С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік

ӨЛКЕТАНУ №4, 2010
70
общества, появление первых печатных 
изданий,  открытие  статистических 
комитетов  позволило  шире  и 
глубже  изучить  историю  и  природу 
Павлодарского  и  Семипалатинского 
Прииртышья. Длительное время центром 
всей  музейно-краеведческой  работы 
в названом регионе был ЗСОИРГО в 
Омске и Семипалатинский областной 
статистический комитет, учрежденный 
в  1878  году  в  Семипалатинске  [2]. 
Комитет являлся почти единственной 
организацией, ставившей целью своей 
работы изучение и исследование края, 
объединил  в  своем  составе  членов 
с  разнообразным  специальным 
образованием,  среди  которых  было 
немало  политических  ссыльных-
народовольцев, которые, оказавшись 
заброшенными  на  далекую  окраину, 
чувствовали потребность в приложении 
своих  знаний  и  в  использовании 
имевшейся энергии. Первым секретарем 
к о м и т е т а   с т а л   п о л и т и ч е с к и й 
ссыльный  Е.П.  Михаэлис,  который 
имел  разностороннее  образование. 
Именно благодаря его усилиям начали 
собираться коллекции по археологии и 
зоологии. Сбор предметов, имеющих 
музейное  значение  и  их  накопление 
навели его на мысль об основании в 
г.  Семипалатинске  музея.  Эта  идея 
была  поддержана  председателем 
с т а т к о м и т е т а ,   г у б е р н а т о р о м  
А.П.  Проценко.  Активное  участие 
в  работе  по  сбору  экспонатов 
принимали ссыльные революционеры 
и   п р о г р е с с и в н о   н а с т р оен н а я 
интеллигенция  П.Е.  Маковецкий, 
Н.И.  Долгополов,  А.А.  Леонтьев,  
П.Д. Лобанов, Абай Кунанбаев и местные 
краеведы братья Белослюдовы.
  Т а к и м   о б р а з о м ,   п р и 
статистическом  комитете  начало 
формироваться собрание письменных 
и вещественных источников, которое 
постоянно расширялось. Одновременно 
с накоплением коллекций в Комитете 
скапливались и книги, послужившие 
впоследствии основанием общественной 
библиотеки. Таким образом, вопрос об 
учреждении Музея встал одновременно 
с вопросом учреждения библиотеки. Их 
основанию способствовало и наличие 
денежных  средств,  выплаченное 
китайским правительством в качестве 
возмещения  убытков,  понесенные 
русскими подданными в Зайсанском 
уезде  в  1867  году,  которые  были 
причислены к специальным средствам 
Министерства  внутренних  дел  на 
удовлетворение  местных  нужд 
Семипалатинской области. В 1883 году 
на  учреждение  музея  и  библиотеки 
было выделено 1500 рублей, из них на 
нужды  Библиотеки  было  отпущено 
1200 рублей, а на нужды музея только 
300 [3]. Открытие Семипалатинского 
областного музея и Семипалатинской 
общественной библиотеки состоялось 
11 сентября 1883 года. В 1888 году на 
средства  статистического  комитета 
был  издан  каталог  археологических 
коллекций (85 предметов). Однако к 
1893 году, как свидетельствует доклад 
председателя статистического комитета 
ӨЛКЕТАНУ жАңАЛықТАры

71
Н.Н.  Петухова,  музей  и  библиотека, 
постепенно пришли в состояние полного 
упадка. Коллекции, состоящие из чучел 
птиц  и  животных,  без  надлежащего 
ухода подверглись повреждению молью, 
а  библиотечные  книги  расхищались 
читателями. В связи с материальной 
несостоятельностью  статистический 
комитет передает в 1893 году коллекции 
музея Обществу попечения о начальном 
образовании. В этот период в состав 
имущества музея входило 17 шкафов-
витрин и коллекции, в которые входило 
2296 предметов. Коллекции содержали 
материалы по этнологии, археологии, 
зоологии, палеонтологии и горному делу, 
а также 283 тома изданий РАН и 36 
томов Санкт-Петербургского общества 
естествоиспытателей [3, с.5].
В   1 9 0 2   г о д у   б л а г о д а р я 
усилиям  секретаря  статистического 
комитета  Н.Я.  Коншина  был 
учрежден Семипалатинский подотдел 
Западно-Сибирского отдела русского 
географического общества, сотрудники 
которого наладили работу краеведческого 
музея.  К  тому  времени,  согласно 
акту  приемки  осталась  только  часть 
коллекции  музея.  Семипалатинский 
подотдел  вел  большую  работу  по 
организации  работы  краеведческого 
музея. В 1916-1920 годы, после первой 
мировой и гражданской войны музей 
фактически не финансировался [3, с.8]. 
В 1922 году большинство сибирских 
музеев, находившихся в ведении отделов 
Русского  географического  общества, 
выделились в самостоятельные единицы 
и  Семипалатинский  музей  согласно 
положению  о  губернских  музеях,  с  
1 апреля 1927 года был назван губернским 
музеем, его первым директором стал 
А.А. Андрианов [2]. Семипалатинский 
краеведческий  музей,  образованный 
при  Семипалатинском  областном 
статистическом  комитете,  является 
старейшим музеем в северо-восточном 
Казахстане.
В начале ХХ века существенным 
фактором возрастания общественного 
интереса к музейному делу стало бурное 
развитие  массового  краеведческого 
движения. В 1920 году было создано 
Общество  изучения  Киргизского 
края, переименованное в 1925 году в 
«Общество изучения Казахстана». Его 
членами были выдающийся востоковед 
и этнограф А.А. Диваев, композитор, 
музыковед  и  собиратель  казахских 
народных  песен  А.В.  Затаевич  и  др. 
Наиболее  пристальное  внимание 
историков привлекали революционная 
и национально-освободительная борьба 
казахского  народа.  Для  развития 
промышленности важны были полезные 
ископаемые.  Поэтому  создавались 
филиалы  общества  в  различных 
областях  и  городах  республики. 
Такие  научные  общества  вовлекали 
в  краеведческую  работу  рабочих, 
крестьян, интеллигенцию и учащихся 
[4]. По республике в каждой области 
были открыты облотделения «Общества 
изучения  Казахстана»,  результатом 
работы  которых  стало  открытие  в 
1915 году Кустанайского и Восточно-
НоВоСТи КрАЕВЕдЕНия
В.Н. АЛияСоВА

ӨЛКЕТАНУ №4, 2010
72
Казахстанского краеведческих музеев, 
в 1920 году - Кокшетауского историко 
– краеведческого музея. Характерной 
чертой деятельности музеев в этот период 
было  распространение  исторических 
знаний и сбор краеведческого материала, 
шел  сложный  процесс  деятельности 
органов  Советской  власти  по  учету 
и сохранению памятников прошлого, 
а также отражающих переживаемый 
момент.  Это  был  период  активного 
развития у местного населения интереса 
коллекционирования  и  создания 
основ музейного и архивного дела в 
Казахстане [5]. 
В   1 9 3 8   г о д у   р е ш ен и е м 
оргкомитета  при  Президиуме 
Верховного  совета  КазССР  по 
Павлодарской области было образовано 
Павлодарское  областное  оргбюро 
«Общества  изучения  Казахстана» 
[6]. Основной целью Общества было 
развитие творческой инициативы масс 
и воспитание любви к социалистической 
родине  в  деле  изучения  природных 
богатств.  Основными  задачами, 
которые ставило «Общество изучения 
Казахстана»  перед  областными 
орготделениями в регионах, были: 
1)  Сбор  и  поиски  полезных 
ископаемых;
2)  Исследование  и  изучение 
природных богатств (растительный и 
животный мир);
3) Выявление и сбор документов, 
воспоминаний по истории революционного 
движения, о восстании казахов 1916 г., о 
гражданской войне в районе;
4 ) В ы я в л е н и е   и   с б о р 
археологических  памятников  и 
произведений народного творчества;
5)    Изучение  и  освещение 
вопросов  народного  образования, 
культурно-просветительского  и 
бытового развития населения;
6)    Исследование  и  изучения 
всех отраслей народного хозяйства в 
условиях области;
7 )   С о д ей с т в и е   н а уч н о-
исследовательским  и  хозяйственным 
организациям  в  деле  изучения 
Казахстана;
8 )   П р о в е д ен и е   м а с со в о-
п р о п а г а н д и с т с к ой   р а б о т ы , 
популяризация  знаний  о  Казахстане 
путем лекций, докладов, бесед, печатанья 
брошюр, издания сборников [7].
В  протоколе  №  1  Первой 
областной  конференции  «Общества 
изучения Казахстана» по Павлодарской 
области в 1939 году, говорилось: « Для 
того, чтоб развернуть краеведческую 
работу,  нам  нужен  музей»  [8].  Но 
только 10 июня 1942 года на основе 
решения Павлодарского облисполкома 
депутатов  трудящихся  в  Павлодаре 
был создан краеведческий музей, хотя 
вопрос  о  его  открытии  поднимался 
намного  раньше.  В  музей  были 
переданы все дела ликвидированного 
Общества  изучения  Казахстана. 
Собственного помещения музей не имел, 
поэтому велась лишь собирательская и 
пропагандистская работа.
Таким  образом,  в  развитии 
к р а е в е д ч е с к о г о   д в и ж ен и я , 
ӨЛКЕТАНУ жАңАЛықТАры

73
коллекционирования,  формировании 
первых  музейных  коллекций  в 
Семипалатинском  и  Павлодарском 
П р и и р т ы ш ь е   б о л ь ш а я   р о л ь 
принадлежит  созданию  и  работе 
различных  обществ:  исторических, 
географических,  музыкальных, 
театральных,  пожарных  и  т.п., 
поднимающих  проблемы  сбора  и 
сохранения краеведческих материалов. 
Центром всей музейно-краеведческой 
работы  в  регионе  был  ЗСОИРГО  в 
Омске,  Семипалатинский  областной 
статистический комитет и «Общество 
изучения  Казахстана».  Благодаря 
деятельности  которых  происходит 
с т а н о в лен и е   с е т и   и с т о р и к о-
краеведческих музеев в регионе: 1883 
год  -  открытие  Семипалатинского 
областного музея – старейшего музея 
в  крае  и  в  Казахстане,  1915  год  - 
открытие  Восточно-Казахстанского 
краеведческого  музея  и  в  1942  году 
открыл  свои  двери  для  посетителей 
краеведческий музей в г. Павлодаре.
литература
1. Нестерова С.В. Научные общества 
Барнаула  на  рубеже  XIX-XX  веков  // 
Промышленное зодчество Алтая. – Барнаул, 
1996. – С.74-78.
2. Байгужинов К.А., Галлиев М.А. 
Семипалатинску 285 лет. – Семипалатинск, 
2003. – 92 с.
3.  Андрианов  А.А.  Краткий 
очерк Семипалатинского музея // Труды 
Семипалатинского  окружного  музея.– 
Семипалатинск, 1929.– С.3-9.
4.  Нурахметова  Г.Б.  От  кружков 
до  музея  //  Культурное  наследие 
Павлодарского Прииртышья. – Павлодар, 
2003. – С.9.
5. Какенова Г.М. Культурная жизнь 
Северного  Казахстана  в  20-е  годы  ХХ 
века. Автореф. дис. …канд. истор. наук. 
– Алматы, 1994. – 26 с
6. Архив ПОИКМ им. Г.Н. Потанина. 
Годовой отчет и докладные записки о работе 
отделения за 1938 г. О.1, Д.12, Л.4.
7. Архив ПОИКМ им. Г.Н. Потанина. 
Переписка с республиканскими оргбюро 
«Общества  изучения  Казахстана».О.1, 
Д.9, Л.52-56.
8. Архив ПОИКМ им. Г.Н. Потанина. 
Протокол Первой областной конференции 
«Общества  изучения  Казахстана»  от 
31.05.1939 г. О.1, Д.20, Л.1.
НоВоСТи КрАЕВЕдЕНия
В.Н. АЛияСоВА

ӨЛКЕТАНУ №4, 2010
74
ӨЛКЕТАНУ жАңАЛықТАры
Е.қ. абЕУоВа                                                                        ӘОЖ 908 (574.53)
Павлодар мемлекеттік педагогика институты
ШығыС-қАзАқСТАН оБЛыСы АБАй 
АУдАНыНың «әУЛиЕ» ЕСКЕрТКіШТЕрі
В данной статье дается характеристика памятникам 
природы, истории и культуры Абайского района Восточно-
Казахстанской  области,  известным  в  народе  как 
«святые».
In given article the characteristic is given to nature sanctuar-
ies, stories and cultures of Abaj area of the East Kazakhstan area, 
known in the people as «The sacred».
Абай ауданы Шығыс Қазақстан 
облысының  оңтүстік-батысындағы 
әкімшілік аудан. Орталығы — Қарауыл 
ауылы. Абай ауданының жері ойлы -
қырлы болып келеді. Оңтүстік батысын 
Ханшыңғыс (1152 м) және Шыңғыстау 
(1077 м) шығысын Дегелең, Ордатас, 
батысын Дос, Мыржық таулары алып 
жатыр [1]. 
Мақаланың  негізгі  мақсаты 
бұл  аймақ  бойынша  әулие  культтік 
ескерткіштер  жөнінде  мәліметтер 
жинау,  сонымен  қатар  сол  жердің 
тарихымен, этникалық құрылымымен, 
табиғи-тарихи объектілермен танысу, 
оларды фотосуретке түсіру, зерттеу. 
Зерттеу жұмыстары барысында 
Шығыс  Қазақстан  облысының  Абай 
ауданы орталығы Қарауыл ауылы мен 
сол ауданға қарасты Тоқтамыс ауылы 
арасындағы  көнеден  келе  жатқан 
ескерткіштер  зерттелді.  Сонымен 
қатар  олардың  классификациясы 
жасалды.  Негізінен  ескерткіштерді 
келесі топтарға бөлуге болады:
- «Әулие» ұғымымен байланысты 
жергілікті жер-су аттары;
- «әулие» тарихи ескерткіштер, 
оларға  үңгірлер,  обалар  және  тас 
стеллаларын жатқызуға болады;
- «әулие» адамдарға байланысты 
және қазіргі кезде махаббат символына 
айналған ескерткіштер; 
Сонымен  қатар  осы  өңірде 
қожалар  нәсілдері  де  өмір  сүрген. 
Жалпы осы Абай ауданының табиғаты, 
тарихы өте қызық және құпиялы. Әрбір 
тауы, әрбір кішігірім бұлағы мен көлі 
талай оқиғалардың куәсі іспеттес. Ал 
енді әрбіреуіне жеке тоқталып өтейік. 
С а р ж а л   а у ы л ы н а н   к ей і н  
70-80 шақырымнан кейін алдымызда 
Ақтас  тауы  көріне  бастайды.  Ақтас 
тауына  келетін  болсақ  тау  көрінісі 
керемет.  Ақтас  деп  аталу  себебі  тау 
құрылымына  байланысты  болуы 
керек,  ақтастардан  құралған  бұл 
тау күндіз ақ, кешке қарай күмістей 
жарқырайды. 

75
НоВоСТи КрАЕВЕдЕНия
Е.қ. АБЕУоВА
Ақтас тауынан басқа бұл ауыл 
маңында Машан тауы да бар. Сонымен 
қатар Шаған деп аталатын шағын көл 
де орналасқан. Машан тауы мен Шаған 
көліне анықтама бере кетсек:
Машан тауы Шыңғыс тауының бір 
бөлігі Хан Шыңғыс қыратынан оңтүстік-
батысқа қарай орналасқан. Машан тауынан 
шығысқа қарай Мамат және Бұғылы 
таулары  да  орналасқан.  Бұғылы  деп 
аталған себебі ерте кездері бұл жерлерде 
бұғылар өмір сүрген. Бұған дәлел ретінде 
Шыбынтай мен Әділ жартастарындағы 
кездесетін тастағы бұғы суреттері. 
Ерте  кезден  белгілі  қазақтар 
жылқыларды  «Моһ-Моһ»  деп 
шақырады.  Алғашқы  жылқылар 
Қытайда, ғұндардың көмегімен пайда 
болды. Демек «Ма» сөзі қытай тілінен 
аударғанда «жылқы» деген мағынаны 
білдіреді.  Ал  «Мо»  сөзіне  «а»  әрпін 
қосатын  болсақ,  онда  жақсылықтың 
белгісі деген мағынаны білдіреді. Атақты 
қытай зерттеушісі Сыма-Цянь «сянь» 
немесе «шань» сөзін «жер» деген сөзбен 
байланыстырады [2]. Толығырақ айтсақ 
«құрбандық жасалатын жер». Осыдан 
«Машан»  сөзіне  келетін  болсақ, 
жоғарыда  келтірілген  деректерден 
« ж а қ с ы л ы ғ ы   м о л   ж ы л қ ы н ы ң 
құрбандық  шалынған  жері»  деген 
мағына шығады. 
Машан  тауы  мен  Шыңғыс 
тауының арасында Шаған көлі ағады. 
Атауы  жағынан  бірнеше  мағынаны 
білдіреді:
1) жіңішке, суы аз, яғни қазақтың 
«шағын» сөзімен мағыналас.
2)  Өсімдік  атауы,  Батыс 
Қазақстанда  шаған  деп  аталатын 
өсімдік бар.
3)  «чаган»,  «таза»,  «ақ» 
манихейлік  ұғымда  негізгі  түсті 
білдіреді. 
Сақ тайпалары аримаспылардан 
кейін бұл өңірде жеті тайпалы қимақтар 
өмір сүрген. Баршамызға белгілі оларда 
манихейлік кең өріс алған болатын. Бұл 
ағым  VII  ғасырдан  бастап  таралған. 
Яғни «шаған» көлінің атауы өсімдік 
аталуымен аталды деген болжам дұрыс 
емес секілді, сондықтан не қазақтың 
шағын  сөзімен  байланысты,  не  сол 
жерлерде бұрын өмір сүрген халықтың 
діни ағымына байланысты қойылған 
деген қорытынды шығады. 
Шаған  көлінің  оң  жағасында 
Қоңыр  әулие,  Қыз  әулие,  Қырық 
үңгір, Шаңырақ әулие деп аталатын 
үңгірлер  орналасқан.Яғни  «әулие» 
қатарына жатқызылған деп үңгірлерді 
қарастыруға болады. Шаңырақ әулие 
үңгірінің ауызының ені 2 метрге дейін 
жетеді,  тереңдігі  2-3  метр.  Жалпы 
аумағы 4-5 метр. Сырт көрінісі жердегі 
дөңгелек тесікке ұқсайды. 
Шыңғыс тауды бөктерлеп ағатын 
Шаған өзенін бойлай жүргенде, оң жақ 
жағалаудан  Ақтастының  жалдары 
көрінеді.  Ақтастының  алқымында 
жергілікті тұрғындар «қалмақ қорған» 
деп  атап  кеткен  қалың  қорым  бар. 
Қорым бірнеше шақырымға созылған. 
Жергілікті  тұрғындардың  айтуына 
қарағанда атақты Шаған соғысы осы 
жерде болған. 

ӨЛКЕТАНУ №4, 2010
76
Осы  қорымды  өрлей  жүрген 
жан  әйгілі  «Қоңыр  әулие»  үңгірінің 
аузына  тап  болады.  Қоңыр  әулие 
үңгірінің  атауына  келетін  болсақ, 
көптеген  адамдар  бұл  жерде  әулие 
адам өмір сүрген деп ойлайтын шығар. 
Бірақ  бұл  бұрыс  болжам.  «Қоңыр» 
сөзінің  этнонимін  талдасақ,  тура 
мағынада  қоңыр  түсін  білдіреді, 
ауыспалы мағынада салқын, қоңыржай 
деген  мағынаға  сай  келеді.  Бірақ 
неге әулие қатарына жатқызылады ? 
Бұрыңғы  кездері  үңгірге  кіре  беріс 
жерде  15-ке  жуық  балбал  тастар 
орнатылған. Қазіргі кезде ол тастарды 
кездестірмедік.  Шаған  көліне 
анықтама  берген  кезде  бұл  өңірде 
қимақтар  мемлекеті  болғандығын 
айтқанбыз. Яғни жеті тайпалы қимақ 
елі  VII  ғасырда  манихейлік  дінді 
қабылдады. Манихейліктің негізі күн 
мен  қараңғылықтан  бастау  алады. 
Адам  күннен  күш  алып  қараңғылық 
күштерімен күреске түседі. Қараңғылық 
күштері «могур» деп аталған арыстан 
басты  айдаһар  кейпінде  болған. 
Гардизидің  деректеріне  сүйенетін 
болсақ,  қимақтарда  «аджилар»  яғни 
айдаһарлар деп аталған тайпа болған. 
Ал айдаһар ашық жерде өмір сүрмейді 
ғой, яғни оның жері қара үңгір болған. 
Осыдан  шығатын  қорытынды,  ерте 
кездері  бұл  үңгірде  «могур»  деп 
аталған айдаһар өмір сүрген. 
Сонымен  қатар  бұл  үңгірді 
жоңғарлардың кезімен байланыстырады. 
XII  ғасырдан  бастап  сегіз  тайпалы 
найман бірлестігі құрылады, ал қимақ 
ұғымы  бұл  кезден  бастап  жоғала 
бастайды.  Наймандар  қимақтардың 
мекендеген  жерлерінде  өмір  сүріп, 
манихейлік  ағымды  таратқан.  Ал 
Шаған  соғысы  кезінде  қазақтар  бұл 
үңгірдің бар екенінен мүлдем бейхабар 
болатын.  Бұл  жоңғарларға  қолайлы 
болды. Үңгір оларға «Шивет Монур», 
яғни  «күміс  қорған»  секілді  қызмет 
атқарды. Қазақтар бұл үңгірді сол кезде 
неге білмеді деген сұрақ туындайды. 
Әрбір жаңа дін өткен діннің белгілерін 
жоққа  шығарады.  Сол  себепті 
манихейлік ағымның табынатын орны 
болған бұл үңгір қазақтар тарапынан 
қызығушылық тудырмады. «Монур» 
сөзі кейінірек «қоңыр» сөзіне ауысып, 
айдаһар мағынансын білдіретін «могур» 
сөзі «үңгір» сөзіне сәйкес келген. Яғни 
«Монур-унгур» «күміс таудағы үңгір» 
деген мағынаға сай келеді [3]. Ал енді 
үңгірдің өзіне келетін болсақ:
Үңгірдің  кірер  аузы  тар. 
Алғашында  84  см,  ортасы  60  см, 
соңында 106 см-ден кейін үлкен аумақ 
көріне бастайды. Ішінің биіктігі 7-10 
метр  шамасында,  ені  40-50  метрдей. 
Түбінде аумағы 25х20 тұщы сулы үлкен 
көл бар. Ол жердің суы соншалықты 
суық,  адамның  қол-аяғы  бірден 
тартылып қалуы мүмкін [4]. Керемет 
өзен  өз  бойына  көп  ғажайыптар  мен 
шешілмеген  құпияны  жасырады. 
Мұздай судың астында не бар екенін 
ешкім білмейді. Жергілікті тұрғындар 
бұл  суды  қасиетті  деп  есептейді. 
Үңгірге адам тек таза ойлармен келуі 
керек, шылым шегуге, жаман сөздер 
ӨЛКЕТАНУ жАңАЛықТАры

77
айтуға болмайды. Әйел адам үңгірге 
ұзын көйлекпен, басына орамал тағып 
кіруі қажет. Қасиетті деп саналатын 
бұл  жерде  асхана,  қонақ  үй  секілді 
құрылыстар  салынған.  Ем-домына 
шипа  іздеп  келген  адамдар  қасиетті 
деп саналатын өзенге барып шомылып, 
құрбандық  шалады.  Яғни  қазіргі 
уақытта  бұл  үңгірдің  атқаратын 
функциясы қасиетті, киелі жер дегенге 
сай болып отыр. 
Шығыс  Қазақстан  облысының 
А б а й   а у д а н ы н д а   ж о ғ а р ы д а 
келтірілгендей  «әулие»  қатарына 
жатқызылатын  атақты  адамдардың 
ескерткіштері  бар.  Абай  ауданының 
орталығы  Қарауыл  деп  аталады. 
Қарауылдан 25 шақырым қашықтықта 
Би  ата  кешені  орналасқан.  Би  Ата 
(Қабекең, Кеңгірбай Би) Жандосұлы 
–  Арғын,  Тобықтының  атақты  биі, 
көреген  ел  басшысы,  есімі  елінің 
ұранына айналған, бүгінде аруағына 
ұрпағы  сыйынатын  киелі  бабасы. 
Қазақ  халқы  шапқыншы  жаумен 
қаша соғысып «Ақтабан шұбырынды 
...»  болып  жүргенде  Кеңгір  өзенінің 
бойында  (1735  жылдар  шамасында) 
дүниеге  келген  баласына  Кеңгірбай 
деген есім беріпті. Ғұмыры қазақ халқы 
өзінің елдігін, жерін сақтап қала ала ма, 
жоқ па, дейтіндей арпалысты ауыр сәтке 
тұспа-тұс  келген  Кеңгірбай  жастай 
елін қорғауға аттанып найзагер батыр 
танылады. Ел билігіне ерте араласып 
XVII жасында ұлы Абылай ханнан би 
атағын алады. Ешкімнен қаймықпай, 
ешкімге кіріптар болмау үшін күрескен 
Қабекең  «Әнет  бабам  емес  пе  менің 
атам ...» деп жұмбақтап өзінің арман-
мақсатын да, үкім-жазасын да, мұрат-
мүддесін  де  астарлап  айтатын  сөзге 
шешен,  ойға  сұңғыла  көреген,  қазақ 
халқының даналығын, «Жеті жарғы» 
талабын жете меңгерген, әрі оны берік 
ұстанған кемеңгер қайраткер [5]. 
Бүгінгі күнде бұл кешен ары таза, 
иманы кәміл жандардың келіп мінажат 
ететін  қасиетті  орнына  айналған. 
Қасиетті  бабаның  басына  келушілер 
өзінің  бақыты  мен  қуанышна  тәуба 
етіп,  көңіліне  қаяу  түскен  пәндалар 
жанына  сая,  сырқатына  дауа,  келер 
күндеріне игілік пен ырыс, саушылық 
пен тыныштық, ынтымақ пен береке 
тілейді.  Қасиетті  бабаның  рухынан 
қуат, даналығанан нәр алады. 
Би Ата мазарынан 4 шақырым 
қашықтықта атақты Абай Құнанбаев 
пен Шәкәрім Құдайбердиев жерленген 
Жидебай кешені орналасқан. Жидебай 
кешені  Абай  атамыздың  өмір 
сүрген  үйі,  қазіргі  күнде  мұражай 
үйі,  Абай  Құнанбаев  пен  Шәкәрім 
Құдайбердиевтың зираттары, сонымен 
қатар Абай атамыздың анасы Ұлжан 
мен әжесі Зере жерленген зираттардан 
құралған  бірнеше  құрылыстардан 
тұрады. 
Қазақтың  кең  байтақ  ашық 
даласында  аппақ  болып  жайқалып 
тұрған  бұл  кешен  адамдарды  өзіне 
шақырып тұрғандай әсерде боласың. 
Себебі  ұлы  ғұлама  Абай  атамыз 
бен  Шәкәрім  қажы  жерленген  бұл 
жерлер  қасиеттіліктің,  тазалықтың, 

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: