О ббк 83. 3 (5 Қаз) б 20 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті

357
өткізген  еңбегіміз?»  деген  тармақтағы  «біздің»  деген  сөзден  кейін 
жұлдызша қойылып, осы беттің астына «ойланып, ойланып» деген 
автор сілтемесі берілген. Сілтеме 1989 ж. жинақта жоқ. Осы жолдан 
кейінгі «Әше жөн» деген сөз 1991 ж. басылымда «Әсте жөн» деп 
өзгертілген. Түпнұсқа бойынша 2003 жылы түзетілді, осы жинақ не-
гізге алынды.
«есек  пен  үкі».  Бұл  өлең  1991  ж.  басылымда  «Қырық  мысал» 
жинағының 36-ншы мысалы ретінде берілген. Түпнұсқаға сүйенсек, 
аударма  «Маса»  жинағында  жарияланған.  сондай-ақ,  түпнұсқада 
«Есек пен үкі» мысалының түйіні ретінде берілген ғибрат:
«...Жазған сөз жаным ашып Алашыма:
Алаштың адасқан аз баласына.
Қаннан қан еткен інім, бауыр жұртым!
  Қараған «Қара таудың» қаласына.
Іші лас, сырты таза залымдардың
Алданып құр сыртының тазасына.
Мәз болып байғазы алған балаларша 
  Сатылып жылтыраған танасына.
Әбілдің зиаратын аттап өтіп,
Қабылдың бата қылма, моласына.
Қорыққанға қос көрініп, қойдай үркіп,
  Тығылып дажалдың итханасына.
Ес кетіп, сабыр қалмай сасқалақтап,
Қорыққаннан көзің сыймай шарасына.
Ұмытып Құдайды да, Құранды да,
  Бас ұрма Лат, Манат ағашына»
төрт шумақтың алдында келетін яғни «Тал түсте лақты деп соны айтып 
жүр» деген тармақпен тәмамдалған бөлігі «Аудармалар» деген тарауға, 
ал жоғарыда келтірілген «Жазған сөз жаным ашып Алашыма» деген 
тармақтан басталатын алдыңғы мысалдық бөлікте айтылған ғибраттық 
ойды білдіріп тұрған қорытынды бөлігі «Өлеңдер» атты тарауға топтас- 
тырылған. 2003 ж. басылымда бұл мысал түпнұсқадағы қалпына кел-
тірілді. 
«Жазған сөз жаным ашып Алашыма» деген тармақтан бастала-
тын  жоғарыда  келтірілген  үзінді  «Ақ  жолға»  (1991)  енбей  қалған. 
Түпнұсқадағы «Тығылып дажалдың итханасына» деген тармақ 1989 ж. 
жинақта «Тығылып тажалдың бұтханасына» деп берілген және түп- 
нұсқадағы «Бас ұрма Лат, Манат ағашына» деген тармақ 1989 жыл- 
ғы жинақта «Бас ұрма ләнат-манат ағашына» деп өзгертілген, бұл 

358
өзгертулер  түзетілді.  Лат,  Манат,  Ғузза  –  арабтардың  ислам  дінін 
қабылдаған уақытқа дейін табынған пұт мүсіндері.
«Қазақ  қалпы».  Түпнұсқада  бұл  атау  «Қаз  едік  қатар  ұшып 
қаңқылдаған» деп басталатын өлеңдікі. Ал 1989, 1991 ж. жинақтарда 
бұл  өлеңнің  аты  «Қазақ  салты»  деп  өзгеріске  түскен.  Түпнұсқа 
бойынша «Қазақ салты»атты өлеңі «Қалтылдақ қайық мініп еспесі 
жоқ» деп басталады. 1989, 1991 ж.ж. жинақтарда соңғы өлең «Қазақ 
қалпы» деп аталады. 1922 жылғы нұсқада «Қазақ қалпы» өлеңі бірін-
ші, «Қазақ салты» екінші берілген. Түпнұсқалық қалпына 2003 жылы 
келтірілді.
«Қазақ  салты».  Осы  өлеңдегі  «Жақынмен  ыуылдастық  ит-
тей үрдік» деген тармақтағы «ырылдастық» деген сөз «Ақ жолда» 
«араздастық» деп өзгертілген. Бұл сөз түпнұсқадағы қалпына 2003 
жылы түзетілгендіктен, осы жинақ негізге алынды.
«жиған-терген». Түпнұсқада «Мақтады ұлық – болды мәз!» де-
ген тармақтағы «ұлық» деген сөзге А.Байтұрсынұлы «ұлық – хакім» 
деген түсінік берген. Түпнұсқада сонымен қатар «Арендаға алып па» 
деген тармақтағы «арендаға» деген сөзге де автор «жалдауға» деген 
сілтеме берген. Ал бұл түсініктер 1989, 1991 жж. жинақтарда негізге 
алынбаған.Түпнұсқадағы «Жан-жақты бұлт торлады» деген тармақ 
1989,  1991  жж.  жинақтарда  «Көкті  бұлт  торлады»  деп  өзгеріске 
түскен. Түпнұсқадағы: «Қазағым, елім, Қайқайып белің» деген тармақ- 
тағы  «қайқайып»  деген  сөз  «Ақ  жолда»  (79-б.)  «қайқиып»  деп 
өзгерген.  Осы  келтірілген  тармақтың  соңына  жұлдызша  қойылып, 
сілтеме  түрінде:  «Соңғы  8  жол  өлең  төңкерістен  бұрын  шыққан 
«Масаларда», цензура рұқсат етпегендіктен басылмаған. А.Б.» де-
ген  түсінік  берілген.  Бұл  түсінік  1989,  1991  жж.  жинақтарға  енбей 
қалған. Және 1989 ж. жинақта: «1922 жылғы Қазаннан шыққан ба-
сылымында:
Қазағым, елім,
Қайқайып белің,
Сынуға тұр таянып.
Талауда малың,
Қамауда жаның,
Аш, көзіңді, оянып!
Қанған жоқ па, әлі ұйқың,
Ұйықтайтын бар не сиқың? –
деп келетін 8 жол өлең қосылыпты» деген түсінік берілген (311-б). 
«Ақ жолдың» алғысөзінің авторы да осындай түсінікті өз атынан бер-
ген. Өзгерген тұстар түпнұсқа бойынша 2003 жылы түзетілген.
«жауға  түскеннің  сөзі».  Өлең  атауы  түпнұсқада  1989,  1991 

359
жж.  жинақтарда  «Жауға  түскен  жан  сөзі»  деп  өзгеріске  ұшыраған. 
Түпнұсқадағы өлең атауы 2003 жылы қалпына келтірілді, осы жинақ 
негізге алынды.
«Адамдық  диқаншысы».  «Көңілін  көгертуге  құл  халықтың» 
деген  тармақтағы  «көгертуге»  сөзі  «Ақ  жолда»  «көтеруге»  деп 
өзгертілген.  Бұл  сөз  түпнұсқадағы  қалпына  2003  жылы  түзетілген- 
діктен, осы жинақ негізге алынды.
«Көк есектерге». Түпнұсқадағы: «Мүбтала ғып салғандай бұл 
азапқа» деген жолдың бастапқы сөзі 1991 ж. жинақта: «мұншама» 
деп өзгертілген. Бұл өлең 1989 ж. жинаққа енбеген. «Мүбтала» – араб 
сөзі, «душар болу», «бір нәрсеге ұшырау, жолығу» деген мағынада 
қолданылып тұр. Түпнұсқа бойынша 2003 жылы түзетілді, осы жинақ 
негізге алынды.
«Қа...  қаласына».  Түпнұсқада  қысқартылған  қала  аты  1991  ж. 
жинақта «Қарқаралы» деп толықтырылған. Түпнұсқа 2003 жылы қалпы- 
на келтірілді, осы жинақ негізге алынды.
«жұбату» (Қазақтың бала жұбату өлеңі). Түпнұсқадағы: «Нулы, 
нулы Жерің қайда?» деген сөйлемнің бастапқы сөзі «Ақ жолда» (72-
б.)  «Тулы»  деп  өзгертілген.  Ал,  «Сулы,  сулы»  деген  тармақ  «Сулы, 
шулы», «Ел қорғаны» деген тіркестер 1991 ж. жинақта «Ел қорыған» 
(72-б.) деп өзгертілген. Түпнұсқадағы: «Сулы көлден сұсты айырды» 
деген сөйлемдегі «сұсты» деген сөз 1989, 1991 жылғы жинақтарда 
«құсты» деп өзгертілген.
Осы  төрт  буынды  өлеңнің  түпнұсқадағы:  «Биің  болды»  деген 
тіркес 1989, 1991 жж. жинақта «Бибің болды» деп өзгеріске түскен. 
Ахмет түзген «би» мен «биің» деген сөздің мәнін аңғару үшін осы 
жолдарды:
37. «...Би орнына 
38. Биің болды,
39. Би деу бірақ 
40. Қиын болды...»
зер  салып,  үңілсек  «бұрынғы  бидің»  орнына  «би  болғанның» 
билігі  «би»  деп  айтуға  келмейтінін  қоғамға  аңдату.  Өлеңнің  41-
тармағындағы: «Қаралды би» «Қараны би» (73-б.) деп, ал «Қараны 
жан» деген тіркесі «Параны би» деп өзгеріске түскен. Бұл өлең жол-
дары түпнұсқадағы қалпына 2003 жылы түзетілгендіктен, осы жинақ 
негізге алынды.
«н.Қ. ханымға». «Ақ жол» жинағында «Н.Қ-ханымға» өлеңінің 
атауына  құрастырушы  тарапынан  «Нәзипа  Құлжановаға  арналған» 
деген  сілтеме  берілген.  Түпнұсқада  анықтамалық-сілтеме  берілме-
гендіктен, 2003 ж. жинақта түпнұсқалық қалпы бойынша берілді.

360
«Ақын ініме». 1922 ж. түпнұсқадағы: «Азырақ құлағың сал, ақын 
інім! Ойымыз, рухымыз жақын, інім» деген жолдар 1991 ж. жинақта: 
«Аз  сөзге  құлағың  сал,  ақын  інім!  Ой,  пікір,  рухымыз  жақын, 
інім»  десе,  «Аузымен  орақ  орып  бәрін  де  етер»  деген  тармақ  «Ау-
зымен орақ орып бәрін де істер»деп, «Қымыз бен еті жоқ құр та-
тыр білім» деген соңғы жолы «Еті мен қымызы жоқ – тақыр, інім» 
өзгеріске түскен. 
Өлеңнің  Міржақып  Дулатұлына  арналғандығына  құрастырушы 
сілтеме берген. Өзгертеулер түпнұсқа бойынша 2003 жылы қалпына 
келтірілді.
«и.Б. жездем хатынан». Бұл өлең 1991 ж. жинаққа кірмеген, ал 
1989 ж. жинақта 11 жолы түсіп қалған. Шумақ мәтіні мынадай: 
«...Мода болды кіділік, 
сал сөзді елегіш.
Бір жөнге тарту жоқ,
Шалқайақ ерегіс,
Алалықтан күш бөлу –
Бұл қанша керек іс?
Шемен бар әуе дерлік,
сасық бар бүйе дерлік 
замана түрленді,
жақсылар кірленді,
Азасынан у жерлік».
Осы  өлеңдегі  «мода»  деген  сөзге  А.Байтұрсынұлы  «ресім»  де-
ген балама берген. 1989 ж. жинақта бұл ескерілмеген. Түпнұсқаның 
бастапқы қалпы 2003 ж. жинақта толығымен берілді.
«жауап хаттан». Бұл өлең «Ақ жолға» жинағына енбеген. Түп- 
нұсқадағы: «Жолдан мен де шықпайын, Сөзбен сыйлап мықтайын» 
деген  тармақтар  1989  ж.  жинақта:  «Жолдан  мен  де  шықпаймын, 
Сөзбен сыйлап мықтаймын» деп өзгертілген. Өлең жолдарындағы 
өзгертулер түпнұсқадағы қалпына 2003 жылы түзетілгендіктен, осы 
жинақ негізге алынды.
«ғылым». Бұл өлең 1991 ж. басылымда жоқ. Осы өлеңде: «Сөз 
емес арнап жазған дос пен қасқа» деген жолдардан кейін келетін:
«ғылым бар бет жууда талай,  – дедік. 
жуған жөн бұлай бастап, бұлай  – дедік.
жусаңдар солай етіп, сауабы көп,
жаза бар жұмағанда олай, – дедік.
Шарттар көп, – дедік, – ғұсыл құйынғанда, 
Шаһуат пәлендей боп құйылғанда,

361
Қалайша көзде(...) деп айтпады екен?
Үйрет, – деп, – мұның бәрін, бұйырғанда!»
деген екі шумағы 1989 ж. жинаққа кірмеген. Өзгертулер мен өлең шумақ- 
тары түпнұсқадағы қалпына 2003 жылы түзетілгендіктен, осы жинақ 
негізге алынды.
«надсоннан».  Надсон  Семен  Яковлевич  –  петерборлық  орыс 
ақыны.  Азаматтық,  ғашықтық  тақырыптардағы  және  табиғатты 
бейнелейтін  лирикалық  өлеңдерімен  қатар  «Христианка»  (1878), 
«Көктемгі  ертегі»  (1882)  атты  поэмалардың,  «Проза.  Күнделіктер. 
Хаттар» (1912) атты кітабына енген прозалық шығармалардың, «Со-
фья  патшайым»  атты  өлеңмен  жазылған  драмалық  туындының  ав-
торы. Шығармалары мынадай басылымдарда жарияланған: 1. Полн. 
собр.  соч.  Т.  1-2.  Петербург,  1917;  Полн.  собр.  стих.  М.-Л.,  1962; 
С.Я.Надсон. (Сб. статей), СПб., 1887.
Бұл аударма өлең 1991 ж. жинаққа енбеген. Түпнұсқадағы: «Бұзық- 
тық  түзіктікті  таптағанға»  деген  тармақ  1989  ж.  жинақта 
«Бұзықтық  түзуіңді  таптағанға»  десе,  «Жүре  алмай,  дымы 
құрып,  сонда  әрі»  деген  тармақ  «Жүре  алмай,  демі  құрып  сон-
да әрі» өзгертілген. Бұл жолдар түпнұсқадағы қалпына 2003 жылы 
түзетілгендіктен, осы жинақ негізге алынды.
«Бақ». Түпнұсқадағы: «Жаңа түсіп басылған» деген тармақтағы 
«жаңа»  сөзі  1989  ж.  жинақта  «ана»  болып  өзгеріске  түссе,  «Гүл 
қамауда  сеніп  тұр»  деген  тармақ  1989,  1991  жж.  жинақта  «семіп» 
десе, «Қашан көңіл жасарар» деген тармақ 1991 ж. жинақта «Қашан 
көңіл жарасар» деп берілген. Бұл сөздер түпнұсқадағы қалпына 2003 
жылы түзетілгендіктен, осы жинақ негізге алынды.
«Пушкин (Вольтерден)». Бұл өлең – А.С.Пушкиннің «Стансы (из 
Вольтера)» атты туындысының аудармасы. Пушкин шығармаларының  
10  томдық  толық  жинағында  1817  жылы  жазылған  бұл  шығарма 
жөнінде:  «При  жизни  Пушкина  не  печаталось.  Вольный  перевод 
стансов  Вольтера  Сидевилю»  деп  жазылган  (А.С.Пушкин.  Полное 
собрание сочинений в десяти томах. Издание четвертое. Том первый. 
Стихотворения. 1813-1820. Ленинградское отделение Ленинград: На-
ука, 1977. Стр. 471). Вольтер (бүркеншік аты, шын аты мен фамили-
ясы  –  Мари  Франсуа  Аруэ.  (21.11.1694,  Париж  –  30.5.1778,  сонда) 
– француз жазушысы, философ, тарихшы.
«Стансы» терминіне М.В.Гаврилов: (франц. «stance», италиянша 
«stanza шумақ», сөзбе сөз мағынасы: тұрған жер, аялдама) ХVIII-XIX ғ. 
поэзиясында шағын көлемді шумақтар түрінде жазылған (әдетте төрт 
тармақ, көбінесе 4 бунақты ямб), әрқайсысынан соң міндетті кідіріс 
(нүкте), мазмұны көбінесе медитативті. Орыс әдебиетінде А.С.Пушкин- 
нің  «Стансылары»  кеңірек  танылған.  С.  жанрлық  белгілері  айқын 

362
емес,  ХІХ  ғ.  өшеді»,  –  деп  түсінік  берген  (Литературный  энцикло- 
педический  словарь.  Москва:  Советская  энциклопедия,  1987.  Стр. 
419).
1991 ж. жинақта аударма-өлең атауындағы «Пушкин» деген сөзі 
көрсетілмеген. 2003 ж. жинақта түпнұсқа бойынша «Пушкин. (Вольтер- 
ден)» деп түзетілді. Түпнұсқадағы: «Қыздыр дейсің, топ, жиынды жан 
дейсің» деген тармақ 1989, 1991 жж. жинақта «Қыздыр дейсің мәжі- 
лісті, жан дейсің» деп өзгертілген. Бұл өзгеріске түскен өлең жол-
дары түпнұсқадағы қалпына 2003 жылы түзетілгендіктен, осы жинақ 
негізге алынды.
«Ат». Түпнұсқадағы: «Әбзелмен жарқыраған әсем басып» деген 
тармақтың «басып» сөзі 1989, 1991 жж. жинақта «басқан» деп өзгер- 
тілген. Бұл сөз түпнұсқадағы қалпына 2003 жылы түзетілгендіктен, 
осы жинақ негізге алынды.
«Данышпан Алектің ажалы». Бұл аударманың атауы 1989, 1991 
жж.  жинақта  «Данышпан  Аликтің  ажалы»  деп  берілген.  Бұл  өлең 
А.С.Пушкиннің «Львов жылнамасындағы» жылнамалық әңгіме не-
гізінде жазылған. 1825 жылы жарияланған «Песнь о Вещем Олеге» 
атты шығармасының аудармасы.
Түпнұсқадағы:  «Царград  –  Станбул  қаласының  бұрынғы  аты. 
Сауыт Царград – сонан шыққан сауыт». «Перун – дінсіздер табы-
натын пұт» деген А.Байтұрсынұлының берген түсініктері 1989 ж. 
жинақта: «Царград – қаланың аты. Сауыт – сонан шыққан сауыт. 
2. Перун – дінсіздер табынатын пұт» болып, ал «Ақ жолда»: «Пұт, 
дінсіздер  табынатын»  деп,  «перун»  сөзіне  ғана  түсінік  берілген. 
Осы өлеңдегі:  «Қалқаның  қақ басында  Царградтың»  деген  тармақ 
1989,  1991  ж.ж.  жинақта  «Қалқанның  –  қақ  басында  Царград-
ты» десе, ал «Күңіркеп дұшпандарың көре алмайды» деген тармақ 
«Күңкілдеп, дұшпандарың көре алмайды» деп, «Әйтсе де, ой мен 
жүзі торғылданар» деген «Әйтсе де ой мен жүзі тарғылданар» деп 
өзгеріске түскен. Өзгертілген өлең жолдары түпнұсқадағы қалпына 
2003 жылы түзетілгендіктен, осы жинақ негізге алынды.
«Балықшы мен балық». А.С.Пушкиннің 1833 жылы жазылған 
«Сказка о рыбаке и рыбке» поэмасының аудармасы.
Түпнұсқадағы: «Деп ұрысты: «Миы ашыған, қу, көк сақал» де-
ген  тармақ  1989,  1991  жж.  жинақта  «Алжыған,  миы  ашыған,  қу 
көк сақал» деп өзгертілсе, осы туындыдағы: «Зумрет, березелі бар 
білезік»  деген  тармақтағы  «зумрет»  –  «зумруд»  деп,  «Жеткен  жоқ 
жаным  әлі  ризалыққа»  дегендегі  «ризалыққа»  –  «ырзалыққа»  деп 
өзгеріске түскен.
Ал түпнұсқада берілген 3 шумақ 1989 ж. жинақта бар, «Ақ жолға» 
енбей қалған:

363
«...Шал айтты: – «Құтырдың ба? Түзу ме есің?
Болмасын астамшылық, мұның кесір!
Білмейсің іс ретін, сөз мәнісін,
Жұрт күлер: «Қор болған, – деп, – бақыт, есіл!»
Бұл сөзге кемпір қатты ашуланып,
Жіберді шалды жаққа салып-салып.
Қалайша маған қарсы сөз айтасың?
Сен мұжық, мен ақ сүйек, қой – деп, танып!
Сөз айтар шалда хал жоқ, жөнеледі,
Қарайып теңіз беті, түнереді:
Шақырған шал даусына балық келіп,
«Ақсақал, не айтасың? Сөйле!» деді».
Бұл шумақтар және өзгеріске түскен сөздер түпнұсқадағы қалпына 
2003 жылы түзетілген, осы жинақ негізге алынды.
«Алтын әтеш». А.С.Пушкиннің 1834 жылы жазылған «Сказка о 
золотом петушке» атты өлеңінің аудармасы.
Түпнұсқадағы:«Арқадан  да,  Құбыладан»  деген  өлең  жолы  «Ақ 
жолда» «Сырттан десе, Құбыладан» деп, «Қыз: «Хи-хи-хи! Ха-ха-
ха!»  деген  тармақтан  кейінгі  «Қорықпайды  екен  обалдан.  Күлген 
болды  һәм  Дадан»  деген  тармақтар  «Дейді:  «Батыр  хан  Дадан, 
Қорықпас білем обалдан» 1989, 1991 жж. жинақта өзгертілген. Бұл 
өзгертулер түпнұсқадағы қалпына 2003 жылы түзетілгендіктен, осы 
жинақ негізге алынды.
«лермонтовтан». Бұл туынды «Ақ жолға» енбеген. Түпнұсқадағы: 
«Отрывок  из  поэмы  Лермонтова»,  «Мцыри»,  «Монах  –  сопы»  де-
ген түсінік-сілтемелер 1989, 1991 ж.ж. басылымдарда ескерілмеген. 
«Тифлис шаһарына өтіп кетті» дегендегі қала аты 1989 ж. жинақта 
«Тиблис» деп, «Мейілі шаппағанын дәм-тағамға» деген тармақтың 
бірінші  сөзі  «Тәбеті»  деп  өзгертілген.  Бұл  өзгеріске  түскен  сөздер 
мен сілтемелер түпнұсқадағы қалпына 2003 жылы түзетілгендіктен, 
осы жинақ негізге алынды.
ҚАзАҚтың БАс АҚыны
Бұл ғылыми-зерттеу мақала «Қазақ» газетінің 1913 жылғы 39, 40, 
43-сандарында жарияланған. Газет нөмірлерінің микрофильмдік төл 
көшірмелері ҚР Орталық Ғылыми кітапханасында сақтаулы. Ал, осы 
газеттің №39-40 нөмірі ҚР Ұлттық кітапханасының қорында бар.
Микрофильм  сапасының  нашарлығына  байланысты  43-сандағы 
мәтінді оқу мүмкіндігі болмады. «...Абайдың асылын танып, дұрыс 
баға берген нәрсесі жалғыз өлең емес, көп нәрсені Абай сөз қылған» 

364
деп басталатын газеттің 43-санында жарияланған мәтіні түпнұсқамен 
салыстырылмады,  сондықтан  1989  жылғы  жинақты  негізге  алдық. 
Ал,  аталған  әдеби  зерттеудің  «Қазақ»  газетінің  1913  жылғы  39-40-
сандарындағы мәтінін 1989, 1991 жж. жинақтармен салыстырылып, 
өзгеріске  түскен  сөздер  қалпына  келтерілді.  Газеттегі:  «...мақтап 
отырған Абайы біздің Әбубәкір, Сейдахмет, Ақмолаларымыз...» де-
ген тіркесте XX ғасырдың басындағы қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі 
болып табылатын ақынның аты «Әдебиет танытқышта» Ақмолда деп 
аталған, ақын есімі түзетілді.
39-сандағы мәтіннің 1-бетінде: «Абай кітабы. Бағасы – 70 тиын. 
Семейде Көпбай Байысов лавкасында сатылады» деген сілтеме беріл-
ген. Мәтіннің осы тұсы да түпнұсқа бойынша берілді.
39-санның  3-бетіндегі  «Біліммен  би  болып,  жұрт  билейтін  за-
ман өтіп, тасың би болатын заманға қарсы туған» деген сөйлемдегі 
«тасың»  деген  сөзден  кейін  1989,  1991  жылғы  жинақтарда  «тас-
пен» деген сөз жақшаға алынып, қосарлана берілген. Түпнұсқадағы 
қалпына келтірілді.
1989, 1991 ж. жинақтарда «Қосарлы бейітсымал келді арасы» де-
ген өлең жолындағы «бейітсымал» деген сөзге сілтеме түрінде «Өлең, 
жыр» деген түсінік берілген. Бұндай түсінік түпнұсқада жоқ.
Ал, түпнұсқадағы «Мінәжат ғалымдардың зар-наласы» деген тар- 
мақтағы  «ғалымдардың»  деген  сөз  жоғарыда  аталған  жинақтарда 
«уәлилердің» деген сөзбен ауыстырылып, бұл сөзге де сілтеме ретінде 
«Әулие, Пайғамбар» деген түсінік берілген екен. Түпнұсқа қалпына 
келтірілді.
Газеттің  40-санында  мысал  ретінде  алынған  Абайдың  «Өлең 
–  сөздің  патшасы,  сөз  сарасы»  деген  өлеңінен  соң  сілтеме  ретінде 
бұл шығарманың мәтіні қашан және авторының кім екенін білдіретін 
«1887-ші  жыл  (Абай)»  деген  анықтама  берілген,  ал  бұл  анықтама 
жоғарыда көрсетілген екі жинақта да алынып тасталған. Бұл жинақта 
олар түзетіліп берілді.
«Қазақ» газетінің 39, 40-сандардағы мәтіндерден кейін автордың 
аты-жөні «А.Б.» деп қысқартылған түрде көрсетілген. Ал, 43-санның 
микрофильмдегі  мәтінінің  тым  көмескілігінен  жалғасын  оқу  қиын 
болғандықтан,  оның  соңында  да  осындай  қысқарған  атау  тұруы 
мүмкін деген болжам жасауға болады.

365
әДеБиет тАнытҚыШ
Ғылыми  түсініктемеде  «Әдебиет  танытқыштың»  2003  жылғы 
жинағы  негізге  алынып,  түпнұсқамен  қайта  салыстырылды,  өзгер- 
тулер енгізілді. 
Көрнек  өнерінің  тараулары.  Түпнұсқадағы  «...келтіре  сүгірет 
жасау өнері» деген тіркес 1989 жылғы жинақта «...келтіріп сүгірет 
жасау өнері» деп, ал 1991 жылғы жинақта «...келтіре сурет жасау 
өнері» болып өзгертілген. 
Түпнұсқадағы  «...қарайық»  деген  сөз  1989  жылғы  жинақта 
«қарайық» деп дұрыс келтірілсе, 1991 жылғы жинақта «...қаралық» 
деп өзгерген. Бұл 2003 жинақта қалпына келтірілген, біз осыны не-
гізге алдық.
Абайдың  әйелді  сымбаттауы.  Түпнұсқа  мен  1989  жылғы 
жинақтағы «аласыз....» деген сөз 1991 жылғы жинақта «Аласы аз....» 
деп  берілген  екен.  «Көрінер  аузын  ашса,  кірсіз  тісі»  деген  жолдар 
түпнұсқа мен 1989 жылғы жинақта дұрыс берілсе, 1991 жылғы «Ау-
зын ашса, көрінер кірсіз тісі» болып, сөздердің орын ауысқан. 
Түпнұсқадағы «Тамағын үлбіреген кір шалмайды» деген өлең жолы 
«Ақ жолда» «Үлбіреген тамағын күн шалмайды» болып өзгерген. 1989 
жылғы  жинақта  түпнұсқадағыдай  берілген.  Түпнұсқадағы  «Шашы 
бар  қолаң  қара  жібек  талдай»  деген  өлең  жолын  1989  жылғы  ба-
сылым түпнұсқаға сай берсе, 1991 жылғы басылымда «Қолаң қара 
шашы  бар  жібек  талды»  болып  өзгерген.  Түпнұсқа  2003  жылы 
қалпына келтірілген, осы нұсқа негізге алынды.

жүктеу/скачать 1,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: