Парижде болған лаңкестік оқиғаға орай
жүктеу/скачать 20,39 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- – Кейбір жерлерде оқушылар үшауысымдық мектептерде білім алуда. Балаларға арналған балабақшалар саны да жеткіліксіз болып жа
- Маңғыстау облысы, Түпқараған ауданында ауданды әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан дамытуға бағытталған бірқатар ауқымды шаралар атқарылып келеді. Мәселен, ауылдардың
- Елбасының «100 нақты қадам» Ұлт Жоспары бойынша елімізде сот саласын реформалау да көзделіп, бұл орайда бірқатар міндеттер айқындалғаны белгілі.
- Мәселен, бағдарламада сала мамандарын іріктеудің тәртібін күшейту, сот жүйесі инстанцияларын оңтайландыру, 3 сатылы сот жүйесін құру, соттарды іріктеу
- – Азаматтарды жұмыспен қамту жайынан хабардар етсеңіз
- А.БЕРДЫБЕКОВ Алматы қалалық сотының кеңсе басшысының орынбасары
- – К гілдір отын мен сапалы ауызсу мәселесі, сондай-ақ жол сапасы ж нінде не айтар едіңіз
- – Биыл елімізде республикалық дәрежеде бірқатар мерекелер аталып тті. Осынау мерекелерге байланысты қандай шаралар ұйымдастырылды
- – ңгімеңізге рақмет! ңгімелескен Бектұр Т ЛЕУҒАЛИЕВ, «Қазақ газеттері» ЖШС-ның Маңғыстау облысы бойынша кілі
- АНА ТІЛІ
- – Кім дейді – Сапабек Әсіпұлын айтып тұрмасын, осы, – деп әлдекім міңгір етті. – Сонша жерді иемденетіндей ол кісіге не көрініпті, бәтір-ау Қаламынан басқа
ҰРПАҚ ТӘРБИЕСІ ҰДАЙЫ НАЗАРДА «Алтын асықтың» көмегі мол Ақпарат алу жеңілденді
– Түпқараған ауданында қа зіргі таңда к птеген мемлекеттік бағдарламар кезең- к е з е ң і м е н ж ү з е г е а с ы р ы л у д а . С о ң ғ ы жылдардағы әлеу меттік-экономикалық даму к р сеткіштеріне назар аударатын болсақ, бірқатар нәтижелерге қол жеткіздік деп айта аламыз. « ңірлерді дамыту» бағдарламасына 5 2 м л н 6 3 3 м ы ң т е ң г е қ а р а с т ы р ы л с а , «Жұмыспен қамту – 2020 жол картасымен» нысандарды ж ндеу және абаттандыру бойынша 3 жобаға 25 млн 739 мың теңге б лінді. Аудандағы барлық мектептердің материалдық базасын нығайтуға 41 млн теңге к лемінде қаржы қарастырылып, мақсатқа сай игерілуде. Бүгінгі таңда аудан тұрғындарының саны 24650 адамға жетіп отыр. Бұл айтарлықтай жақсы к рсеткіш. 2015-2017 жылдарға арналған аудан бюджетіне биыл бір рет нақтылау мен түзету енгізілді. Нақтыланған бюджет к лемі кірістер бойын- ша 6 млрд 22 млн теңгеге жетті. – Кейбір жерлерде оқушылар үшауысымдық мектептерде білім алуда. Балаларға арналған балабақшалар саны да жеткіліксіз болып жа- тады. зіңіз басқарып отырған ауданда бұл мәселе қалай шешілуде? – рине, жас ұрпақтың тәрбиесі мен білімі – басты назарда деп айтсақ болады. Бұл орай- да балабақшалар мен мектептер салу мәселесі жүйелі түрде шешімін тауып келеді. Мәселен, Республикамызда «Аграр- л ы қ н е с и е к о р п о р а ц и я с ы » а к ц и о н е р л і к қ о ғ а м ы д е - ген компания бар. Ол 2001 жылы Қазақстан Республи- касы Үкіметінің қау лысымен қ ұ р ы л ғ а н б о л а т ы н . Н е г і з г і мақсаты – агро неркәсіп кешені субъектілерін несиелендірудің қ о л ж е т і м д і ж ү й е с і н д а м ы - ту арқылы аграрлық саланы әр тараптандыру мен индус- трияландыруға бағыттау. Ол «ҚазАгро» ұлттық басқарушы х о л д и н г і н і ң қ ұ р а м ы н д а ғ ы еншілес мекеме саналады. Қазір шаруа қожалықтарына мемле- кет тарапынан жеңілдіктер мен несиелер беріліп жатқанынан жұртшылық хабардар. Олай б о л с а , м е м л е к е т т і ң ж а с а п отырған мұндай зор мүмкіндігін неге пайдаланбасқа. рине, бәрі де қаражатқа келіп тірелетіні с з с і з . Ш а р у а н ы ң к з і н тапқандар жеңілдікпен несие алып, з істерін бастап, мал са- нын к бейтіп отыр. Демек, ниет болса, бәрін де жасауға болады. Үкіметтің қабылдаған «Ал- тын асық» бағдарламасы да з септігін тигізіп келеді. Жуырда бір топ журналистер аталған б а ғ д а р л а м а н ы ң і с ж ү з і н д е қалай жүзеге асып жатқанын к ру үшін Бәйдібек ауданында ұйымдастырылған баспас з- турына барып қайтты. Б о р а л д а й а у ы л о к р у г і н е қарасты Жыланды ауылының тұрғыны Ерхат Сағымбаев деген азаматпен таныстық. Ол осы бағдарламаға қатысушылардың бірі екен. Айтуынша, былтыр күзде несие алу үшін құжаттарын т и і с т і о р ы н д а р ғ а т к і з і п т і . Нәтижесінде «Бәйдібек несие» қаржы ұйымы арқылы несиеге қол жеткізіпті. Бұл қомақты қаржыға 300-ге жуық саулық пен асыл тұқымды Еділбай қошқарларын сатып алған. «Алтын асық» бағдарламасы бойынша берілген несиенің 7 пайызын мемлекет зі тейді екен. Б ү г і н г і т а ң д а « Э л е к т р о н д ы сот ндірісі, атап айтқанда, «Сот кабинетін» дамыту және сот т ре- лігін қашықтықтан жүзеге асыру мақсатында заманауи технология- ларды қолданудың арқасында істерді қарау ыңғайлы әрі қолжетімді бола бастады. Азамат, оның кілі не- м е с е а д в о к а т з і н е қ о л а й л ы к е з келген уақытта үйінен, кеңсесінен шықпастан, интернет желісі арқылы сот құжаттарымен танысып шығып, істің қаралу деңгейін біліп, сот актісін қағазға басып шығару мүмкіндігіне ие болды.
О с ы л а й ш а « С о т к а б и н е т і » сервисі арқылы заңды тұлғалардың м е м л е к е т т і к б а ж т л е у м ә с е л е с і шешімін тапты, жеке тұлғаның (заңды тұлға кілінің) т лем карточкасы арқылы бажды т леу, сондай-ақ т лем құжатының (түбіртек, т лем тап- сырмасы және т.б.) сканерден ткен к шірмесін қоса беру мүмкіндігі арт- ты». «Азаматтық іс жүргізу» кодексіне енетін згерістер мен толықтыруларға с ә й к е с « С о т к а б и н е т і » с е р в и с і н одан әрі дамыту нәтижесінде арыз- шағымдар мен тініштерді беру, сот процесінің аудио және бейнежазба- сын қарауға, істерді іздестіруге және т.б. мүмкіндіктер жасау жоспарланған. Бұған қоса, Жоғарғы Соттың және жергілікті соттардың сайтында «Сот қ ұ ж а т т а р ы м е н т а н ы с у » с е р в и с і іске қосылып отыр. Аталған сервис сот ндірісінің жеделдігі мен қол- жетімділігін қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының сайтындағы электронды сот құжаттарымен танысуға мүмкіндік береді. Сотқа талап арызбен жүгінген азамат оның тіркелгені туралы талон алады. Бірнеше күннен кейін оның ұялы телефонына немесе электрон- ды поштасына оның арызы бойын- ша сот құжатының шыққаны және онымен Интернет арқылы таныса алатындығы ж нінде SMS-хабарлама жіберіледі. Бұл ретте азаматтар сот құжатын алуға сотқа барып уақытын кетіріп, қаражатын шығындап, әуреге түспейді. Сот жүйесіне заманауи технология- лардың енгізілуі мен қолданылуы сот Маңғыстау облысы, Түпқараған ауданында ауданды әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан дамытуға бағытталған бірқатар ауқымды шаралар атқарылып келеді. Мәселен, ауылдардың инфрақұрылымын жақсарту, мектептер мен балабақшалар тұрғызу, тұрмысы төмен отбасыларға әлеуметтік көмектер жасау, азаматтарды жұмыспен қамтамасыз ету және т.б. мәселелер оңынан шешімін табуда. Осы орайда қомақты жетістіктер мен қолға алынған шаруалар жөнінде біз Түпқараған ауданының әкімі Темірбек Тыйылұлы АСАУОВПЕН әңгімелескен едік. Елімізде мал шаруашылығын дамытуға ерекше көңіл бөлініп отырғаны белгілі. «Мал өсірсең қой өсір, пайдасы оның көл-көсір» демекші, Оңтүстік Қазақстан облысында қой шаруашылығын өркендету ісі қолға алынып, бұл орайда ауыз толтырып айтарлықтай нәтижелер де көңіл қуантады. Елбасының «100 нақты қадам» Ұлт Жоспары бойынша елімізде сот саласын реформалау да көзделіп, бұл орайда бірқатар міндеттер айқындалғаны белгілі. Мәселен, бағдарламада сала мамандарын іріктеудің тәртібін күшейту, сот жүйесі инстанцияларын оңтайландыру, 3 сатылы сот жүйесін құру, соттарды іріктеу тетіктерін жаңарту, болашақ судьялардың салада кемінде 5 жылдық еңбек өтілі болу талабын енгізу, жоғары сотта инвестициялық алқа құру және т.б. міндеттер атап көрсетілген. ауданымызда 8 жалпы орта білім беретін мектеп, 9 балабақша, 2 шағын орталық, «Да- рын» орталығы және нер мектебі жұмыс істейді. Онда 6 мыңнан астам оқушы білім алады. ткен жылы Ақшұқыр ауылында 960 орындық мектеп пайдалануға берілді. Форт-Шевченкода 550 оқушыға арналған жаңа мектептің құрылысы аяқталуға жақын. Сонымен, үш ауысыммен оқыту мәселесі толығымен шешіледі деген сенімдеміз. Жетім және тұрмысы т мен отбасылардың балала- рына да қамқорлық жасалады. 2014 жылы мұндай санатқа жататын 627 балаға тегін тамақ беріліп, оған 20 млн теңге к лемінде қаражат қарастырылды. Жаңа оқу жылын- да мектеп табалдырығын алғаш аттаған балдырғандарға бірыңғай оқушы киімін сатып алуға арнайы қаржы б лінді. Жазғы демалыс айларында 280 бүлдіршін арнайы жолдама- мен демалу мүмкіндігіне ие болды. Аудандық бюджет есебінен жетімдер мен ата-ана қамқорлығынсыз қалған әр балаға айына 19 мың 820 теңге қарастырылған. Бұл мақсатқа 4 млн теңгеден астам қаражат б лініп отыр. Мектеп ғимараттарын ағымдағы ж ндеуден ткізуге 18 млн теңге жұмсалды. Балабақша мәселесіне келетін болсақ, бұл толығымен шешіліп біткен жоқ. Балабақшамен қамту мәселесі біздің ауданымызда да бар. Қазіргі таңда б бектердің 80 пайызы мектепке дейінгі тәрбие алуда. Балабақша кезегінде 2 мыңға жуық бала тұр. Биыл аудан бойынша 190 сәбиге арналған 2 балабақшаның құрылысы аяқталып, қолданысқа берілді.
– Жыл басынан бері аудан әкімшілігіне – Осыдан т рт жыл бұрын ауылшаруашылығы німдерін ндіру мақсатында «Асылбек- Айткүл» жауапкершілігі шек- теулі серіктестігін құрдық. Б ұ л с е р і к т е с т і к к е б і р н е ш е отбасы мүше болып табыла- д ы . Б і р а қ ш а р у а ш ы л ы қ п е н олардың т рт-бесеуі ғана ай- налысады. Қалғаны үлесіндегі жерді игеруге мүмкіндіктері болмағандықтан бізге жалға берген. Оларға түс кен пай- дадан жерінің ақысы ретінде т лемақы беріп отырамыз, – дейді Е.Сағымбаев. Бұл кәсібіне дейін Ерхат мал бағып, егін егіп, техника ж ндеумен шұғылданыпты. Ел-жұрттан «Сыбағамен» ірі қара, «Құлан» бағдарламасымен жылқы малын к бейтіп, тұқы- мын асылдандырып жат қанын естіп, «Алтын асық» бағ дар - ламасы бойынша қой шаруа- шылығын қолға алуды ойлапты. Мектепті бітір ген соң шопан б о л ы п ж ұ м ы с і с т е г е н . Қ о й шаруашылығының қыр-сырын, оны қалай бағу ке ректігін сол кезде жақсы меңгеріпті. – Жаңа туған қозылардың ұрғашысын отарда қалдырып, ер кектерін бордақылау үшін б лек жерде ұстаймыз. Қозы- ларды тамызда б леміз. С йтіп, келесі жылдың наурыз-сәуір ай- ларына дейін еркек қозыларды ж е м д е п , б а й л а п ш ы ғ а м ы з . Базарға тірідей ткіземіз не- месе сойып сатамыз. Кейде алыпсатарлар здері келіп алып кетеді. Базарда саудасы болмай жатқан жағдайда Қарабұлақ елді мекеніндегі мал сою бекеттеріне апарып ткіземіз, – деді шаруа- шылық басшысы. Ол алдағы уақытта мем- ле кеттік бағдарламаның к - мегімен отардағы қой санын м ы ң ғ а ж е т к і з у д і ж о с п а р - л а п о т ы р е к е н . С о н д ы қ т а н ауылының маңынан жер сатып алып, мың басқа лайықты үлкен ферма салуда. Қожалық Қаратаудың бау- ндірісін жеңілдету, бюрократиялық к е д е р г і л е р д і ж о ю , с о т ж ү й е с і қ ы з м е т к е р л е р і н і ң а з а м а т т а р м е н тікелей байланысын азайту жолымен сыбайлас жемқорлықтың орын алу ықтималдығын т мендетуге септігін тигізеді және еліміздің тұрғындары үшін сот жүйесінің ашық әрі қолжетімді болуына барынша мүмкіндік туғызады. Б ү г і н д е а з а м а т т а р э л е к т р о н д ы ц и ф р л ы қ қ о л т а ң б а к м е г і м е н мемлекеттік органдардың виртуал- ды қабылдауларына тініш жіберіп, анықтама алады, тіркеуін ауыстырады, түрлі қызметтер мен рұқсаттамаларды алуға тапсырыс береді. «Сот кабинеті» және «Сот құ- ж а т т а р ы м е н т а н ы с у » э л е к т р о н - д ы с е р в и с т е р і Ж о ғ а р ғ ы С о т т ы ң www.sud.kz ресми сайтында іске қ о с ы л ғ а н . А т а л ғ а н қ ы з м е т т е р д і элек тронды цифрлық қолтаңбасы б а р р е с п у б л и к а н ы ң к е з к е л г е н азаматы тұтына алады. Жоғарғы Соттың Call-орталығына 1401 қысқа н міріне хабарласу арқылы қосымша ақпарат алуы на да болады. Аталған қ ы з м е т т е р д і ң х а л ы қ қ а к е ң і н е н қолжетімді ету мақсатында «Сот кабинеті» және «Сот құжаттарымен т а н ы с у » э л е к т р о н д ы с е р в и с т е р і Жоғарғы Соттың www.sud.kz ресми с а й т ы а р қ ы л ы қ ы з м е т т ү р л е р і н п а й д а л а н у м ү м к і н д і г і ж а с а л ғ а н . Аталған мәселе «100 нақты қадам» б а ғ д а р л а м а с ы н ы ң о р ы н д а л у ы н а үлкен септігін тигізетіндігін және азаматтарымызға қолжетімді болаты- нына сенімдімін.
632 азамат жұмыс іздеп хабарласқан болатын. Олардың 150-і бүгінде тұрақты жұмысқа ор- наласты. леуметтік жұмыс орындарына 24 адам қабылданса, 55 адам ақылы қоғамдық жұмысқа тұрды. «Жастар іс-тәжірибесі» бойынша 12 жас түлек жұмыспен қамтылды. К ә с і п т і к д а я р л а у м е н қ а й т а д а я р л а у ғ а б лінген қаражат негізінде 41 маман оқуға жіберілді. Жалпы аудан бойынша 2015 жылдың алғашқы жартыжылдығына 2 мыңға жуық жұмыс орындары құрылды. – К гілдір отын мен сапалы ауызсу мәселесі, сондай-ақ жол сапасы ж нінде не айтар едіңіз? – Б ұ л д а з е к т і м ә с е л е л е р д і ң б і р і екені с зсіз. Нақты айтар болсақ, аудан тұрғындарын к гілдір отынмен қамтамасыз ету мақсатында жергілікті бюджеттен 422 млн теңге б лінді. Бұл қаражат Форт- Шевченко қаласының оңтүстік б лігіндегі Ақшұқыр ауылын, сондай-ақ Таушық және Сайын Шапағатов ауылындағы жаңадан бой к терген тұрғын үйлерді газбен қамту құрылыстарына жұмсалып отыр. Құрылыс жұмыстарын ағымдағы жылдың соңына дейін аяқтау к зделуде. Сапалы ауызсу мәселесіне келетін болсақ, бұл бағытта «Ақ бұлақ» бағдарламасы іске асырылуда. С.Шапағатов ауылында резервуар салуға, Аташ кентінде және «Ақтау-Ақшұқыр- Сайын» магистральдік су құбырларының құрылыстарына қажетті қаражат б лініп, райы қой жаюға те қолайлы б о л ғ а н д ы қ т а н д а ұ с а қ м а л шаруашылығымен айналысуға бел буған. Бұдан б лек үйінде оншақты жылқы мен ірі қара байлайды. Шаруа осыншама малдың жемш бінен қиналған емес. йткені иелігіндегі 300 гек тардан астам тәлімі жерге жыл сайын арпа, бидай, мақ- сары егіп, з техникасымен жинап алады. Е р х а т т ы ң ұ л ы Ж а н ұ з а қ С а ғ ы н б а е в д а о с ы ұ ж ы м д а еңбек е т ед і. Асы л т ұ қ ы м д ы Е д і л б а й қ о ш қ а р л а р ы н к ү т і п - б а ғ у ү ш і н ә к е с і н е к мектеседі. Ол «Алтын асық» бағдарламасының арқасында ау ы л д ы ң т ірш і л і к қ а л п ы на к е л е б а с т а ғ а н ы н , з і н і ң құрдастарының шаруашылыққа жұмысқа тұрып, екі қолға бір күрек таппай жүрген жастардың қатары күн санап азайып келе жатқанын қуанышпен жеткізді. «Аграрлық несие корпо- р а ц и я с ы » А Қ б а с қ а р м а т - райымы ның орынбасары Қуат Ахметов жур налис терге берген сұх батында бүгінге дейін Қазақ- стан дағы 327 фермер «Алтын а с ы қ » б а ғ д а р л а м а с ы н ы ң к ме гі мен 90 мың бас саулық сатып алғанын айтып тті. Жыл соңына дейін қосымша тағы 30 мың бас саулық сатып алуға қаржы б лінбек. Соның н ә т и ж е с і н д е 1 1 0 м ы ң б а с саулыққа деп б лінген кор по- рацияның қаржылай к мек беру жоспары толық орын далмақ. — Негізінен «Алтын асық» ә л е у м е т т і к б а ғ д а р л а м а л а р қ а т а р ы н а ж а т а д ы . О н ы ң мақсаты – шаруалардың қой бағып, оның саны мен сапасын арттырып, сол арқылы ауыл- дарда жұмыссыздық деңгейін азайтуға күш салу. Сондай-ақ бағдарламаның к здеген тағы бір мұраты – салалық «Агро- бизнес – 2020» бағдарламасы аясында ауыл шаруашылығы тауарын ндірушілерді қолдау а р қ ы л ы ш а ғ ы н ж ә н е о р т а бизнесті дамыту, – дейді корпо- рация кілі Қ.Ахметов.
Оңтүстік Қазақстан облысы ӨҢІР ТЫНЫСЫ СЕРПІН
тиісті жұмыстар атқарылуда. К лік жол- дары туралы айтатын болсақ, Ақшұқыр ауылындағы жол құрылысына ткен жылы 20,0 млн теңге б лінген болатын. Ал биыл бұған 227 млн 497 мың теңге қарастырылып отыр. Аудандық маңыздағы автожолдарды ағымдағы ж ндеуге жергілікті бюджеттен 62 млн б лінгенін де айта кеткеніміз ж н. Ақтау – Форт-Шевченко жолы да күрделі ж ндеуден туде. – Биыл елімізде республикалық дәрежеде бірқатар мерекелер аталып тті. Осынау мерекелерге байланысты қандай шаралар ұйымдастырылды? – Дұрыс айтасыз, биыл еліміз үшін маңызды мейрамдар аталып тілуде. Біздің ауданымыз да бұл шаралардан тыс қалып ж а т қ а н ж о қ . Т ү п қ а р а ғ а н д ы қ т а р ү ш і н спорт пен мәдениеттің орны ерекше дер едім. Аудан аумағында тарихи-археоло- гия және табиғат ескерткіштері жетерлік. Атап айтқанда, «Қызыларбат», «Қарлыбас қорғаны», «Сақақұдық», «Мерет», Қима тас жолы, ортағасырлық «Діңгілтас», «Қарағашты әулие», «Ақшора-Белтұран» зираттары және «Кентті баба», «Сұлтан епе» қауымдары та- рихтан терең сыр шертетін ерекше орындар. Жыл санап салауатты мір салтын ұстанып, спорттық сайыстарда ел атын шығарып, облыс даңқын арттырып жүрген жастарымыздың қатары к бейіп келеді. Жақында ғана Таушық ауылында жаңа спорт кешені бой к теріп, тұрғындар игілігіне қолдануға берілді. 2015 жылдың бірінші жарты жылдығында ау- данымызда 40-тан астам спорт жарыстары ұйымдастырылды. Сәуір айының 23-26-сы аралығында халықаралық «Аудан әкімі кубогі – 2015» жарысы тті. Оған зербайжан, Украина мемлекеттері, Ақт бе, Атырау об- лыстары мен аудан, қалалардан спортшы- лар қатысты. Ұлы Жеңістің 70 жылдығына арналған дзюдо күресінен облыстық ашық біріншілігі және «Түпқараған Барысы» а у д а н д ы қ і р і к т е у ж а р ы с т а р ы н ж о ғ а р ы деңгейде тті деп айтуымызға болады. Қорыта айтқанда, Түпқараған ауданындағы игілікке толы згерістер, жағымды жаңалықтар Елбасының салиқалы саясаты бойынша қолға алынып, жүзеге асырылып келе жатқан мемлекеттік бағдарламалардың жемісі дер едім.
– ңгімеңізге рақмет! ңгімелескен Бектұр Т ЛЕУҒАЛИЕВ, «Қазақ газеттері» ЖШС-ның Маңғыстау облысы бойынша кілі АНА ТІЛІ 9 №46 (1304) 19 – 25 қараша 2015 жыл
АЛДЫҢҒЫ ТОЛҚЫН АҒАЛАР ске түссе, езуге еріксіз күлкі үйіріледі. Бір отырыстың сәні бұзылғандай болып қалып еді. Кәдімгі шау тартқан мейманның бірі сағатына көзін тосып, санын соғып жіберді. – Қап, жіберіп ала жаздадым-ау! – деп лып етіп көтерілді де, төрдегі теледидардың нүктесін басып қалды. – Түбі түскір, ала қағазды жинаңдар, қане. Шуылды қойыңдар, естиік. Шөл және шөлейт жерлердің иесі сөйлейді қазір. – Кім дейді? – Сапабек Әсіпұлын айтып тұрмасын, осы, – деп әлдекім міңгір етті. – Сонша жерді иемденетіндей ол кісіге не көрініпті, бәтір-ау? Қаламынан басқа қара бақыр жинамаған адам, білеміз ғой. – Шырақ, бері қара! – деп әлденені нығырламақ болған теледидар жарнамашысы әп-сәтте экраннан алпамсадай боп к рінген Сапабек сіптің жүзін к ріп, дүниенің бәрін ұмытқандай сап тыйылды. Сәкең жегізіп с йлеп жатыр. С здері рден домалаған тастай сатыр-сұтыр етеді. – Жер талан- таражының біріншісі туралы бірер с з. Патша кіметі 1867-1868 жылдардағы «Уақытша Ережелер» мен 1891 жылғы 25 наурыздағы «Далалық Ереже» бойын ша қазақ жерін мем- лекет меншігі деп жария лады да, байырғы халықтың жерге меншік құқы ғын иелену, пайдалану құқығын тартып алды. Оның ең құнарлы 45 миллион десяти на – 65 миллион гектарлық үлкен б лігіне әуелі казак тарды, сонан соң крестьяндарды қоныс тан дырды. – К ремісің, әне, «б ліп ал да, билей бердің» кебін осы Сапабек ағай айтпаса, кімнің батылы барады?– деп қопынып қойды бүгінгі «әмірші». – Тыңдаңдаршы, қазір тіке шабуылын бастайды біздің Сәкең. сіпұлы мұның айтқанын айнытпай істеді.– Табиғат жағдайы адам тіршілігіне мейлінше қолайлы, қонысқа жайлы, шаруаға жарамды деп танылған үлкен екі аймақ осы- лай қолды болып кете барды. – Қап, әттеген-ай! Сүмірейіп қалған екенбіз-ау!– деп к рермендер даурығысып кетті. – Бізге не қалды сонда? Итке таста- ғандай етіп жырынды жерді мұралаған шығар? Сәкең осы тілеулестерінің с зін естіп қал ғандай, қалың қасын бір керіп тас- тап, құптаған раймен сарнай ж нелсін: – Қазақтарды ауасы аса құрғақ, топырағы құнарсыз, нәрлі суы қасқалдақтың қанындай, жолдың бойынан қашық резервацияларға қуып тастады. – Құрып қалған екенбіз ғой. лі соның зардабын тартып келеміз, – дей берген жалтыр бас сарының пікірін Сәкең іліп әкеткендей болды. – Табиғат жағдайы адамның тіршілігіне қолайсыз, аса жайсыз, ит байласа тұрғысыз ш лейт дала, ш л дала қазақ сорлыға түпкілікті қоныс болып қалды... Тағы талай аза бойды қаза қылатын деректерді тоғытқан Сәкеңе отырғандар әбден разы болып, «нағыз патриот, жершіл жүректі сіпұлының денсаулығы үшін» деп саусақ ұшындағыларын тартып кеп жіберісті... Жарықтық, түтеленген жер туралы қайда әңгіме, қайда к рсетілім, қайда дау – сонда Сапабек сіпұлы жүретінін қазақ атаулы бес саусағындай біледі. зге тілділер де ол кісі дегенде зегін суырып беруге даяр. Себебі – шындық ортақ екен. Шындық – әділеттің қорғаны екен. Сәкең болса, 85-тің асқақ т рінен сондай парасатты шыңның басына аппақ шашын ақиқаттың туындай елестетіп, мығымдықпен қонған екен. Б із білетін Сәкең аса қарапайым, ақк ңіл, тура шыл да талғампаз, білікті де білімді сирек жараты- лыс иесі. кесі сіп ғасыр жасап, дүниеден озды. ле- лгенше таудағы сая жайды түрткілеп, күйбеңмен тті. Нағыз саятшыл адам болыпты. Онысы баласына да жұққан. Сәкеңнің жазған аңшылық әңгімесі тамсан- дырады. Табиғатынан туған жерінің түтіні түзу ұшуы үшін бел жазбай еңбек еткен ол небір бастамаларымен ел аузында қалып қойды. Жанкелдин аупарткомының хатшы- сы болып жүргенде жартылай құмға батқан Торғай қаласын абаттандырам деп ағаш егіп, жайқалған бау к зқұртына айналғанда, оған халық «Сапабек бағы » деген атау беріп тастаған. Сол аудандық газеттің редакторы ретінде небір жаңа идеялардың ркен жаю- ына үлес қосты. зін кешегі Ақаң, Жақаңша сезініп, тіршілік тылсымына еркін еніп кете беретін. Рухани әлділікті асыл дәнекер са- найтын ол халық ақыны Н.Ахметбековтің шығармашылығынан кандидаттық дис- сертация қорғады. Елу жасқа бір сүйем қалғанда, облыстық газет редакторының орынбасарлығынан «қашып» Алматыға келіп, ғылыми атақ алды. Тұңғыш Қазақ Кеңес Энциклопедиясы басшысының орынбасары болды. Торғайдың қиыр шетінде жүріп-ақ «Еменнің жасаруы», «Ауыл перзенттері» деген екі кітап шығарды. «Топжарған», «Ақын даусы», « .Жанкелдин» кітаптары былайғыларына соны соқпақ салды. Аттарын атасақ-ақ з ныспысын танытып беретіндей: «Қазақ қасіреті», «Қатерлі дерт, қалжыраған халық», «Танталовы муки» Степи», «Қауқар- сыз қазақ мәселесі». Ал осылардың ішкі қыртысын түсінбейтін несі қалды? Жер, Қазақ, Тәуелсіздік! Осы асыл ұғымдардың тұтастығын бекемдемек болған Сәкең ғой біздің!
Бұқпантайлап, бұғып жүрген Сәкең ж о қ . Ұ л т м ү д д е с і н е қ а т ы с т ы , ә с і р е с е жер мәселесі десе, жү ре гінде қайралған қылышын қынабынан суы рып алады. Небір айбарлы мінберлерден ойын ашық к сілтеді. Қаламсабын ешкім тар тып алмайды, қатты қысып ұстаған. Жазып жатыр, жалтақтықтан ада, тура жазады. зі нің мықты бір аттан- дағыш тетігі, құралы бар – «Жер және қазақ тағдыры» жазушылар комис сиясының т рағасы. Осы атаудың зіне ырық бермей, сауысқанша сақтанып «... қазақ тағ дырын» «... халық тағдыры» деп, жұмсартып ен тағып, Сәкеңнің адуын екпінін тежегісі келгендер құлағынан асырады. Үнсіз қалуды күнә к реді. Тоқпақтай бергенді ж н санайды. Мінберлерден тау суындай тасқындаған сел с зін тыңдаған шығарсыз: «...Менің мақсатым, қазақтың отаршылдық жылда- ры кеткен есесін, яғни оның патша үкіметі озбырлықпен тартып алған ең құнарлы 45 миллион десятина жерін, кеңес үкіметі жыл- дарында, яғни тың игеру жылдарында кеткен 25 миллион десятина жерін қазақтың зіне қайтару!». Радиодан да сампылдап жатады: «...туберкулезбен ауыратындардың 90 пайызы қазақтар. Себебі кейбір ауылдардағы қазақ отбасының тұрмысы нашар. Ыстыққа күйіп, суыққа тоңып жүреді. Кейбірінің тамағы мен киімінің зі тапшы, мұң. Дәрігерлік к мектің саны мен сапасы да құлдырап кеткен». Теледидардан к рсеңіз, Сәкең қолын сер- меп, бейне бір әр к кірекке пайдалы кеңесті жиып бергендей боп, зіңді ұялта қызартып, т кпелейді: «...Кешегі кеңестік заманда аспаннан «ақша жауып» тұрғанның зінде к здерін аша алмаған, бүгінде, нарықтың темірдей қатты тәртібіне шыдай алмай к ше қашып тоз-тоз боп кеткен, т рт аяғына бірдей қан түсіп есеңгіреп қалған 72 аудан тағдырына әлі де алаңдаушылықпен қарамаса болмай- ды». БАҚ біткенде сыпыра шығып жататын мақалалары мен к семс здерінде тіл, дін, білім, саясат мәселелерін ежіктеп жазады. Мақтауға сараң, кемшілікті қақыратып жата- ды. «Олқылықты ғана омырады» деп кейбір шенеуніктер кпе қылады. Қыла берсін дегендей, Сәкең ршелене түседі. Екінің бірі мадаққа үйір, к ңілге қараса, к шелі қ а т ы с т ы о й - п і к і р л е р і н ә р д е ң г е й д е г і әкімдерге жолдап, мазасын алып отырады. Мысалы, халық ақындары О.Шипин мен Н.Ахметбеков, дарынды мүсінші .Ұзақов шығармашылығы тұрғысында облыс әкіміне нақты ұсыныстар айтып, ойын білдірген. С йтіп, жүзеге асқан іс-шараларға мұрындық бола білген еді. Мұндай ықпалды істерге ара- ласуын әлі күнге жиілетіп келеді. Б і р д е А р қ а л ы қ т а қ ы з м е т і с т е п жүргенімде Алматыдағы Сәкеңе қоңырау шалып, есен-саулығын білген едім. С зіміздің арғы жағы қадау-қадау мәселелерге ойысып кетпесін бе? ліби Жан- келдин туралы кітап жазған Сәкең әңгіменің бір тұсында з ойын ашық айтты. – Жалпы, ткенге бірыңғай топырақ шашуға қарсымын, – деп алып, ғалымдық дәлдікпен сыналап саптады с здерін. – Жанкелдиннің аруағына тиісе бермеген ж н. Алашқа не істеді ол? Оның үш еңбегінің зі неге тұрады? Біріншіден, Алашорданың Торғайға кіруіне Тәшкенде жатқан ліби Жанкелдиннің зі к мектескен. Екіншіден, Міржақыптан басқа Алаштың 19 кілі қолға түскенде соларды қорғап, босатып жіберген де ліби еді. Үшіншіден, алғаш ұлттық ымыраны жасаған кім – Жанкелдин. Түн жамылып отырып айтайын, Жанкелдиннің мойнында бір кісінің де қаны жоқ. Сәкең қыза-қыза қалааралық телефон байланысының зін ұзын-сонар пікір таласы- на айналдырып бара жатты. К сіле шешіліп, тереңнен тартып, дәл бір зінің қасында отырғандай етіп мені нұқып с йлегендей ұшыраспай қалмады. Ондай қыстырылма қарсыластарын жолай қағып тастау Сәкеңе түк емес еді. «Жер туралы» Заң қабылданарда бір топ жазушылардың серкесі болып анығын, ашығын айтып, жазды. Парламенттен бас- тап, баратын жеріне барды. Бірақ жерді сат- пау ж ніндегі пікірлеріне түсініп, тұшынып қарағандар да болды, үркіп, үрейленгендер не сан. Қарызға шығарылған кітаптарын арқалап небір билік баспалдақтарымен қол таяғына сүйеніп к терілгенде, қалжыңға басып: «мына кітаптарымды оқығандарыңа коньяк құямын» деп «ынталандырып» та к рген. Сатылмай қалса да к з жүгіртіп оқып, жер маңызын түсінсе деген іңкәрлік қой. «Жер туралы» Заңға қарсылық білдірген б і р м а қ а л а с ы н а н а з а р а у д а р а л ы қ ш ы : «...екін шіден, «Жер учаскелерін мемлекеттік меншіктен жекеменшікке беру, ақы т леу арқылы жүргізіледі» (8-бап, 1-тармақ) деген де дұрыс емес. Зардабы аса ауыр, зиянды қате. Бұлай болған жағдайда, ауылдар мен селоларды тұрғындар былай тұрсын, қаладағы қалталылар жапа-тармағай аттандап, ең шұрайлы учаскелерді пышақ үстінен б лісіп алып кетеді. Қазақ резервацияларының тұрғындары бұрынғыша здерінің маңдайына жазылған ш л және ш лейт аймақтарда о дүниедегі тамұқ азабын тірідей тартқан күйінде қала беретін болады. Жаңа заң жо- басын жасаушылар мұны білмеді дейсіз бе?». Сәкең сонымен бірге «Жер туралы» Заң жобасына санақта бар, санатта жоқ ш л және ш лейт дала «Қазақстан жерінің құрамына» (6-бап) енбей қалғандықтан, тұрған жерінің шаруаға жарамсыз, қонысқа қолайсыздығына, яғни сапасының т - мендігіне байланысты оның есесін толтыру үшін тұрғындарға берілетін жеңілдіктер мен т лемақылар туралы да ештеңе айтылмаған. Мысалы, ркениетті елдерде, солардың бірі АҚШ-тағы үндістер резервациялары тұрғындарына округтік, штаттық, федералдық бюджеттерден олардың табыстарының 250- 300 проценті м лшерінде қосымша т лемақы беріліп тұрады...» деп әділдіктің үстемдік құруы үшін жанайқайын салады. Жер туралы, оны қазақ игілігіне шын- дап айналдырудың амалдары туралы тұ- шымды еңбектерімен жүйелі к рініп жүрген қаламгерді жер киесі желеп-жебеп жүргендей әсер қалдырады. Осыдан біраз жыл бұрын баяғы «жер дауымен» Астанаға келіп, ұнжырғасы түсіңкіреп Алматыға аттанып бара жатқан Сәкеңнен «75 жасқа да келіп қалыпсыз, не дайындығыңыз бар?» деп сыр тартқанымда, ол кісі: «Жер сатылмаса – менің тойым әне, сол!» деген еді болдыруды білмейтін асау жүрегін асқақтатып тұрып. – Мен кіммін? Ұлт тағдырын ойламаса Абай кім болар еді?». Ал ойланбай к ріңіз! Енді араға он жыл түскенде «қарашада мерейтойыңыз ғой... 85 жастың т бесі қылтиып қалыпты» деп есіне салуға батылымыз жетпеген. Ол жалпы той ж нінде айтса, тымырайып қалады, іле жер ж нінде емеурін білдірсең ғана жабы- лып кеткен қабағын жайлап аша бастайды. «Қаламгерлік мақсатым – қазақтың миына кірпішешен кіргізіп, к кірек к зін ашу» деген с зді жазғанда Сәкең жүрегіне жұмыр жерді сыйдырып алып, соның бар тауқымет-мұңын шемішкеше шаққаннан соң иіні түсіп, ыза- кекпен жан сырын ақтарғандығы сезіліп тұр. Ж е р ж а й ы ғ а н а м а , к ү й з е л е ж а - зып, түгесе айта алмай жүргені. Жерге қатыс ты ның, фәнидегі барша тіршіліктің олқы тұстарын жіпке тізіп, ақ тайлағын бұйдалап бақыртқандай, жан дәрменмен ашынып баяндап жүр. Біреу естиді, біреу елдің бұл нәубетімен кім бетпе-бет алыспақ. «Мен алысамын, ертеңім к ркем болсын деп кім к рінгенмен жағаласып жүргенім сол!» дейтін Сәкеңнің бетін қайтару қиын. Баспалар қарызға шығарып беріп, сайдағы санын түгендей алмай, аузын құр ш ппен сүртіп қала беретін Сәкеңнің қайбір кітабын ашып қалыңызшы: жерден бастап, егіншілік ж ә н е м а л ш ы л ы қ , н д і р г е н н і м д е р д і тұтынушыларға жеткізу азабы, еңбекке ақы т лемі, техникалық жарақтану жайы, кадрлар даярлаудың берекесіздігі, т.б. зекті ртеген проблемалар андағайлап тұрады. Оқисыз. Сенесіз. Кінә кімнен дейсіз. Бар бәлені басқаға жапқыңыз келеді. Бірақ қарақшыдай болып желкеңізден т ніп тұрған кітап с зі « зің де ойлан, сенің де дұрыс ісің қажет» дегендей, тұқыртып, жан теріңді сылып ала- ды. С з құдіреті – осы-ау! Сәкең жүрегі мен қаламының ұшындағы тамшылап тұрған осы құдірет қасиетін орын ды пайдаланады екен. Сәкеңнен қай мық тыратын да, Сәкеңді сый- лататын да осы құдіреттер екеніне шүбәсіз сенесіз. Қаһа рынан иментетін батыр емес қой, түсіне кірмеген жайт, тек қазағын с з қадірін білуге иліктіріп, ойлантса да жетеді оған. Тұлғалар пікір айтқанда, әркімнің ісі мен азаматтығын лшеп-пішіп, әнтек баспауға тырысқан ғой. Соның мысалын Сәкең ту- ралы ойларға қатысты да бағамдауға болады. Қазақстанның халық жазушысы зілхан Нұршайықов былай түйіндейді: «Қазақстан Жазушылар одағының 1995 жылы құрылған «Жер және қазақ тағдыры» комиссиясы, оның т рағасы, Қазақстан Республика- сына ерекше еңбегі сіңген зейнеткер Са- пабек сіпұлы ш лейтті, ш лді аймақтар тұрғындарын «Тантал азабынан» (Тантал – ежелгі грек мифологиясының кейіпкері. Адамға жақсылық жасағаны үшін Танталды грек Құдайы Зевс аштан бұрлығып, ш лден сусап азаппен луге бұйырған. «Тантал аза- бы» деген ұғым содан қалған) құтқарудың тағы бір шарты – мүгедектер жағдайына ерекше назар аударып, зейнетақыларын бір жарым-екі есе сіру қажет деп санап, ол ж нінде арнайы мәселе к теріп, дабыл қағып жүр». К семс здің асқан шебері Сарбас Ақтаев болса: «Жырларын жатқа айтқанда ақындардың зі ұмытып кеткен лең жол- дарын еске алып таңырқағаннан аузын ашып, к зін жұмады. Қаламгер атаулыны да б ле-жармай, жасының да, жасамысының да жазғандарын қалт жібермей, оның бәрінің де алған белесі, шыққан биігін барлап, ой безбеніне салып отырады» деп Сәкеңнің негелі қырларын д п басады. Ал жорнал- шы Адольф Арцишевскийдің таңғалысы алаб тен: «Его последнюю, пока третью книгу «Танталовы муки» Степи» из трилогии «Трагедия казахов» держишь в руках как взрывное устройство. Да и сам он словно бы начинен динамитом». С әкең қазақтың бірқатар біртуар зия лылары туралы портреттік к семс здер, эсселер жазған ай- тулы қаламгер. Балалық шағының к ркем суретін салған талантты жазушы. зіндік қолтаңбасы айқындалған ғалым. Кіндік қаны тамған жері Қостанай облысының Аманкелді ауданы ңірінің табиғаты мен тұрмыс-салтын, әдет-ғұрпын, мәдениетін қалам құрғатпай жырлап келе жатқан қарас здің майталманы. Жер туралы айтса күллі қазағының жайын ой- лап, қабырғасы қайысатынын осы мақаланың зегіне алып отырмыз ғой. Жазу з алдына, ел тағдырына, айтулы тұлғалардың рухани биігін аласартпауға ды. «Олқылықты ғана омырады» деп кейбір шенеуніктер кпе қылады. Қыла берсін дегендей, Сәкең ршелене түседі. Екінің бірі мадаққа үйір, к ңілге қараса, к шелі байланысының зін ұзын сонар на айналдырып бара жатты. К с тереңнен тартып, дәл бір зін отырғандай етіп мені нұқып Ж ЕРГЕ АШЫ болып, бастырмалатсын. С зіміздің арасын- да Жанкелдин ауданының атын бұрынғы Торғай қаласы мәртебесіне згерту туралы даң-дұң әңгіме бары айтылып қалды білем, Сәкең жұлып алғандай қылып: «Қайтесіңдер, нбейтін әңгіме қуып, Жанкелдиннің атын згерткенмен Торғайда қой к беймейді» деді жұмсақ дауысы қатқылдана түсіп. Бүгінгі қазақ зиялыларының селдіреп, сирексіген сапында бірнеше буын жорналшы- лардың ұстазы, ақылшысы біздің Сапабек ағамыздың жүргенін мақтан тұтамыз. Және қандай к рінеді к п ішінен. Еңсегей бойы- мен, мейірімді жүзімен, тұңғиық ойлы к зімен, тіліп түсер с зімен... сахараның сәні ақ б кендей бүйірленіп алып ж неледі. «Жер, жер!» деп шыға келгенде, т бе шаш тік тұрып, жон арқа мұздап кетеді. Еске Ғабит Мүсіреповтің: «Қай жерде болсын халықтың мұң-мұқтажына құлақ аспаған адам – азамат емес: ол – халқының бірінші жауы» деп қатты да қақыратып айтқан с зі түседі. Сәкеңнің азаматтығына тәнтіміз. Зиялы деп кімді айтамыз зі? Халық да на лығына сүйенсек, мынадай кісілік жік- теулерден кейін оның ұғымын ажыратып алуға болар, бәлкім. Біріншісі – біртуар аруақты адам; екіншісі – дара туған арыс; үшіншісі – жомарт ер; т ртіншісі – ерк ңіл азамат; бесіншісі – асыл ардақ; алтыншысы – танымал тұлға; жетіншісі – жігерлі жігіт; сегізіншісі – жай пенде; тоғызыншысы – ынжық; оныншысы – азғын; он біріншісі – мәңгүрт. Сәкең бейнесі осының екінші- алтыншы сипаттарынан аңғарылып қалады- ау деп жобалаймыз. С о н д а д а з б і л і г і м і з ш е , С а п а б е к сіпұлын згелерден даралай түсетін бірер тоқтам жасамақпыз. Ол – ұлтжандыдан г рі әсіре ұлтшыл адам. Демек, жержандыдан г рі әсіре жершіл тұлға! Жершілдігі қушиған тар, зінен әрі аспайтын топшыл мүдде күйттеушісі емес, Жер-жаһанның тамыр- шысы, жоқшысы, дәйім үмітпен тепкіленіп соғатын Жүрегі! Ләйім, Жершіл жүрек ыстық лүпілінен жаңылмасыншы! Жуырда Алматыдағы Сапабек ағаммен хабарласқым кеп кетіп, қоңырау шалдым. Тұтқаны Зинахан апай к терді. Соңғы он бес жылдан бері ағамның з тілімен әзілдеп айтатын «күллі шаруасын д ңгелететін де, шай құйып беретін де секретаршасы» осы ақжарқын, аңқылдақ, ақылды апай еді. Осын- ша уақыт ағамызды жалғызсыратпай бабын тауып, ауру-сырқаудан к ңілі жүдегенде дем беріп, жүгіріп жүріп емдетіп, к з нұры кеміп оқудан, жазу-сызудан қиындық к ргенде, есту қабілеті т мендегенде шыр-пыры шығып жаны қалмай к мектесетін, с йтіп тұйықтан түңілдірмей шығарып жіберетін үлкен жүрек иесі ғой. Кей-кейде Сәкеңнің лықсыған ойларын қолына қаламсабын ала қойып сыдыртып жазып алатын да әдіс-айласы бар. йтеуір, жазушы-ғалымның шығармашылық жағынан тоқырап қалмауына ынты-шынты- сын салып-ақ жүргені. Жә, сонымен, Сәкеңді тілдесуге шақырмайын ба? С йлестік. Үзіп-жұлқып дегендей. Баяғыдай к сіліс кемшіндеу ме қалай? «Алдағы қарашада тоқсаныңыз да тақап қалды ғой!» деп сыр тартқан едім, естіңкіремей қалды ма, «ә,ә» деп басқа әңгімеге ауысып кетті... кесі жүз жасаған асыл сүйекті адам еді. Баласы, міне, тоқсан шыңында қазақ руха- ния тына лшеусіз үлес қосып жүр.
жүктеу/скачать 20,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|