Мен Абайдың ақындық мек тебі өз деңгейінде зерттеліп

Бұдан кейін Бүкіл дүниежүзілік қып-

шақ тар қауымдастығының төрағасы Ласло 

Вад Баяндур мырза екі елдің қарым-қа ты-

насын нығайтуға септігін тигізгені үшін 

Қоңыр атындағы №154 мектеп ди рек то-

ры Ернар Шәуенұлын «Vitezi Rend – 

«Алтын крест» орденімен марапаттады. 

Vitezi Rend тәртіп сақшылары және ры-

царь дың ордені деген мағынаны білдіреді. 

Орта ғасырларда мажар патшасы оны тек 

қыпшақ батырларына ғана беріп отырған. 

Осыдан екі жыл бұрын Ернар Шәуенұлын 

Мажарстан Президенті Ласло Шойом 

өзінің арнайы жарлығымен «Ерен еңбегі 

үшін» медалімен марапаттаған болатын. 

Өз кезегінде Алатау ауданы әкімінің 

орынбасары Маржан Ертайқызы аудан 

әкі 

мі Бағдат Сайланбайұлының атынан 

шақтар одағының төрағасы Ласло 

Вад Баян дур мырзаға алтын тұлпар сыйға 

тарт ты. 

Одан соң мектеп директоры: «Бізде 

еш 

пей 

құралған «Жұл дыз» би тобы «Қаражорға» 

биін орын 

дады. Осылайша салтанатты 

шара мерекелік концертке ұласты.  

Серік ЖҰМАБАЕВ

жам бойынша бюджет кірістері 190  млрд 

теңгеге артық орындалып, 3 трлн 35 млрд 

теңгені құрайды. Салық түсімдері бол са, 

182,7 млрд теңгеге ұлғаяды. Әлеу меттік 

салаға бөлінетін қаржының кө лемі 40,2 

млрд теңгеге артады. Ол ақша меди ци на-

лық көмекті жетілдіруге, ден сау лық сақтау 

мекемелерінің  мате риал дық-техникалық 

базасын күшейтуге, әлеу меттік төлемдерді 

ұл ғайтуға, Назар баев университетін да-

мы 

бақ 

деңгейдегі екі кол 

ледж 

дің құрылысына 

да  мал  шаруа шы лығын  дамыту,  қазақ-

стан 

дық астықты әлем 

ғару және отандық өнім өндірушілерін 

қол дау үшін 38,8 млрд тең ге шығарылып 

отыр. Тұрғын үй-ком 

муналдық кешенді 

дамыту мақсатында 37,8 млрд теңге қа-

рас 

тырылған. Бұл қар 

мәселесін шешіп, жал дамалы тұрғын үй 

на 

рығын дамыту көзделген. Сондай-ақ 

ша раларына – 13,1 млрд теңге, ал ай-

мақ тық мәселелерді шешуге 129,6 млрд 

тең ге  қарастырылған. 

Үкімет отырысының қорытындысы 

бо йын ша 2011-2015 жылдарға арналған 

Қа зақ станның  әлеуметтік-экономикалық 

даму болжамының өзгертілген үлгісі және 

«2011 жылға республикалық бюджетті 

нақ тылау туралы» заң жобасы бірауыздан 

ма құлданды.

Үкімет бюджетті нақтылады

Бүгінгі ұрпақ – болашақтың иесі

Өткен жұмада Алматы қаласындағы №154 мектепте күллі түркі 

әлемінің біртуар ұлы, қазақ тілінің жанашыры, ХХ ғасырдағы аса 

ірі ғалым Иштван Қоңыр Мандокидің мемориалды ескерткіш- 

тақтасының ашылу салтанаты болып өтті. Оған атақты ғалымның 

жұбайы Айша Мандоки, Венгрия Республикасының Алматыдағы 

бас консулы Силард Телеки, Будапештегі Мандоки коллегиумының 

оқытушылары мен студенттері қатысты. 

Мектепке Қоңырдың 

ескерткіш-тақтасы 

орнатылды

Кеше Министрлер кабинеті ел экономикасына қатысты екі 

маңызды құжатты мақұлдады. Үкімет, ең алдымен, 2011-2015 

жылдарға арналған Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық даму 

болжамының өзгертілген үлгісін құптады. Осыдан кейін аталған 

құжатқа енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды ескере отырып, 

республикалық бюджетті нақтылау туралы заң жобасын бірауыздан 

бекітті. 

ТМД Парламенттік ассамблеясына достастыққа мүше кейбір 

елдер қатыспайды деген ақпарат қаншалықты рас?

Мұратбек ДЕМЕСІН, Алматы

Иә, ТМД Парламенттік ас-

сам блеясының құрамына Қазақ-

стан, Молдова парламенттері, 

Бе 

ларусь, Армения елдерінің 

Жоғарғы Рада сы, Тәжікстанның 

Оли Мад 

жи 

стан ның  Жо ғор ғұ  Ке ңе ші  және 

Ресей  Фе де ра циясының  Феде-

рал 

отыр саңыздар,  Өз бекстан,  Тү-

рік  менстан  елде рі нің  заң  шы ға-

рушы ор гандары жоқ. Айта кету 

керек, ТМД-ның тұсауын кескен 

Алматы қаласында дәл осы ТМД 

ПА-сы да 1992 жыл дың 27 нау-

ры зында 

құрыл ған 

болатын. 

ТМД  Пар ла мент тік  ассам блея-

сы на  Ауғанстан  ба қы лаушы  ел 

ре  тінде  кіреді.

Қазір газет, радио, теледидардың заманы өтіп барады 

деген пікір көп айтылады. Статистикалық көрсеткіштер 

мұны дәлелдей ме?

Жәнібек ЕСЕНЖОЛ, Алматы облысы

Дәстүрлі ақпарат құрал да-

ры ретінде аталатын газет, ра-

дио, теледидардың заманы 

өтіп бара жатыр деуге әлі 

ертерек. Қа зіргі уақытта әлем-

дегі күн де лікті шығатын газет-

тер 

ны 8 мыңға жуық-

тайды. Олар 

дың бір күндік 

та ралымы 40 миллион газетті 

құ райды.  Әлемдегі  ра дио қа-

был   да ғыш тар дың 

саны 

мил  лиардқа жуық, адам ба-

сына шаққанда – 4/1. Әлем-

дегі  теледи дар лар дың  жал пы 

саны 400 млн-ға жуық тайды 

делінеді. Де генмен бұл нақты 

көрсеткіштер емес, ақпарат 

таратушы  құ рал   дардың  саны 

бұдан әл 

де 

мүмкін.

эко номикалық-әлеуметтік  саланы  ғана 

емес, сонымен бірге идеологиялық сала-

ны басты стратегиялық мақсатқа қосуымыз 

керек. Идеология – жастар ұйымдары ой-

лайтын секілді бір реттік акция емес, жас-

тардың санасына «мемлекетшілдік са на-

ны» қалыптастыратын кешенді жүйеге не-

гізделгені шарт. Әрине, бұл – оңай шаруа 

емес.

құндылықтар шеңберінде қолданыстағы 

«Жастар саясаты туралы» Заңның 

орындалуын дербес қадағалаған жөн. 

Заман иесі, болашақ тұтқасы – жастар. 

Біз екі кезеңді көрген буынбыз. Ал бүгінгі 

жастар – Отанға ортақ игілікті пайдала ну-

шы, іске асырушы, дамытушы Тәуелсіз ел 

пер  зенттері.  Президентіміз  Н.Назарбаев 

өз сөзінде: «Менің халқым өзге ұлттың тү-

сі не кірсе, шошып оянатын ауыр-ауыр тағ-

дыр  лар ды басынан кешті. Тіпті тұқым-те-

бе 

рі 

болды. Бі 

рақ азаттыққа деген арпалыс, 

Тә 

сіз 

жеткізді», – дейді. Шындығында, мұндай 

әлемге айқара құшақ ашқан кезең қазақ 

жұртында бұрын-соңды болған емес. 

Тәуелсіздік сонысымен де еш нәрсеге 

айырбастамас, жоғалтып алуға болмайтын 

құндылыққа айналуы тиіс. Осы орайда 

өткенді үлгі қылып, рухы бодандыққа бой 

алмаған Тәуелсіз ел перзенттерінің 

«тәуелсіз санасын» қалыптастыру идеясы 

– заман туғызған қажеттілік.

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: 

білімді де ілімді, қауқары найзағайдай 

жарқылдап, қара бұлтты қақ жарған жан-

жақты дамыған ұрпақ тәрбиелеу – бүгінгі 

уақыт еншісіндегі енжарлықты көтермей-

тін ең басты қоғамдық міндет.

Бақытбек СМАҒҰЛ

келтіруге болады. Елбасымыздың «ХХІ 

ғасыр – білім ғасыры» деп топшылауының 

өзі көрегендіктің нақылы екендігін осыдан 

түсінуге болады. Әрбір Қазақстанның 

жасы он бес адамның санасына лайық 

қарулануы тиіс. Бұл – уақыт талабы, дә-

лел 

өркениет өрісі жолында дінімізге, салт-

дәстүрімізге барсақ та, біліммен бой лағ а-

ны мыз абзал. Ұлттық рухтың жүрегі ұлт-

тық сана сезім болса, күретамыры – па т-

риотизм. 

Баукең бір сөзінде: «Халықтың халық 

бо лып өмір сүруі не жырымдалып жүріп, 

өз бет-бейнесінен айырылуы сол ұлт өкі лі-

нің өзінен кейінгі ізбасарына бабалар ама-

на тын қай салада жеткізуіне байланысты. 

Ата дәстүр, ана тілі өздігінен жалғаспайды 

не сырттан біреу келіп көсегемізді көгертіп, 

сақтап бермейді», – деген. 

Қазіргі қазақ қоғамындағы жастарға 

«мы наны ойлайды, армандайды» деп пі-

кір айту өте қиын. Әр азаматтың өзінің 

өмір 

лік ұстанымы мен қызығушылығы 

бар. Өзім араласатын жастардың дені – 

мемлекетті алдыңғы қатарлы, дамыған ел 

атты асыл мұратының тек сөз жүзінде ға на 

емес, іс жүзінде асқанын армандай 

тын 

қан-

ой лары. Алайда бар арманы билік пен ақ-

шаны көздеген жастарды да көз шалып қа-

луда. Олардың санасы үшін «ұлт», «та рих», 

«діл», «дін» түсініктері – жат нәрсе. Бү гінгі 

күнмен өмір сүріп, ертеңін не күтіп 

отырғанын ойламайтындар қатарын, мі не, 

осы санаттағы азаматтар түзеді. Бұл ру хани 

мәңгүрттікке апарып соқтырған ол қылық 

– жастарымызды тәрбиелеп отыр 

ған 

жалпыұлттық идеяның олқы тұ сы. 

САЯСИ  БЮРО

Аманхан ӘЛІМ, ақын, М.Мақатаев 

атындағы сыйлықтың лауреаты, ҚР 

мәдениет қайраткері:

– Оның шәкір ті 

деп Көкбай ақын-

ды, Әріп Тәңірбер-

ген ов ті,  «Абай  жо-

лы» ро манындағы 

Шұбарды айтуға 

болады. Абайдың 

өз балаларынан 

бас тап бүгінгі күнге 

дейін жалғасқан 

ақындарды шәкірті 

деп айтуға болады. 

Мәселен, Қадыр 

аға Мыр залиев. Жалпы, философиялық 

ой-пікірді поэзияға айналдыру, ол – не кен-

саяқ талант иелерінің еншісінде. Абай – 

соның басы. Басшысы болғанда да, ол өз 

заманында, өз уақытында ке луі мен басы 

болып отыр. Өйткені Абай – оған дейін де 

қазақ поэзиясындағы философиялық 

түйіндерді жазба стиль ге көшірген тұлға. 

Оның Шәкәрім қажы ға ықпалын айтсақ, ол 

– өзінше бір төбе әңгіме. Сондықтан да 

Абай – жаңа кезең нің, жаңа заманның 

басында тұр ған қазақ жазба әдебиетінің 

тілін қалып тастырған ақын. Мен бір жолы 

Абайды бас ақын, басты ақын емес 

дегенімде, кейбіреулер түсінбеді. Абай ды 

жоққа шығарып отырғандай болып маған 

соқтыққандар табылды. Бұл Абайды жоққа 

шығару емес, егер біз бар поэзияны 

Абайдан бастасақ, онда оған дейінгі 

ақындарымыз  бен  жырау лары мызды 

жоққа шығарғанмен бір дей боламыз. Абай 

болмаса, біз ұлт ре тінде өмірге ештеңе де 

бермеген болып шыға келеміз. Абайды 

жаңа кезең нің бас ақыны деп қабылдау ке-

рек. Ал кейбір сыншыларымыз осыны 

ескермейді. Абай шәкірттері де сол жа ңа 

кезеңнің жемісі және дәстүр жалғас-

тырушысы. Мәселеге осы тұрғыдан келуі 

керек. Мағауия, Шәкәрім, Әріптерді 

айтқанымызбен, Абайдың шәкірті деп 

Абайдан кейінгі барлық ақындарды айтуға 

болады. Себебі Абай – біз үшін поэтикалық 

ірі тұлғалықтан бұрын ұлт ақыны ретінде 

қабылданатын тұлға. Менің бір айтқаным 

бар «халық ақыны көп, ал ұлт ақыны некен-

саяқ» деп. Сондықтан бас-басымен айтып, 

оның бәрін де Абайдың шәкірті дей беруге 

де болмайды. «Абай шәкірті» деген сөздің 

өзіне аса ыждаһаттылықпен ойланып, 

байқап қарауымыз керек. Кім Абайға қай 

жағынан шәкірт, міне, осыны ұғып алайық. 

Бұл әңгіме төңіре гінде үлкен «ревизия» 

жасалуы керек. Шын мағынасындағы 

шәкірті кім деген сұ рақты кеңінен талдап, 

талқылау ке рек. Біздің сын әлі соған жауап 

берген жоқ. 

ОЙТ

О

ЛҒАМ

Абай шәкірттерінің 

өз бағасын алар кезі жетті

Бұл ретте, қазақтың Абайы кез келген 

ұлттың беткеұстар ойшылынан оқшау әрі 

дара тұр. Мұның себебін әдебиетші ғалым 

Бауыржан Ердембековтің тілімен түсіндірер 

болсақ, «...Әлем әдебиетінде шәкірт 

тәрбиелеген дер некен-саяқ кездескенімен, 

дәл Абай сияқ ты бірнеше ақынның басын 

құрап, тақы рып беріп, өлең жазғызып, 

жазғанын орта 

ға салып талдап, түзеп 

дегендей, шын мә нін де, осындай әдеби іс 

жосығын жүзеге асырғандары кемде-кем. 

Өзімізге етене жақын орыс әдебиетіне 

назар аударсақ, А.Пуш 

кин де, М.Лер-

монтов та әдеби мек 

теп ашып, шәкірт 

тәрбиелемепті. ХІХ ға сыр дың 50-жыл-

дарында орыс әдебиетіне Н.Гогольдің әсері 

зор болғаны белгілі. Әйтсе де «Біз Гогольдің 

«Шинелінен» шыққанбыз» деген кейінгі 

қаламгерлердің қанатты сөзі жазушының 

тікелей шәкірттері емес, оның дәстүрін 

жалғастырушылардың айтқаны екенін 

естен шығармау керек». Басқаша айтқанда, 

Гогольдікі – дәстүр, бағыт та, Абайдікі – 

ұстаз бен шәкірт ара 

сын 

дағы тікелей 

қарым-қатынастың  көрі ні сін  байқататын 

тура мағынасындағы мек 

теп болып 

шығады. 

Дей тұрғанмен де, «ұлы» халықтың 

бет кеұс тар  ақын-жазушыларында  кездесе 

бермейтін тікелей әдеби қарым-қатынас-

тың айғағы болған ақындық мектеп, ақын 

шә кірттер қазақ әдебиетіне, оның ішінде 

Абай ға тиесілі болуы кеңестік танымның 

отырып жырға қосқан Көкбай Жанатайұлы-

ның эпикалық шығармалары жарық көру, 

зерттелу түгіл, тар қапасқа қамалды. Ақын-

ның жеке өмірі де саяси кінәлаулардан құр 

қалған жоқ. Сол заманда Көкбайдың діни 

бағыттағы өлеңдері ақын мұрасының зерт-

телуіне кедергі болды. Сөйтіп, ақынның 

бай әдеби мұрасы: өлеңдері мен айтыс-

тары, дастан-жырлары қаншама уақыт 

бойы зерттелусіз қала берді. Сол сияқты, 

Абай дың тұңғыш ұлы әрі ақын шәкірті 

Ақыл байдың да поэмалары мен бірқақ-

пайлары, жекелеген өлеңдері бүгінге то-

лық жеткен жоқ. Тақырып таңдау, идеялық 

бағыт, көркемдік ізденістер жөнінен Абай 

ру хымен үндес Ақылбай шығармалары да 

әдебиетшілер назарынан тыс қалып 

келеді. 

Абай мектебінің дәстүрін бүгінге жал-

ға ған халық ақыны, фольклоршы, ком-

позитор Шәкір Әбенов те өзіндік тағдыры 

бар, таланты дара, бірегей тұлға еді. Есте 

сақтау қабілетінің ерекшелігімен дүйім 

жұртты таңғалдырып өткен қазына қария 

тоқсаннан асқан шағында да Абай мен 

Шәкәрімнің, Көкбай мен Әріптің, басқа да 

көптеген ақындардың жыр-дастандарын 

жатқа айтудан танбаған. Ғасырға жуық 

өмі рінде тағдырдың көптеген теперішін 

көріп, жазықсыз қудаланған, зорлық-

зомбылыққа тап болған қайсар ақын соған 

қа 

ра 

мастан талай сүбелі шығармалар 

қалды рып кетті. Сондай-ақ мұның бәрі де 

өзіндік мазмұнымен, жанрлық, стильдік 

артықшылықтарымен қазақ әдебиетін 

мейлінше байытқан, түрленткен тағылым-

ды шығармалар болды. 

Қорыта айтқанда, Абайдың ақындық 

мектебінің ілгері-кейінді өкілдерінің қай 

қайсысы да – зерттеп-зерделеуге, сый-

құр метке лайық жандар. Сондай-ақ олар-

дың әдеби мұрасын саралау қазақтың сөз 

өнерін қай жағынан болсын байыта түсері 

даусыз.

САУАЛНАМА

Абайдың ақындық айналасы 

туралы не айтасыз?

Бекболат 

ТІЛЕУХАН, ҚР 

Парламенті 

Мәжілісінің 

депутаты, қоғам 

қайраткері:

– Абайды ұстаз 

тұтатын қазақтың 

бәрін де Абайдың 

шәкірттері деуге бо-

лады. Бертіндегі 

Уәйіс, Шәкәрім, 

Әсет 

 

терді айтамыз ғой, ал бірақ кім 

Абайдың тағылымын, поэзиясын оқып, 

содан нәр алса, оны, әлбетте, Абайдың 

шәкірт тері деп айтуға болады. Абайдың 

жа нын да  Шәкәрім,  Көкбай,  Мүрсәлім 

секіл 

ді адамдар аз болмаған. Оның 

барлығы да – оның заңды шәкірттері. 

Зерт теуге келсек, Шәкәрім зерттеліп-ақ 

жатыр, ал Әсет Найманбайұлының шы-

ғар машылығы әлі де зерттелінбей келе 

жатқаны өкінішті, әрине. Көкбайды болса, 

онша ақын ретінде айта алмай мын. Қарап 

отырсақ, Абайдың өзі де, оның шәкірттері 

де жыраулар поэзиясы нан нәр алған. 

Абайдың теңдесі жоқ ақын екеніне 

ешкімнің дауы жоқ, десек те, сол Абайдың 

өзі жыраулардан сусындап, солардан үлгі 

алған. Осылай айтуға толық негіз бар. 

Себебі бәрі де дәстүрлі қазақ поэзиясының 

жалғасы екенін теріске шығаруға 

болмайды. Дулат жыраулардың нақ өзі 

болса, Абай – сол Дулаттардың жалғасы. 

Бірақ ол қанша дегенімен Құнанбай 

қажының баласы ғой. Абай – шығыс, 

батыс әде 

биет 

терінен де сусындаған 

адам. Оның шәкірттеріне оралсақ, шынын 

айтқанда, шәкірттерінің барлығы да сол 

Абайдың көлеңкесінде қалды ғой бәрі. 

Абайдың молданы сынаған жерін бүкіл 

мұсыл ман ды сынағандай етіп көрсеткен 

заман болды, байды сынаған жерін бүкіл 

қо ғам ды  сынағандай  етіп  көрсетті.  Мұның 

өзі де бір үлкен тақырып екенін түсін-

гендейміз. 

Дайындаған 

Ардақ ҚҰЛТАЙ

Басы 1-бетте

Басы 1-бетте

ОЙ-КӨКПАР

Жабал ШОЙЫНБЕТ, Абай атындағы 

ҚазҰПУ-дың «Абайтану» ғылыми-зерттеу 

орталығының атқарушы директоры

Абайдың ақындық мектебі 

өз деңгейінде зерттеліп жатыр ма?

Бауыржан ЕРДЕМБЕКОВ, 

филология ғылымының докторы, 

профессор

 Ал осы таралыммен Абай туралы 

зерттеулермен исі қазақ баласы таныс деп 

айта алмасымыз анық. 

Кез келген қазақ Абайды танығанымен, 

оның шәкірттерінің ешқайсысының атын 

атап, түсін түстеп бере алмайды. Тіпті ұлы 

ақынның шәкірт тәрбиелеп, өзінің ақындық 

мектебінің қалыптасуына ықпал еткенінен 

де хабарсыз. Бұл – ақиқат. Сондықтан 

Абайдың ақындық мектебі өз деңгейінде 

зерттеліп жатқан жоқ деп айтуға болады. 

Ал бірлі-жарым зерттеулердің насихаты 

жеткілікті деңгейде емес. Сондай-ақ жа-

қында «Абайтану» атты екі томдық еңбек 

жазылды. Оның да бүкіл еліміздің мек-

тептеріне тарай қоятынына күмәнім бар. 

Мәселен, Абай ақынның шәкірті Әріптің 

150 жылдығына орай, Әріп шы 

ғар-

маларының толық жинағын шығардым. 

Алайда республикалық деңгейде тарата 

алмай, қолым жеткен адамдарға ғана 

өзімнің таратып беруіме тура келді. Алайда 

ғылыми айналымға түскен жоқ. Мемлекет 

өз бетінше Әріп ақынның шығармаларын 

шығаруға тырысқан жоқ, жарық көрген 

кітаптың таратылуына да мүдделілік таны-

тар емес. Осылайша Абайдың ізін қуып, 

қазақ әдебиетіне үлес қосқан тұлғаларымыз 

елеу  сіз қалып жатыр. Рас, Шәкәрім бір-

шама зерттелді. Алайда одан басқа Абай-

дың ізін басқан, тәлімін көрген Көкбай, 

Әсет, Әріп секілді тұлғаларды ешкім таны-

Абайтанушы ғалымдарымыздың пікірі осылайша екіге жарылып тұр. Әйтсе де бір кездері тұтас 

ғасырдағы қазақ әдебиетінің қалыптасуына ықпал еткен, ұлы ақынның тәлімін алған 

жүктеу/скачать 3,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: