс  психология  және  педагогика  пәндерінің    типтік 
бағдарламасы  негізінде  жасалды.  Бағдарлама  45  сағатқа  жоспарланған 
(15 сағат лекция, 15 сағат практика, 15 сағат ОБСӨЖ). Ол студенттерге 
болашақ 
мамандығының 
психологиялық-педагогикалық 
құндылықтарын 
дәледейтін 
теориялық 
мәселелермен 
және 
шығармашылық іс-әрекет тәсілдерімен таныстыруды көздейді. Бұл курс 
бағдарламасының  мазмұнында  болашақ  мұғалімдерге    әдістемелік 
нұсқаулар мен ұсыныстар кеңінен берілген. Мұндай құнды материалдар 
болашақ  мұғалімдердің  кәсіби  бағыттылығын  қалыптастыруға  ықпал 
ететіні сөзсіз. 
  Бағдарлама мынадай тақырыптарды қарастырады 
1. Мұғалімінің іс-әрекетінің психологиялық құрылымы. 
2. Мұғалімнің жеке басының кәсіби маңызды сапасы. 
3. Педагогикалық міндеттер және мұғалімнің оны шешу әдістері. 
4.  Білім  алушылардың  іс-әрекетінің  заттық  мазмұнын 
ұйымдастыруға қойылатын талаптар. 
5.  Мұғалімнің  оқу  іс-әрекеті  формасын  ұйымдастыру  және  жаңа 
педагогикалық технологияларды қолдану. 
6. Педагогикалық қарым-қатынас. 
7.Мұғалімнің  практикалық  іс-әрекетінде  психологиялық-
педагогикалық  білімдерді  қолдану,  педагогикалық  практикаларды 
ұйымдастыру.  
Қалыптастыру  экспериментінің  екінші  кезеңінде    4  курс 
студенттерінің  меңгерген  білімі  «Жаңа  педагогикалық  технологиялар  
негізінде 
болашақ 
мұғалімдердің 
кәсіби 
бағыттылығын 
қалыптастырудың  педагогикалық  жүйесін  пайдалану»  атты  арнайы 
әдістемелік семинарларды өткізу арқылы тексерілді.  
Ұсынылып 
отырған 
арнайы 
семинардың 
мақсаты 
- 
оқытушылардың аталған педагогикалық жүйенің мазмұнымен және оны 
пайдаланудың  әдістемесімен,  ерекшеліктерімен  таныстыру.  Бұл 
мақсатқа жету мынандай міндеттердің шешімін табумен байланысты: 
- оқытушылардың жаңа педагогикалық технологияларға шынайы 
қатынасын қалыптастыру; 
-  жаңа  педагогикалық  технологиялардың  мәні  және  олардың 
болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығын даярлау жүйесінде алатын 
орнын ашып көрсету; 

82 
 
- 
оқытушыларды 
педагогикалық 
жүйенің 
құрылымдық 
компоненттері  мен  олардың  мазмұны  туралы  телриялық  білімдермен 
қаруландыру, оларды іске асыру жолдарын көрсету. 
Әдістемелік семинар мынадай тақырыптарды қарастырады: 
1. Педагогикалық жүйенің жалпы сипаттамасы. 
2. Педагогика пәні туралы жалпы түсінік. 
3. Психология пәні туралы жалпы түсінік. 
4. Қазіргі педагогикалық технологиялар. 
5. Мұғалім іс-әрекетінің психологиялық- педагогикалық негіздері 
6. Педагогикалық практика 
 Әдістемелік    семинардың  негізін  төмендегідей  басты  идеялар 
құрайды: 
-  педагогикалық  технологияларға  шығармашылықпен  қарау 
идеялары; 
- тұлғаны қалыптастыруға әрекеттілік қатынас идеялары; 
-  жоғары  оқу  орнындағы  оқу-тәрбие  үдерісін  ізгілендіру  және 
демократияландыру идеялары. 
Арнайы  семинарда  әрбір  тақырыптың  мазмұны  аудиториядағы 
тыңдаушылардың    назарына  ұсынылып,  талқыға  түседі.  Мұның  өзі 
ұсынылып  отырған  педагогикалық  жүйенің  мазмұнымен  және  оны 
жоғары оқу орнының педагогикалық үдеріснде пайдалану әдістемесімен 
әрбір  оқытушыны  таныстыруға  мүмкіндік  беріп,  оны  келешекте  өз 
тәжірибесінде қолдануға зор ықпалын тигізеді. 
Болашақ  мұғалімдердің  кәсіби  даярлықты  жетілдірудің  белгілі 
бір  мақсатқа  бағыттылығын  қамтамасыз  ету  үшін  студенттерде  белгілі 
бір білім, білік, дағды көлемінің қалыптасу қажеттігі анықталды: 
-  мұғалім  іс-әрекетінің  обьектісі  ретінде  тұтас  педагогикалық 
үдерістің теориясын білуі; 
  -  «мұғалім  –  білім  алушы»  жүйесі  бойынша  әрекет  ететін 
педагогикалық үдерістің ерекшеліктерін білуі; 
-  педагогикалық  үдеріске  қатынасушылардың  арасындағы 
қатынас  пен  өзара  әрекеттесу  бірлігін  қамтамасыз  етудегі  мұғалімнің 
негізгі ролін түсінуі; 
-  әр  баланың  жас  ерекшелегіне  байланысты  негізгі  іс-әрекетінің 
түрлерін білуі; 
-  жаңа  педагогикалық  технологиялардың  мәні  және  оларды 
пайдалану бағыттары туралы білімі; 
-  алған  білімді  білім  оқушылардың  жас  және  дербес 
ерекшеліктерін  есепке  ала  отырып,  педагогикалық,  оқу-тәрбиелік  және 
ғылыми-  әдістемелік  міндеттерді  шешу  үшін  нақты  педагогикалық 
жағдаяттарда қолдана білу; 

83 
 
-  жаңа  педагогикалық  технологиялар  негізінде    білім  беру 
мекемелерінің педагогикалық үдерісін құра білу; 
-  білім  алушылардың  әртүрлі  іс-әрекетін  жаңа  педагогикалық 
технологиялар негізінде ұйымдастыру; 
- шығармашылық жұмыс істей алу дағдыларын меңгеру; 
-  жаңа  педагогикалық  технологиялар  негізінде  оқу-тәрбие 
жобаларын жасау және жүзеге асыру; 
- инновациялық іс-әрекет түрлерімен шыңдалу дағдысы.  
Біз  зерттеу  барысында  сонымен  бірге  студенттердің  жаңа 
педагогикалық 
технологияларынан 
білім 
деңгейін 
жетілдіру 
мақсатында,  қалыптастыру  экспериментінің  барлық  кезеңдерінде 
алдын-ала  бекітілген  жоспар  бойынша  сабақ  түрлерін  жаңа 
педагогикалық  технологиялар  негізінде  жүргізудің  үлгілері  келтірілді. 
Диссертацияда  сабақ  түрлерін  жаңа  педагогикалық  технологиялар 
негізінде жүргізудің үлгілері мен әдістеріне сипаттама  беріледі. 
Бақылау  кезеңінде  жаңа  педагогикалық  технологиялар    арқылы 
болашақ  мұғалімдердің  кәсіби  бағыттылығының  қалыптасу  деңгейін 
байқау  мақсатында  соңғы  кесінді  жүргізілді.  Студенттерге  анықтау 
эксперименті  кезеңіндегі  тапсырма  қайта  ұсынылды.  Орындалған 
тапсырмалар  нәтижесі  былайша  ой  тұжырымдауға  мүмкіндік  береді: 
студенттердің  жаңа  педагогикалық  технологиялар  туралы  жеке 
көзқарастары,  оны  олардың  арнайы  өткізген  әдістемелік  семинарлары 
дәлелдейді;  студенттердің  жаңа  педагогикалық  технологиялар  туралы 
құралдарға  қызығушылығы  артты;  студенттердің  жаңа  педгогикалық 
технологиялар  арқылы  сабақ  жүргізуге  деген  ынта-ықыласы 
айқындалып; студенттердің жаңа педагогикалық технологиялар арқылы 
кәсіби бағыттылығы қалыптасты. 
Алынған нәтижелерді  талдау және оларды анықтау эксперименті 
барысындағы  және  бақылау  тобындағы  көрсеткіштермен  салыстыру 
эксперименттік 
жұмыстың 
болашақ 
мұғалімдердің 
 
кәсіби 
даярлықтарын тиімді ықпал еткенін аңғартты. 
Сонымен  жүргізілген  тәжірибелік-эксперименттік  жұмыстың 
нәтижелерін  талдау  жаңа  педагогикалық  технологиялар  негізінде 
болашақ 
мұғалімдердің 
кәсіби 
даярлығын 
қалыптастырудың 
педагогикалық  жүйесін  жоғары  оқу  орындарында  пайдаланудың 
тиімділігін  көрсетіп,  біздің  зерттеуіміздің  ғылыми  болжамының 
дұрыстығын дәлелдеп берді. 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1.Әбиев  Ж.,  А.М.  Құдиярова,  С.  Бабаев  «Педагогика»  Алматы 
2004. 

84 
 
2.  Қоянбаев  Ж.Б.,  Қоянбаев  Р.М.  Педагогика:  Университеттер 
студенттеріне арналған оқу құралы.- Алматы, 2004 
3.Құрманалина Ш. Педагогика. Алматы., 2007. 
4.Бабаев С.Б, Оңалбек Ж.К. «Жалпы педагогика» Алматы 2006.  
5.Дүсембекова Ш.Д. Педагогика. Семей 2004 ж. 
 
 
МЕКТЕП  ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУ МЕН 
ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ ДАМЫТУШЫ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ 
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 
 
ЖАҚСЫЛЫҚОВА Ә.Р. 
Семей қаласының Қазақстан инновациялық университеті, 
«Педагогика және психология» мамандығының  4 курс студенті. 
Ғылыми жетекшісі: КАБДУАЛИЕВА А.Ж. 
Семей қаласының Қазақстан инновациялық университеті аға 
оқытушы 
 
Дамытушы  технологиялар: Дәстүрлі  оқытуда  балаға  дайын 
өнімді,  әрекет  дағдыны  үйренуге  ұсынылады.  Дамыта  оқытуда  бала 
қандай  да  бір  пікірге  өздігінен,  өз  әрекетінен  мәселенің  талданған 
нәтижесінен шешімге келу керек. 
-  Дамыта  оқытатын  педагогтың  педагогикалық  ұстанымы  мына 
сөздер  болу  керек:  «Балаға  ақпаратты  дайын  түрде  бермеу.  Яғни  бала 
жаңа  білімді  ашатындай  жағдайда  жұмыс  істеу  керек.»Әрбір  баланың 
шығармашылық әлеуетін дамыту үшін оқу іс-әрекетәнде заттық дамыту 
ортасын  жасау  керек,  балалық  қызығушылығының  орындалуына 
мүмкіндік  беру  керек.  Оқу  іс-  әрекеті  бала  тек  тыңдап  отырып  қана 
қоймай,  өзі  де  дамыту  үрдісіне  қатысып,  үнемі  ойын  тапсырмаларын 
орындау барысында жаттығатындай болып құрылу керек. 
-  Дамыта  оқыту  үрдісінде  3-7  жас  аралығында  қазіргі 
Воскобович,  Никитин,  Дьенеш  және  Кюзенердің  технологияларын, 
ойын,  ақпатарттық,  жобалау,  бейнелеме  –таңбалық  және  денсаулық 
сақтау технологияларын пайдалануға болады. 
-  Мектепке  дейінгі  кіші  және  ортаңғы  жас  кезеңдерінде  ойын 
әдістері  мен  дамытушы  ойындарды  пайдалану  лайықты.  Жарқын, 
көркем  дайындалған  ойындар  баланы  еріксіз  соның  ішінде  әрекетін 
қатыстырады. 
-  Воскобовичтің  ойындары  –ойын  ерекшелігін,  ойлана  отырып 
нақты  түрде  орындауға  мүмкіндік  береді,  ойын  ерекшелігі-

85 
 
көпатқарымдылық.  Бір  ойынның  өзінде  бірнеше  тапсырмалар 
орындалады. Сан мен әріптерді байқатпай  игереді. Түстерді біліп есіне 
сақтайды,  ұсақ  моторикалары  дамиды,  тілін  жетілдіреді.,  кеңістік 
ойлауы, зейіні, есте сақтауы, қиялы дамиды. 
-  Сандар  құрамы  бала  үшін  қиын,  бірақ  оны  игеруге  Кюизенер 
технологиясының көмегі зор. Кюизенер таяқшалары – түстер саны, қол 
арқылы  әртүрлі  дерексіз  түсініктерді  ұғынуға  мүмкіндік  беретін 
көпсалалы  математикалық  нұсқаулық  болып  табылады.  Кюизенер 
таяқшалары санауға пішіндерді орналастыруда тиімді. Бірақ бұл тәсілді 
пайдалану кезінде баланың жас ерекшелігі мен қабілет дәрежесін ескеру 
керек. 
-  Дьенештің  логикалық  ойындары  баланың  логикалық  ойлауын, 
епшілдігін,  талдау  қабілетін,  коммуникативтік  дағдыларын  логикалық 
тапсырмалар 
арқылы 
қалыптастырады, 
объектілердің 
әртүрлі 
қасиеттерін  атауға,  жоқ  затты  сөз  арқылы  көрсетуге,  айқындауға 
үйренеді,  есте  бір  мезгілде  дерексіз  заттың  бірнеше  қасиетін  сақтап 
тұруға үйретеді. 
-  Б.П.Никитиннің  дамытушы  ойындары  негізгі  ережелерді 
оқытуды  біріктіруге  тартады  –қабіліеттің  жеңілден  ауырға  өздігінен 
шығармашыл  әрекет  етуінде  ең  қажетті  қағидат.  Ойын  барысында 
балаға қиындықтың біртіндеп өскеніне қарамай өздігінен алға ұмтылуға 
жетелейді.  Баланың  алдына  тапсырмаларды  шешу  көрнекі  және 
айтарлықтай  заттар  сурет  түрінде,  өрнек,  текшелерді  орнатуда, 
конструкторлардың  бөлшектері  логикалық  тапсырмалардың  шешімі 
дерексіз  нысанда  көз  алдына  келеді.  Бұл  тапсырма  мен  шешімнің 
нақтылығын өзі тексеруге мүмкіндік береді. 
-  Психологиялық  саулық,  баланың  денсаулығы,  тілдік-танымдық 
қабілетті, 
шығармашылық 
қиял, 
шығармашыл 
ойлау 
және 
коммуникативтік  дағдыны  дамытуға  жобалау  технологиясы  мүмкіндік 
береді.  Жобалау  әдісінің  негізгі  мақсаты  еркін  шығармашыл  бала 
тұлғасын  дамыту.  Жобалау  әдісінің  келесі  түрлерін  кіші  жастарда 
қолдануға болады: 
Шығармашыл-зертеу, 
Желілі ойындар, 
Ақпараттық-тәжірибелік бағытталған, 
Шығармашылық 
- 
Дамыта  оқытуда  орындау  үрдісінде  балаларға  өзара 
әрекеттесуге,  келесімге  келуге,  мәселелі  жағдайларды  шешуге  үйрету 
өте маңызды. 
- 
Баланың  қиялын,  дағдысын  дамытуда  символикалық 
кескіндемеге бағыттауға бейнелеме –таңбалық технологиясы мүмкіндік 

86 
 
береді.  Мысалы,  таблицалар,  пиктограммалар,  схемалар,  жол  ереже 
белгілері. 
-  Балалармен  сапалы  деңгейде  оқу  іс  әрекетін  дайындау  мен 
жүргізуде 
ақпараттық 
технологияны 
қолданамыз. 
Ақпараттық 
технологиялар техникалық тәсілмен оқытуда,  педагогтің ата-аналармен 
және балалармен бірлескен әрекетте қажетті болып табылады.Ересектер 
тобында дамыта оқыту технологиясының элементінің бірі ол педагогтің 
ұйымдастыру  қабілеті  болып  табылады.  Пікірталасты  құру  мен  ұстап 
тұру,  балаларды  ойлауға,  дәлелді  шешім  шығаруға  үйрету.Балаларға 
тапсырма  қорытындасын  шығару,  шешімнің  орындалуы  сапасын  өзара 
бақылау әдісін қолдану өте ұнайды. 
М.Монтессоридің  өздігінен  даму  технологиясы балабақшада 
еркін тәрбиелеу мен дамуды іске асыру. 
Бұл технологияның мақсаты: 

 
жан-жақты даму; 

 
дербестік тәрбиелеу; 

 
бала санасында заттық әлем және ойшыл қызметті біріктіру 
Тұжырымдамалық жағдайы: 
Өзін-өзі тәрбиелеу 
Өзін-өзі оқыту 
Өзін-өзі дамыту 
Тәрбиеші-мұғалім емес жетекші мәжбүрлемеу керек , тіркеп қою 
керек; жалқауланбау, баланың мүмкіндігін ашуға көмектесу қажет. 
Әдістеменің  ұраны:  «Мұны  өзім  жасауға  көмектес!»  Демек, 
Монтессори  әдістемесін  балабақшада  пайдаланудың  тиімділігі  –  бала 
өзінің  даму  ортасында  еркін,  өз  пікірін  алға  тарта  отырып  жұмыс 
жасайды. 
Тұлғаның  қасиетін  шығармашыл  бағытында  дамыта  оқытатын 
технология 
Өнертапқыштық тапсырмаларын шешуші теория (ТРИЗ). Негізін 
қалаған Генрих Саулович Алтьшуллер. 
Бұл технологияның мақсатты бағыты: 
шығармашылық қызметін оқыту; 
шығармашыл қиял әдістерімен таныстыру; 
өнертапқыштық тапсырмаларды шешуге үйрету; 
Тұжырымдамалық жағдайы: 
білім-құрал, шығармашылық түйсіктің негізі; 
әркім шығармашылық қабілетті, барлығы зерттей алады; 

87 
 
шығармашылыққа басқа да қызмет сияқты үйренуге болады. 
- Н.А.Зайцевтің ерте және қарқынды сауат ашу технологиясы. 
Бұл технологияның мақсаты: 
бес жастан бастап баланы оқуға және жүзге дейін санауға үйрету. 
Тұжырымдамалық жағдайы: 
Сөйлеуге  қалыптасу  және  оқуға  үйрету  бір-біріне  көмектесе, 
қатар жүргізілу керек, 
Оқытуға үйрету принципін жинақтау, дыбыстық принциптен бас 
тарту; 
Оқытуды ән айтумен байланыстыру(жинақталған ән-әуен түрінде 
есте сақтау); 
Есте сақтаудың барлығын қолдану: дыбыстық, түстілік, көлемдік, 
қозғаушылық, кинестетикалық: 
Барлық 
сезім 
мүшелерімен 
қабылдау, 
барынша 
көп 
көрнекілікпен; 
Дыбыстардың 
аты 
оқытылмайды, 
ешқандай 
терминдер 
қолданылмайды; 
- Ойын технологиясы: 
Бұл технологияның мақсаты: 
Дидактикалық:  ой-өрісін,  танымдық  қызметін,  нақтыланған 
іскерлігі  мен  дағдысын  қалыптастыру,  қажетті  тәжірибелік  қызметін 
кеңейту; 
Тәрбиелеуші:дербестікке,жігерлілікке, 
ынтымақтастыққа, 
ұжымдыққа, коммуникативтікке тәрбиелеу; 
 
Дамытушылық:  зейінін,  есте  сақтауын,  сөйлеуін,  ойлауын, 
салыстыру  іскерлігін,  үйлесімін  тауып,  салыстыруға,  қиялдауын, 
фантазиялауын,  шығармашылық  қабілетін,  оқу  уәждемелік  қызметін 
дамыту; 
Әлеуметтендіруші:  қоғам  құндылықтарының  ережелеріне  тарту, 
қоршаған орта жағдайына бейімдеу, қарым-қатынасқа дағдыландыру. 
Тұжырымдамалық жағдайы: 
Ойын – тұлғаның қиялдау еркіндігі; 
Бала ойындарының мазмұны ойын арқылы дамиды; 
Ойын-  мектеп  жасына  дейінгі  баланың  қимыл  әрекетін 
басқарушы құрал. 
Тәрбиешінің әрбір баламен, даму деңгейін қызығушылығын және 
мұқтаждығын  ескеретін  мағыналы  қатынас,  дамыта  оқыту  үрдісін 
құрудың негізі болып табылады. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.Тәжібаев Т. Жалпы психология. –Алматы.: Білім, 1996.    

88 
 
2.Мұқанов  М.Жас  және  педагогикалық  психология.  –Алматы., 
1982.– 247 б. 
 
3.Суфиев Е.. Баланың дамуы және оны мектепке әзірлеу    
4.Балаубаев С., Темірбеков Қ. Психология.  –Алматы., 1996. –230
 
 
5.Жарықбаев Қ. Психология. – Алматы.: Білім, 1993. 
 
 
К ВОПРОСУ О РАЗВИТИИ СВЯЗНОЙ РЕЧИ МЛАДШИХ 
ШКОЛЬНИКОВ 
 
ЖУМАБАЕВА Д.Г. 
студент 4 курса, специальности «Педагогика и методика начального 
обучения», Университет Алматы  
Научный руководитель: КАРИЕВ А.Д. 
 магистр педагогических наук, начальник отдела науки и 
международных связей, Университет Алматы 
 
Что  может  быть  важнее  хорошо  развитой  речи?  Без  неё  нет 
подлинных  успехов  в  учении,  нет  настоящего  общения.  Современная 
программа  предъявляет  высокие  требования  к  речевому  развитию 
школьников. 
Развитие  речи  –  процесс  сложный,  творческий.  Он  невозможен 
без  эмоций,  без  увлечённости.  Недостаточно  обогатить  память 
школьника  каким-то  количеством  слов,  их  сочетаний,  предложений. 
Главное  –  в  развитии  гибкости,  точности,  выразительности, 
разнообразия. 
Развитие  речи  –  это  последовательная,  постоянная  учебная 
работа.  Развитие  речи  имеет  свой  арсенал  методов,  собственные  виды 
упражнений,  свою  программу  умений,  которые  обеспечиваются 
соответствующей методикой. 
Основы  речевого  навыка  закладываются  в  начальной  школе: 
именно  здесь  дети  впервые  сталкиваются  с  литературным  языком,  с 
письменным  вариантом  речи,  с  необходимостью  совершенствовать 
речь. 
Современная  школа  ставит  своей  целью  повышение  уровня 
нравственного  воспитания  учащихся,  подготовки  их  к  активному 
участию  в  общественной  и  трудовой  деятельности.  Формирование 
духовно  богатой  активной  личности  помогает  и  предусматривает  в 
качестве  одной  из  задач  владение  языком,  как  средством  общения  в 

89 
 
различных сферах жизнедеятельности. Указанную задачу нельзя решить 
без  своевременного  и  адекватного  возрастным  особенностям 
школьников  формирования  различных  речевых  умений,  позволяющих 
детям осуществить доступную своему возрасту учебную, общественно-
полезную,  трудовую  и  иную  деятельность.  Неисчерпаемыми 
возможностями  в  формировании  личности  обладают  уроки  развития 
речи. 
В развитии речи выделяются три линии: 
•  работа над словом; 
•  работа над словосочетанием и предложением; 
•  работа над связной речью. 
Слово  –  основная  значащая  единица  языка.  Богатство  словаря  – 
признак  высокого  развития  каждого  человека.  Поэтому  работе  над 
словарём  учащихся  придаётся  очень  большое  значение.  Особенность 
словарной  работы  в  начальной  школе  (как,  впрочем,  и  многих  других 
видов по развитию речи) состоит в том, что она проводится в процессе 
всей учебно-воспитательной деятельности.  
Словарная работа включает в себя четыре направления: 
•  обогащение  словаря,  т.е.  усвоение  тех  новых  слов,  которые 
учащиеся ранее не знали вовсе, новых значений слов; 
•  уточнение  словаря,  т.е.  углубление  понимания  уже  известных 
слов,  выяснение  их  оттенков,  различий  между  синонимами,  подбор 
антонимов, анализ многозначности, иносказательных значений; 
•  активизация словаря, т.е. включение как можно более широкого 
круга  слов  в  речь  каждого  учащегося,  введение  слов  в  предложения, 
усвоение  сочетаемости  слов  с  другими  словами,  уместность  их 
употребления в том или ином тексте; 
•  устранение  нелитературных  слов,  употребляемых  иногда 
младшими 
школьниками, 
исправление 
ошибочных 
ударений, 
произношений. 
Все  эти  направления  работы  тесно  связаны  между  собой. 
Основными 
синтаксическими 
единицами 
языка 
являются 
словосочетание  и  предложение.  Работа  над  словосочетанием  ведёт 
учащихся  к  более  высоким  ступеням  речевых  упражнений  –  к 
составлению  предложений,  к  связной  речи.  Умение  строить 
разнообразные  типы  предложений  является  основой  развития  связной 
речи  учащихся.  Предложение  передаёт  мысль  ученика,  в  нём 
реализуется  умение  выбрать  точное  слово,  образовать  нужную  форму, 
составить словосочетание. 
Упражнения с предложениями можно разделить на три группы: 

90 
 
•  Упражнения  на  основе  образца  или  подражательные, 
предполагают усвоение правильно построенных конструкций. 
•  Конструктивные упражнения – это построение предложений на 
основе  усвоенных  закономерностей.  С  помощью  этих  упражнений 
школьники учатся строить предложения без образцов, в соответствии с 
изученными 
теоретическими 
сведениями. 
Школьники 
учатся 
перестраивать предложения, расширять их, объединять. 
•  Творческие  упражнения  не  предполагают  ни  образца,  ни 
частных  конструктивных  задач.  Строя  предложения,  школьники 
опираются на чувство языка, на усвоенные ранее закономерности. 
Все  указанные  упражнения  идут  параллельно  на  всех  этапах 
обучения  в  школе.  Важнейшее  требование,  предъявляемое  к  речевым 
упражнениям, 
- 
систематичность 
(последовательность, 
перспективность,  взаимосвязь  разнообразных  упражнений,  умение 
подчинить  их  единой  цели).  Важно  предусмотреть  определённую, 
конкретную цель каждого речевого упражнения. Это значит определить, 
какое  новое  умение,  по  сравнению  с  уже  усвоенным,  сформирует  это 
упражнение.  И  словарная  работа,  и  составление  предложений  имеют 
целью  подготовку  учащихся  к  связной  речи.  Развивать  связную  речь 
школьников  –  это значит  прививать  им ряд  конкретных  умений,  учить 
их. 
Основные умения, которые относятся к связной речи учащихся: 
•  Умение  понять, осмыслить  тему, подчинить  теме и замыслу её 
раскрытия  сбор  материала,  его  отбор  и  расположение,  языковые 
средства;  умение  писать  на  тему,  не  выходя  за  её  рамки,  достаточно 
полно раскрывать  тему, выражая при этом и собственное  отношение  к 
изображаемому. 
•  Умение  собирать  материал,  отбирать  то,  что  наиболее  важно, 
что  относится  к  теме  и  наилучшим  образом  реализует  замысел,  и 
отбрасывать второстепенное. 
•  Умение  спланировать  работу  –  сначала  в  общих  чертах,  затем 
составить  план, записать  его, расположить  накопленный и отобранный 
материал  в  соответствии  с  планом,  построить  свой  рассказ,  своё 
изложение или сочинение. 
•  Подготовить  языковые  средства  –  лексику,  словосочетания, 
отдельные  предложения  и  фрагменты  текста,  выверить  правописание 
трудных слов. 
•  Составить  весь  текст  –  правильно  распределить  время  для 
сочинения,  сосредоточиться  и  не  пропустить  чего-то  существенного, 
постепенно  и  последовательно  развёртывать  свою  мысль,  строить 
предложения  и  связывать  их  между  собой,  следить  за  орфографией  и 

91 
 
пунктуацией, записывать текст с соблюдением полей и красной строки, 
требований каллиграфии. 
•  Умение совершенствовать написанное, исправлять допущенные 
ошибки,  дополнять  текст,  заменять  слова  более  точными,  устранять  
повторения, убирать лишнее. 
Выделим общие задачи учителя в развитии речи учащихся: 
•  Обеспечить хорошую речевую (языковую) среду для учащихся: 
восприятие  речи  взрослых,  чтение  книг,  слушание  разнообразных 
программ. 
•  Обеспечить  создание  речевых  ситуаций,  определяющих 
мотивацию  собственной  речи  учащихся,  развивать  их  интересы, 
потребности и возможности самостоятельной речи, в общем, обеспечить 
речевую практику для учащихся. 
•  Обеспечить  правильное  усвоение  учащимися  достаточного 
лексического 
запаса, 
грамматических 
форм, 
синтаксических 
конструкций,  логических  связей,  активизировать  употребление  слов, 
образование форм, построение конструкций, обеспечить формирование 
конкретных умений в области развития речи. 
•  Вести  постоянную  специальную  работу  по  развитию  речи 
(уровни: 
произносительный, 
словарный, 
морфологический, 
синтаксический и уровень связной речи, текста), связывая её с уроками 
грамматики, чтения, с изучаемым материалом. 
•  Создать в классе атмосферу борьбы за высокую культуру речи, 
за выполнение требований к хорошей речи. 
Главные требования к речи учащихся: 
- содержательность; 
- логичность; 
- точность; 
- выразительность; 
- ясность; 
- правильность. 
Оценивая  выполнение  речевых  упражнений  учащимися,  следует 
учитывать  все  перечисленные  требования  как  критерии  овладения 
речью. 
Речь тесно связана с процессом мышления.  
Современная  школа  уделяет  много  внимания  развитию 
мышления  в  процессе  обучения.  Мышление  не  может  успешно 
развиваться  без  языкового  материала.  Знание  слова,  обозначающего 
понятие,  помогает  человеку  оперировать  этим  понятием,  т.е.  мыслить. 
Понятийное  мышление  формируется  в  начальных  классах  и 
развивается, совершенствуется в течение всей жизни человека.  

92 
 
Таким 
образом, 
овладение 
языком, 
запасом 
слов 
и 
грамматических  форм  создаёт  предпосылки  для  развития  мышления. 
Психолог Н.И.Жилкин писал: «Речь – это канал развития интеллекта… 
Чем  раньше  будет  усвоен  язык,  тем  легче  и  полнее  будут  усваиваться 
знания». 
Основная  задача  работы  по  развитию  связной  речи  в  начальной 
школе  состоит  в  том,  чтобы  научить  детей  свободно  и  правильно 
выражать  свои  мысли  в  устной  и  письменной  форме.  Решение  этой 
задачи  осуществляется  путём  формирования  у  учащихся  совокупности 
речевых  умений,  которые  позволяют  воспринимать  высказывание, 
передавать  его  содержание  и  создавать  своё  собственное.  Общим  при 
этом является то, что и при восприятии, и при передаче содержания, и 
при  создании  своего  высказывания  действия  учащихся  направлены  на 
текст,  на  такие  его  стороны,  как  содержание,  построение  и  речевое 
оформление.  
Таким  образом,  в  комплекс  умений,  формируемых  у  учащихся 
при обучении связной речи, входят  умения,  обеспечивающие  владение 
следующими сторонами текста: 
•  Информационно-содержательные, 
включающие 
 
умения 
получить  информацию  для  высказывания,  раскрыть  тему  и  главную 
мысль в изложении и сочинении. 
•  Структурно-композиционные, 
предполагающие 
умения 
правильно  строить  текст:  умение  выделять  части  в  тексте,  умение 
связно  и  последовательно  излагать  материал,  умение  формулировать 
вводную  и заключительную части текста. 
•  Умения,  связанные  с  использованием  языковых  средств, 
соответствующих целям высказывания, его типу и стилю. 
•  Умения  редактировать  текст  с  целью  совершенствования  его 
содержания, структуры и речевого оформления. 
   Все  речевые  умения  тесно  связаны  между  собой.  Особенность 
данного  обучения  состоит  в  том,  что  оно  строится  с  учётом  связей 
между  формируемыми  умениями.  Усвоение  этих  связей  учащимися 
рассматривается  как  одно  из  важнейших  условий  осознанного 
овладения ими, и, следовательно, овладения текстом и речью в целом. 
В  процессе  формирования  умений  предметом  рассмотрения 
становятся данные связи: 
а)  связь  содержательной  и  операционной  сторон  формируемого 
умения; 
б)  связи  соподчинения  между  умениями,  выделение  ведущих 
среди них; 

93 
 
в)  связи  между  умениями  воспринимать,  излагать  и  создавать 
текст. 
Установление  связи  между  содержательной  и  операционной 
сторонами  умения  выражается  в  том,  что  выполнение  тех  или  иных 
действий  (операционная  сторона)  опирается  на  теоретические  знания, 
лежащие 
в 
основе 
умения 
(на 
содержательную 
сторону). 
Содержательную сторону речевых умений составляют знания о тексте и 
требованиях  к  его  созданию  и  воспроизведению.  В  связи  с  этим  в 
каждом классе обучение  начинается с  работы  над текстом как речевой 
единицей, с выделения его основных признаков (идейно-тематического 
единства,  наличия  заголовка,  структурных  частей,  связей  между 
частями  и  предложениями).  Таким  образом,  учащиеся  постепенно 
овладевают  признаками  текста,  углубляют  знания  о  тексте  от  класса  к 
классу.  Знания  о  признаках  текста  носят  практический  характер  и 
выступают основой для определения тех операций, которые необходимо 
выполнить при работе над изложением или сочинением. 
Осознанному  овладению  речевыми  умениями  способствует 
усвоение соподчинённости между ними, выделение ведущих умений. В 
качестве  ведущих  в  комплексе  речевых  умений  выступают  умения 
раскрывать тему и главную мысль текста (в изложении и сочинении) и 
умение  определять  тему  и  идею  при  восприятии  текста.  С  целью 
осознания учащимися данных умений как ведущих в методике работы с 
текстом предусматриваются специальные приёмы: 
- подбор заголовка, отражающего главную мысль текста; 
-   установление зависимости содержания,  построения и речевого 
оформления  текста  от  его  идеи  при  подготовке  к  изложениям  и 
сочинениям  и  в  процессе  их  совершенствования,  а  также  при  анализе 
авторских текстов; 
-  определение  роли  и  значения  каждого  формируемого  умения 
для овладения ведущими. 
В  качестве  приёма,  обеспечивающего  осознание  цели,  условий 
высказывания, 
возможного 
адресата, 
применяется 
создание 
искусственной  речевой  ситуации.  Ориентировка  в  речевой  ситуации 
способствует  возникновению  мотива,  побуждающего  к  высказыванию, 
и конкретизирует задачи построения текста. 
Определённая  связь  существует  между  умениями  воспринимать, 
излагать и создавать текст, то есть между изложениями и сочинениями, 
а также между различными видами изложений и сочинений. Овладение 
данными  умениями  строится  на  основе  усвоения  учащимися 
последовательности действий над текстом: определения темы и главной 
мысли,  выделения  слов  и  предложений,  важных  для  их  раскрытия, 

94 
 
деления  текста  на  части,  составления  плана.  Связь  между  умениями 
осознаётся путём сравнения выполняемых операций и выделения среди 
них  сходных  и  специфических  для  того  или  иного  вида  работы  с 
текстом.  Приёмом,  способствующим  усвоению  названных  связей, 
служит  составление  памяток  работы  над  пробным  изложением,  над 
кратким изложением, над сочинением. 
Важное  место  в  системе  работы  по  развитию  связной  речи 
отводится 
урокам 
редактирования 
текста. 
Обучение 
совершенствованию  текста  предусматривается  с  1  класса,  и 
предполагает  обучение  редактированию  всех  сторон  текста: 
содержания, структуры  и речевого оформления. Уроки редактирования 
являются  логическим  продолжением  уроков  обучения  изложениям  и 
сочинениям  и  ставят  задачу  совершенствования  формируемых  на  них 
умений. 
Все  уроки  обучения  связной  речи  входят  как  составная  часть  в 
изучение  грамматико-орфографических  тем.  В  то  же  время 
формирование  речевых  умений  в  каждом  классе  строится  по  этапам. 
Содержание  этапов  определяется  целью  и  задачами  обучения, 
направленными  на  формирование  речевых  умений, исходя из  которых, 
выбираются виды упражнений в связной речи. 
Роль сочинений в развитии речи учащихся. 
Деятельность учителя на уроке должна быть чётко направлена на 
развитие  самостоятельности,  творчества  школьников,  широкое 
вовлечение  их  в  живой  процесс  тесного  сотрудничества  с  учителем, 
друг  с  другом.  Творческая  деятельность  должна  взволновать  ученика. 
Вызвать  потребность  самовыражения.  Важную  роль  в  этом  играют 
сочинения. 
Сочинение  –  творческая  работа.  Оно  требует  самостоятельности 
школьника, активности, увлечённости, внесения чего-то своего, личного 
в  текст.  Оно  способствует  становлению  личности  учащегося.  В 
сочинении  для  ученика  обретает  смысл  орфография,  все  изучаемые 
грамматические правила. Готовясь к устному рассказу или письменному 
сочинению, школьники учатся: 
•  Понимать  заданную  тему  или  находить  свою  собственную, 
определять  её  содержание  и  объём,  её  границы,  придерживаться  темы 
на всех этапах подготовки и оформления своего рассказа, сочинения. 
•  Подходить  оценочно  к  материалу,  к  теме  в  целом,  выражать 
своё  отношение  к  изображаемому,  передавать  в  тексте  сочинения, 
рассказа собственную позицию. 

95 
 
•  Накапливать  материал:  наблюдать,  выделять  из  своего  опыта 
главное  –  то,  что  относится  к  избранной  теме;  осмысливать  факты, 
описывать, передавать свои знания, чувства, намерения. 
•  Располагать материал в нужной последовательности, составлять 
план  и  придерживаться  его  в  конструировании  связного  текста,  а  в 
случае необходимости изменять последовательность. 
•  Отбирать  нужные  слова  и  другие  средства  языка,  строить 
синтаксические конструкции и связный текст. 
•  Орфографически  и  каллиграфически  правильно  записывать 
текст, расставлять знаки препинания, делить текст на абзацы, соблюдать 
красную строку, поля и другие требования. 
•  Обнаруживать недочёты и ошибки в своём сочинении, а также в 
речи  других  учащихся,  исправлять  свои  и  чужие  ошибки, 
совершенствовать написанное. (Приложение №1) 
Школьное 
сочинение 
представляет 
собой 
результат 
продуктивной  деятельности  и  является,  с  одной  стороны,  предметом 
обучения,  с  другой  –  средством  достижения  конечной  цели  – 
формирование коммуникативно-речевых умений учащихся. 
Таким  образом,  занятия  по  развитию  речи  –  это  многогранная 
работа,  направленная  на  то,  чтобы  ученики  овладели  не  только 
грамматической теорией и орфографическими навыками, но в процессе 
речевой  практики  овладели  и  умением  правильно  произносить  слова  и 
правильно  употреблять  их  в  речи,  строить  словосочетания. 
Предложения,  связную  речь.  В  целом  развитие  речи  –  это  есть  работа 
над  речевой  культурой  учащихся,  а  значит  и  работа  над  развитием 
личности ребёнка. 
 
 
ӘЛ-ФАРАБИ ДҮНИЕТАНЫМЫНДАҒЫ БІЛІМ ЖӘНЕ 
ТӘРБИЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
ЗАРЫҚХАНОВА АҚМАРЖАН 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті, 
 «Физика»  мамандығының 3 курс   студенті 
Ғылыми жетекшісі: ТҰРҒАНБАЕВА Б.Ш. 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік 
университетінің доценті, п.ғ.к. 
 
Тарихымыздың  ұлы  тұлғаларының  бірі,  аты  әлемге  жайылған 
ғұлама  философ,  Аристотелден  кейінгі  «Екінші  ұстаз»  атанған,  батыс 
пен  шығысты  білімімен  бас  идірген  Әбу  Насыр  әл-Фараби  ежелгі 

96 
 
Отырар (арабша  Фараб) қаласында  қаңлы-  қыпшақ тайпасының әскери 
отбасында  дүниеге  келген.  Әл  –  Фараби  жас  кезінен  талапты,  білімге 
жетік  болып  өсті.  Әкесінің,  ұстаздарының    назарына  ілініп,  тәрбие 
мектебін абыроймен аяқтап, өзбетімен ізденген. Отырар қаласында сол 
кезде бай кітапхана болды. Осындай мүмкіншілікті жақсы пайдаланған 
әл-Фараби  көптеген ғылым  саласынан  хабардар  болды  және грек,  араб 
тілдерін  жетік  біліп,  сол  замандағы  білімді  деген  ұстаздардан  тәлім 
алады.  Өзінің  айтуынша  ғылым  жетістіктерін  тез  танып,  өз  бойына 
сіңіруіне 70 жұрттың тілін білуі көп көмегін тигізген.  Әл- Фараби сонау 
ерте  орта  ғасырлардың  өзінде  адамзат  ілімінің  молайып,  ақыл-
парасаттың  жетілуін,  оқу-ағартудың  қажеттілігін  айтып,  білім  алудың 
маңызын атап көрсеткен болатын.  
Ұлы  ойшыл  философияға  үлкен  мән  берді,  оған  көп  үміт  артты.  
Ол философияны қоғамды оятатын зерде, парасат шамшырағы, халықты 
әділетті қоғамға жеткізетін негізгі бағыт, ұрпақтар арасындағы рухани-
мәдени  сабақтастықты  ғасырларға  жалғастыратын  құрал,  әлеуметтік-
этикалық күрделі мәселелердің шешімін, уақыт талаптарының жауабын 
табатын әдіс деп түсінді. Ойшыл адамды өз болмысын өзі танып білуге 
тәрбиелеу  ісіне  үлкен  мән  берді.    Бұл  мәселені  логикалық,  этикалық, 
педагогикалық,  тілдік  тұрғыдан  кеңінен  саралап,  бұларды  бір-бірімен 
өзара сабақтастықта қарастырады.   
Ол  шығыс  елдерінде      тұңғыш  педагогикалық  жүйе  жасаған 
ғалым.  Жас  ұрпақтың  сана-сезімін  қалыптастыру  үшін  үш  нәрсенің 
ерекшелігін  жүйелеп  алу  шарт:  1.  Баланың  ішкі  ынта-ықыласы, 
құмарлығы,    2.  Ұстаздың  шеберлігі,  ар  тазалығы,    3.  Сабақ  процесінің 
алатын  орны.  Ғалым  дене  тәрбиесі  мен  адамгершілік  тәрбиесінің 
ұқсастығына,  оның  бір-біріне  тигізетін  әсеріне  ерекше  мән  берді.  Әбу 
Насыр өзінің «Риторика», «Поэзия өнері туралы», «Бақытқа жол сілтеу» 
туралы трактаттарында этикалық, эстетикалық мәселелерге көңіл бөліп, 
көркемдік, сұлулық, бақыт, мейірбандық, білім категорияларының бетін 
ашып,  солардың  негізін  дәлелдеп  берді.  Этиканы  ол,  ең  алдымен 
жақсылық  пен  жамандықты  ажыратуға  мүмкіндік  беретін  ғылым  деп 
қарады.  Сондықтан  оның  этика  жөніндегі  көзқарастарында  жақсылық, 
мейірбандық  категориясы  басты  орын  алады.  Оның  этикалық 
ойларынан  терең  гуманистік  көзқарастарды  байқауға  болады.  Өйткені 
адам баласын жаратылыстың, бүкіл жан иесі атаулының биік шоқтығы, 
сондықтанда  оны  құрметтеу  керек  деп  түсінді.  Фараби  жасаған 
қорытындының  басты  түйіні-  білім,  мейірбандық,  сұлулық  үшеуінің 
бірлігінде.  Көркемдік  –  тән  мен  жан  қасиеттерінің  сұлулығын 
көрсететін белгі  деп санайды. Фараби гуманистік идеялары  әлемге  кең 
тарады. Ол ақыл ой мен білімнің биік мәнін дәріптеді.   

97 
 
Фараби  «Еңбек  ету,  саналы  болу,  адамгершілік,  ізгілік, 
ақылдылық  табиғаттан  туындауы  қажет»  деген  ғылыми  тұжырым 
жасады.  Ол  адамды  жер  бетіндегі  тірі  организмдер  дамуының  ең 
жоғарғы  сатысына  көтерілген,  еңбек  құралдарын  жасап,  оларды  өз 
қажетіне жарата білген, түсінікті сөйлей білетін саналы ортаның мүшесі 
дейді.  Адам  туралы  материалистік  көзқарасты  ұстанған  Фараби  адам 
еңбек ету нәтижесінде жоғары сатыға көтерілетінін алға тартады. 
Әл Фарабидің пікірінше оқу, тәрбие, білім алу, еңбек ету, ғылым 
адамы  болу  адамгершілік  және  еңбек  тәрбиесімен  тығыз  байланысты. 
Ол  ең  алғаш  еңбекті,  таза  еңбекті,  адал  еңбекті  тәрбиенің  алғы  шарты 
етіп алды.  «Тәрбиені неден бастау керек»,  «Философияны үйрену үшін 
алдын-ала не білу керек» еңбектерінде ғылымды, оқу-ағартуды меңгеру, 
білім,  тәрбие  алу,  еңбекке  үйрену,  философияны  меңгеру  тәрбие 
әдістеріне байланысты екенін ғылыми тұрғыда дәлелдейді. Осы негізде 
ол  оқыту  мен  тәрбиелеудің  мақсаттарын  жеке-  жеке  анықтайды. 
«Ғылымдар тізбесі», «Ғылымдардың шығуы» еңбектерінде ғылымдарды 
үйрену  ретін  көрсетеді  және  тәрбиенің,  оның  ішінде  еңбек  тірбиесінің 
тарихи  тағылымын,  үлгісін  болашақ  ұрпаққа  өнеге,  тәлім  етіп 
қалдырады.  Әл-Фараби  жас  ұрпаққа  тәлім-  тәрбие  беріп,  еңбекке 
үйретіп,  еңбек  тәрбиесін  беретін  адамды,  яғни  ұстазды  өте  жоғары 
бағалаған.  Оның  ойынша  тәрбиеші  адам,  яғни  қазіргі  мұғалім  «мәңгі 
нұрдың  қызметшісі».  Ұлы  ойшыл  Фараби  тарихи  шындықты,  еңбекті, 
тәрбиені,  оның  ішінде  еңбек  тәрбиесін  адамның  игілігі,  бақыты  үшін 
қолдануды  армандады.  Адамның  игілікке  жету  жолдары  туралы 
ойларын  «сол  кездің  өзінде»  экономиканың,  саясаттың,  мемлекеттің, 
отбасы  тәрбиесінің,  еңбек  тәрбиесінің  мәселелеріне  байланыстыра 
отырып,  аса  қажет  мызғымас  берік  негізге  сүйенеді.  Сондай  ақ  ол 
қоғамды  ақылмен  дұрыс  басқарудың  шарттары  жөнінде  батыл  пікір 
айтқан  ғұлама  ойшыл.  Өйткені  адам  бақытты  болуға    лайық  және  сол 
бақытын  табуға  тиіс.  «Адам  өз  заманында  жақсы  да,  дұрыс 
басқарылатын  қоғамда  ғана  шын  мәнісінде  бақытты  өмір  сүре  алады» 
дейді  данышпан.  Сөйтіп,  Фараби  адамның  іс-әрекетіне  үлкен  мән  бере 
отырып,  еңбек  қана  адамды  жануарлар  дүниесінен  бөліп,  оқшау 
көрсететінін  ғылыми  тұрғыда  дәлелдеді.  Адамзат  қоғамының  өмір 
сүруіне  ең  керектісі  оның  материалдық  тұтыну  қажеттіліктері  дегенді 
бірінші  орынға  қойып,  осынау  маңызды  мәселе  төңірегіндегі  теріс 
көзқарастарды үзілді- кесілді жоққа шығарады. 
Фараби  мұрасының  ішінде  этнопедагогика  үлкен  орын  алады. 
Ұлы  ойшылдың  осындай  этикалық  ойларынан  терең  гуманизмнің  лебі 
еседі,  ол  адам  баласын  жаратылыстың,  бүкіл  жан  иесі  атаулының  биік 
шоқтығы деп түсінді. Бірақ жамандықты жақсылық жеңгенде ғана адам 

98 
 
баласы игі мұратына жетеді деп қорытынды жасайды. Сонымен Фараби 
көзқарастарында  әсіресе  оның  ішінде  білім,  ғылым,  тәрбие,  еңбек  пен 
еңбек тәрбиесі, адамгершілік, игілік туралы ой-пікірлерінің маңызы әлі 
күнге  дейін  өз  маңыздылығын  жойған  жоқ.  Қайта  оның 
көзқарастарының мазмұны қазіргі заман талабына сай қайта түлеп, жаңа 
көрініс  алуда.  Сондықтанда  жаңа  теориялық  жағынан  мазмұн  алары 
сөзсіз. 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1.Көбесов А. Әл-Фараби. Алматы, 1971. 
2.Машанов А.  Әл-Фараби. Алматы, 1970. 
3.Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтама- Алматы, 2010. 
4.Қазақ совет энциклопедиясы. Алматы, 1973, II-том. 
 
 
ТЕРЕТИЧЕСКОЕ ОСМЫСЛЕНИЕ ПОНЯТИЙ «ПАТРИОТИЗМ», 
«ПАТРИОТИЧЕСКИЕ ЧУВСТВА» 
 
КАБАШ М.Е. 
студент 3 курса, специальности «Педагогика и методика начального 
обучения», Университет Алматы 
Научный руководитель: КАРИЕВ А.Д. 
 магистр педагогических наук, начальник отдела науки и 
международных связей, Университет Алматы 
 
В настоящее время можно сказать, что существует однозначность 
в определении такого широкого понятия «патриотизм». Ниже приведем 
определения  понятия  «патриотизм»,  взятые  нами  из  различных 
источников: 
В словаре В.А. Даля «патриотизм – это любовь к Родине» [1]. 
С.И.  Ожегов  рассматривал  «патриотизм  как  преданность  и 
любовь к своему Отечеству, к своему народу» [3].  
В  философском  энциклопедическом  словаре  «патриотизм  –  это 
любовь  к  Отечеству,  преданность  ему,  стремление  своими  действиями 
служить его интересам» [3]. 
Исходя  из  вышеизложенного,  следует  определение  понятия 
патриотизм. 
Патриотизм  –  это  исторически  сложившаяся  и  развивающаяся 
категория 
социальной 
педагогики, 
отражающая 
устойчивое 
положительное отношение людей к своему Отечеству, проявляющееся в 
действительности  на  его  благо,  в  реализации  которого  с  единых 
позиций участвуют и государство, и общество [4]. 

99 
 
Само  понятие  патриотизм  связано  с  множеством  идей: 
национальной,  исторической,  культурной,  географической  и  т.д. 
Поэтому  казахстанскому  патриотизму  присущи  свои  особенности, 
среди  которых  наиболее  существенными  являются  гуманистическая 
направленность  российской  патриотической  идеи;  общинность  как 
устойчивая  склонность  и  потребность  казахстанцев  к  коллективной 
жизни; особая любовь к родной природе. 
Недооценка  патриотизма  как  важнейшей  составляющей 
общественного  сознания  приводит  к  ослаблению  социально  – 
экономических,  духовных  и  культурных  основ  развития  общества  и 
государства. 
Воспитывать патриота – значит формировать человека, которому 
присущи любовь к Родине, стремление к ее процветанию и могуществу, 
прочная гражданская позиция. 
Различные  направления  в  воспитании  патриотических  чувств  у 
младших школьников, характеризуются следующими понятиями: 
- патриотическое воспитание; 
- военно-патриотическое воспитание; 
- национально-патриотическое воспитание; 
- гражданское воспитание; 
- гражданско - патриотическое воспитание. 
Воспитание  патриотических  чувств  –  это  воспитание  патриота, 
формирование 
у 
человека 
важнейших 
духовных 
ценностей, 
отражающих  специфику  развития  нашего  общества  и  государства, 
национального  самосознания,  образа  жизни.  Миропонимания  и 
ответственности за судьбу Родины. 
Патриотическое 
воспитание 
– 
это 
систематическая 
и 
целенаправленная  деятельность  органов  государственной  власти, 
соответствующих  социальных  и  государственных  институтов  (прежде 
всего  семьи  и  образовательной  сферы),  общественных  организаций  и 
объединений  по  формированию  у  граждан  высокого  патриотического 
сознания,  чувства  верности  своему  Отечеству,  готовности  к 
выполнению  гражданского  долга  и  конституционных  обязанностей  по 
защите  интересов  Родины.  Это  сложная  система  социально-
педагогической деятельности, связанная с передачей жизненного опыта 
от поколения к поколению, с целенаправленной подготовкой человека к 
созидательному  труду  на  благо  Отечества,  с  его  социализацией, 
формированием 
и 
развитием 
духовно-нравственной 
личности, 
способной  любить  свою  Родину,  постоянно  ощущать  связь  с  ней, 
защищать  ее  интересы,  сохранять  и  преумножать  лучшие  традиции 

100 
 
своего  народа,  его  культурные  ценности,  постоянно  стремиться  к 
обеспечению безопасности личности, общества и государства[5, 89]. 
Главная  цель  патриотического  воспитания  –  возрождение  в 
казахстанском  обществе  гражданственности  и  патриотизма  как 
важнейших 
духовно-нравственных 
и 
социальных 
ценностей, 
формирование  и  развитие  подрастающего  поколения,  обладающего 
важнейшими активными социально значимыми качествами, способного 
проявить их в созидательном процессе в интересах нашего общества, в 
укреплении и совершенствовании его основ, в том числе и в тех видах 
деятельности,  которые  связаны  с  обеспечением  его  стабильности  и 
безопасности. 
Патриотическое 
воспитание 
открывает 
большой 
спектр 
ценностей  и  затрагивает  разные  аспекты  жизни.  Оно  развивает  и 
формирует  чувство  патриотизма.  Которое  включает  в  себя  заботу  об 
интересах  нашей  великой  страны.  Готовность  ради  Родины  к 
самопожертвованию,  верность  Родине  в  период  военных  испытаний, 
гордость за героическое прошлое нашей страны, за научно-технический 
и  культурный  вклад  нашей  страны  в  мировую  цивилизацию, 
отрицательное  отношение  к  социальным  порокам  общества, 
уважительное  отношение  к  историческому  прошлому  и  традициям 
нашей  Родины.  Настоящий  патриот  свои  дела  и  поступки  всегда 
оценивает  главной  мерой:  как  они  укрепляют  и  прославляют  наше 
Отечество. 
Военно  –  патриотическое  воспитание  -  это  составная  часть 
патриотического  воспитания  и  его  высшая  форма,  ориентированная  на 
формирование у школьников высокого патриотического сознания, идей 
служения Отечеству, способности к его вооруженной защите, привитие 
гордости  за  отечественное  оружие,  любви  к  своей  военной  истории, 
военной службе и военной форме одежды, сохранение и приумножение 
славных воинских традиций. Военно – патриотическое воспитание – это 
самое важное направление воспитания.  
Героико  –  патриотическое  воспитание  –  это  также  составная 

жүктеу/скачать 2,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: