38. Берілген деректі және тарихи біліміңізді қолданып, ХІХ ғасырдағы қазақтардың дәстүрлі музыка өнерінің дамуын түсіндіріңіз. «...Қазақ әншілерінің арасында әнді ғажап орындайтын талантты жандар бар. Қазақ халқы өздерінің әндерін өңдеп, көркемдік қасиетін арттырудан жалығып көрген емес. Қазақ әндері өзінше бөлек, әсем болып келеді. Оның әуенін ести бастағаннан-ақ қазақтардың әлдебір өзіндік ғажайып ортасына еніп кеткендей сезінесің, өзіңді қазақ даласының бірде ыстық ауасын, бірде қазақ жерінің ғажайып сұлу көрінісін көз алдыңа елестеткендей, тіпті дала өсімдіктерінің аңқыған хош иісін сезінгендей боласың, дала жусанының иісі мұрыныңды жарып жібергендей рақат күйге кенелесің...» Потанин Г. Н. Үш томдық таңдамалы шығармалары. Павлодар, 2005, 3-том Жауабы: XIX ғасырдағы қазақтардың дәстүрлі музыкалық өнерінің даму ерекшелігі олардың
шығармаларында қазақ халқының ұлттық сипатының ерекшеліктері: мейірімділік пен
жомарттық ,изм пен жанның кеңдігі, Туған табиғат пен өз Отанына деген сүйіспеншілікті
дәріптеу көрініс тапқан. Олардың шығармалары стилі жағынан әр түрлі болды және ұрпақтан-
ұрпаққа беріліп отырды, өйткені олар барлығына түсінікті тақырыптарды көрсетті .
Тәттімбет Қазангапұлы (1815-1862 жж.)-көрнекті күйші-композитор, XIX ғасырдағы қазақ
классикалық домбыра музыкасының негізін қалаушылардың бірі, шертпе стиліндегі күйлердің
қайталанбас авторы және орындаушысы. Тәттімбетті ХІІІ-ХVІІ ғасырларда құрылған күй-
аңыздар мен эпикалық күйлер қызықтырды.
Тәтімбеттің 40-тан астам күйі сақталған. Ол туған өлкенің сұлулығын жырлады. Тәттімбет
дәстүрлі күйлердің классикалық үлгілеріне ие:" Бозайғыр "("ақ айғыр")," Сара жайлау
"("Золотая летовка")," Сара өзен "("Золотая река").Ол өмірдің үйлесімділігіне, өзгерістерді
күтуге деген ұмтылысты көрсетті.
Құрманғазы Сағырбайұлы (1818-1889 жж.) – данышпан композитор-күйші, Қазақ аспаптық
музыкасының классигі. Құрманғазы Бөкей Ордасындағы 1836-838 жылдардағы көтеріліс
жетекшісі Исатай Таймановқа арнады. Құрманғазының "Сарыарқа" ("алтын дала") күйінде
халықтың туған жерінің, шексіз даланың бостандығына деген ерік-жігерінің мотивтері
естіледі. Құрманғазының 60-тан астам күйі сақталған. Композитордың "Балбырауын", "Қызыл
қайың"би күйлері де бар.
Дәулеткерей Шығайұлы (1820-1887 жж.) – әйгілі күйші-композитор, домбыра
музыкасындағы лирикалық бағыттың негізін қалаушы. Оның көзқарастарының қалыптасуына
Бөкей Ордасындағы 1836-1838 жылдардағы көтеріліс әсер етті.
Дәулеткерей Шигайұлының 40-қа жуық күйі белгілі. Ол "Қос алқа", "Қыз Ақжелен", "Ақбала
қыз", "Қорқөм ханым"күйлерінде нәзік психологиялық әйелдер портреттерін жасады. "Топан",
"Қоңыр"күйлерінде ең жақсы рухани оқиғалар берілді.
Біржан сал Қожағұлұлы (1834-1897 жж.) – көрнекті қазақ композиторы, әнші және ақын.
Біржан салдың композиторлық талантының қалыптасуына 1865 жылы Абаймен кездесу әсер
етті. Оның 40-қа жуық әні сақталған, олардың керемет үлгілері "Біржан сал", "Айтбай",
"Лайлім-шырақ". Жанрдың классикасы оның 1871 жылы Жетісуда Орта жүзден келген қазақ
ақыны Сарамен поэтикалық сайысы болды.
