Дерге ескерткіш орнатуымыз керек
жүктеу/скачать 10,74 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Белгілі қайраткер ғалым Жабайхан Әбділдин қандай қызметтер атқарған және ғылымның қай саласын игерген, қандай еңбектері бар Нұркенже МҰРАТҚЫЗЫ
- Көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері Жабайхан Әбділдиннің ел Тәуелсіздігіне сіңірген еңбегінің зор екендігі жиі айтылады. Содан бірер мысал келтірсеңіздер.
- Бұл күндері Қазақстанда, оның ішінде интеллигенция мен билік, білім мен ғылым саласы өкілдерінің арасында академик Жабайхан
- ҰЛТТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТІ АЙҚЫНДАУ
Ұлағат ХАНЗАДА, Астана Есті сөз бен өнегелі өлеңге сусап қалған жырсүйер қауым Астана төріндегі Конгресс- Холл сарайында дүбірлеген думанды кештің куәсі болды. Кеңес дәуірінде кенжелеп қалған төл өнеріміз – терме жанрын қазақпен қайта қауыштырған Әзірет Сұлтан мешіті өткен жылдың қараша айында республикалық термешілер сайысын өткізген еді. Қазақ термесімен қайта қауышты Мансұр ХАМИТ (фото) Мансұр ХАМИТ (фото) №21(932)
12.02.2013 жыл, сейсенбі
www.alashainasy.kz e-mail: info@alashainasy.kz y y РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ Белгілі қайраткер ғалым Жабайхан Әбділдин қандай қызметтер атқарған және ғылымның қай саласын игерген, қандай еңбектері бар? Нұркенже МҰРАТҚЫЗЫ, Алматы облысы Көрнекті ғалым, философия ғылымының докторы, ака- де мик Әбділдин Жаба а йх йх ан н Мүб үб әр р әкұл
ұл ы ы 1933 33 ж ж ылы 16 ақ- панда Павлодар обл л ыс ысы ы Ма
Ма й й ау ау да да ны ы М М ай ай т т ү ү бе бе к к ау ау ы лында туған. Философия саласында өзіндік мек теп қалып тастыра білген ойшыл әр жылдары Қа зақстан ғы лым акаде мия- сында түрлі жауапты қызмет тер атқарған. 1990 жылы Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің халық депутаты болып сай- ланды. 1994 жылы Тәуелсіз еліміздің тұңғыш Пар ламентіне де де пу пу та та т т бо бо лы лы п, п, ұ ұ за за қ қ жы ж лдар сенатор бол ды. Ғ Ғ ал алым ым ны ны ң ң ғы ғы л лым ым и и ең ең бе бект кт ер ер і і не не гізінен диалекти ка лық ло логи
ги ка ка ны ны ң ң өзекті мәселелерін зерттеуге арналған. Оның басқаруымен диалектикалық логиканың категория ларын, заңдарын, принциптерін жан-жақты зерттеуге ар налған ұжымдық моногра фия лар жарық көрді. Осы зерттеулердің нәтиже- сінде «Диа лекти ка ка
лы қ қ логи ги ка» ат ат ал ал атын ын т т өрт томдық іргелі еңбек дүниег е е ке ке лд лд і. і. М М ұн ұн да да д диа
иа ле ле кт кт ик ик ан ан ың ы логикалық функ циясы анық дәлелденіп, категорияларының ғылы ми жүйесі жасалды әрі олар қазіргі жаратылыстану ғы лым- дарының методологиялық мәселелерімен ұш тас тырылды. Әбділдиннің ғылыми басшылығымен 10 ғылым докторы, 40-қа тарта ғылым кандидаты да йындалды. Қа Қа йр йр ат ат ке ке р р ға а лы л м 1987-89 жылдары Ал Ал аш аш а а ры ры с с та та ры ры
Ш. Ш Құ Құда да йб йб ер ерді діұл ұл ы ы, А.Байтұрсынов, М.Ду ла ла то тов
в, М М Ж .Жұм
ұм а- а- баев, Ж.Аймауытов шығармаларын зерттеп, оларды ақ тау мәселесімен айналысқан арнаулы комиссия жұмыс тарына басшылық жасаған.
Бірнеше
е ме мемл млек ек ет ет ті тік, к, х хал ал ық ық ар арал
ал ық ық м м а а- ра паттар мен сыйлықтардың иегері, терең бі лімді ғалым, қайраткер тұлға Жабайхан Әб ділдиннің Қазақ елі Тәуелсіздігінің алғаш- қы жылдарындағы сабырлы да салиқалы еңбегі халқына, еліне, жеріне, ұлтына ұйыт- қы ы
лы қ қ қы қы зм зм ет ет атқаруға арналды. Се Сена на тт тта а ко ко м митет төрағасы, басқа да м м ем ем - - лекеттік жобалар бойынша комиссиялардың мүшесі ретінде еңбек етті. 1990 жылғы 25 қа зандағы Қазақ КСР-нің мемлекеттік еге- мендігі туралы Дек ла ла
ра ци цияс яс ы, ы, Қ Қ аз а ақ ақ ст ст ан ан
Республикасының мем лекеттік Тәуелсіздігі туралы конс титу циялық заңы, тіл, аза мат тық туралы заңдар және өзге де мем лекет тілік пен Тәуелсіз дік тің бастауы болған акті лер- дің қабыл дануына табанды күш-жігерін жұ жұм м са са д д ы. ы Ж Ж аб аб ай ай ха ха н н Әб Әб ді д лдиннің сол кездегі Са Салы лық қ Зи
Зи ма мано но в в, С С ұл ұл та та н н С Сартаев, Мұрат Әуе- зов сияқты азамат тармен бірлесе атқарған елдік мұраттағы істерін, күш-қайратын ерлік деп бағаласақ та болады. МЕРЕЙ
Еліміздің жаңа заманғы ф ф илос
ф офия ғы лымы мектебінің негізін қалап, оның өр кендеуіне елеу лі үлес қосқан ол 25 жа сында кандидат тық, 35 жасында док торлық диссертация қор ға ды, 60 жылға жуық уақыт бойы бүкіләлемдік дең- ге ге йд д егі конгре ре стер
р ге,
, симпозиумдарға, ғы лы ми ко ко
н фе фере ренц нц ия ия ла ла рғ рғ а а Қа Қа за за қстан атынан қа тыс ты, еңбектері шетелдерде жария ла нып, ше тел ғалымдарынан оң бағасын алды. Жәкең нің ғылы ми ізденістері мен ой әле міндегі пара сат- пайымын Қазақ елінің біртұтас қоғам, қа зіргі талапқа сай қалып тас қан мемлекет болуы ның жаңа саяси-рухани бағытын анықтауға да аян- бай жұм сады. Ол – Ұлт лт ты
қ Ғы Ғы лы лы м м ак ак ад д ем ем ия ия с с ы- ы- ның кіші ғылыми қы ы зм змет ет ке кері ріне
не н н он о ың
ың в в иц иц е- е- президентіне, Қазақстан Республи ка сының ха- лық депутаты, Парламент мү шесі ретінде еліміз- дің Тәуелсіздігін нығай ту ға атсалысқан аздар- дың қатарындағы азамат. Академик Ж.Әбділдиннің жетекшілігі мен қа қа
зақс қс та та нд ндық ық ф ф ил ил ос ос оф оф ия мектебінің негізі қа- ла ланы нып, п о оны ың ң бү бүкі кі ло ло да да қт қтық дәре жеде танымал бо луында диалектикалық логика саласындағы еңбектерінің орны ер ек ше болды. Осылайша ғалым ой ілі міне басыбүтін ден қоя бастады. Бұл ең бек тер және басқалары, негізінен, 1985- 1987 жылдары Ж.Әбділ л ди д нн н ің жетекшілі лі к етуі у - мен авторлар ұжымы ы ны ны ң ң қа қаты ты су су ы ы а ар қ қ ыл ылы, ы, Қ Қ а- а- зақ стан философтарының көп жыл дық зерттеу жұмыстарының жемісті нәтижесі болды. Ғалым зерттеу еңбектері арқылы шындықты ұғынудың терең тео риялық деңгейін анықтады, маңызды, жал пыға бірдей және аса қажетті сипатта ма- ла лард
рд ы ы ад ад ам ам т т ан ан ым ым ы ы ме е н практикасы ар қылы тү тү сі сіну ну ге ге қ қол ол ж ж ет ет кі кі зі зілд
лді. і. А А л кітап бо йынша Мәс- кеу мен Алматы философта рының арасында, Бүкілодақтық филосо фия лық симпозиумдарда болған пікір таласы Қазақстан ғалымдарының бұл ір гелі еңбегі осы проблематика бойынша жүр гізілетін зерттеулер ішіндегі үздігі еке нін көрсетті. Міне, бұл ең ң бе
ктер ер ді ді ң ң құ құ н н ды ды л л ығ ығ ы ы да да , ұл тымыз үшін тарихи хи т
тұр ұр ғы ғы да дан н м мә нд нд іл іл іг іг і і де
де
осын да болатын. Еліміздің еге мен, тәуелсіз даму кезінде де бұл игі лікті іс өз жалғастығын тапты. Ж.Әбділдин және оның әріптестері бұл ұлағатты істерді заманның ыңғайы мен сұраны- сы с на сай ары ы қарай дамытты. Ұлттық Ғылым ак ака
а де де м м и ия с с ын ының ың Ф Ф ил илос ос офия және саясаттану институты қазақ фи ф лософиясы мен қо ғам дық- әлеуметтік, саяси ойының әрбір кезеңдерін зерт теп, белгілі бір жүйеге тү сір ді. Институт қыз- меткерлері еліміздегі «Мәдени мұра» мемле- кет тік бағдарлама сын жүзеге асыруда да өз са- лалары бо йынша қыру у ар ар еңб
ңб ек ек е е тт тт і. . Соның арқасынд а а Әл
Әл ем ем ді дік
к фи фи ло ло со со ф фия
ия л л ық ық
ойдың ең танымал өкілдері шы ғар маларының 20 томдығы мемлекеттік тілге аударылып және Қазақ философиясы мен қоғамдық ойының көне заманнан осы уақытқа дейінгі тарихының көптомдығын жазып шықты. Көрнекті ғалым- ны ны
ң ек ек ін н ші ші б б ір ір ж ж аң аң а а қы қы ры р Тәуелсіз, егемен елі- мі мізд здің ің с с ая аяси си-ә -әле
ле ум ум ет ет ті ті к, к қоғамдық-философия- лық ойын өзіндік зерделеу барысында ер екше көрінді.
Ғылымда қоршаған ортан а ың адамға тигізер әсері мол екені – бұ ұ ры рынн нн ан ан а а йт йт ы ы лы лып п жү жү рг рген
ен
жай. Ұлы дала, оның ң ер е екше г
еогр ф афиялық жағ дайы, флорасы мен фаунасы оны мекенде- ген халықтардың өмір салтына, жалпы, тіршілі- гіне, мәде ние тіне, діни наным-сенімдеріне, дү- ние таны мына зор әсер еткен. Ж.Әбділдиннің «Ұ «
д ала жә
жә не қ
қ азақ
қ тардың дәстүрлі дүние қа қабы
бы лд лд ау ауы»
ы» д д ег ег ен ен з з ер ер тт тт е еуіне осы аталған мәсе- лелер бойынша ғалымның ой-толғанысы арқау болған. Аталған ма қа лада ғалым оқырман на- за рын халқы мыздың этномәдени ерекшелік те- ріне ауда рады. Онда халқымыздың өзіне тән дү ниетанымы, дәстүрі, әдет-ғұрпы, салт-санасы кеңінен сөз болады. Қазақ хал қының өмір тірші- лі гінен туындаған, ұлты ты м
м ыз ызды ды ң ң та та би би ға а тп тп ен ен б б ір ір - лігі, табиғат ың ғайын н а а қа қа ра рай й жү жүрг ргіз
із іл лет ет ін ін ш ш ар ар- - уа шылық мәдениеті, эстетикалық, этникалық таны мы жан-жақты қарастырылады. Халқымыздың тағы бір ерекшелігі – өз өмір тіршілігіне, қажеттіліктеріне сай қол данылатын заттарды жасауы. Автор бұл тұста екі ерекше құ құ
нд ыл ыл ық ы қа қа к к өң өң іл іл б б өл өл ед е і. Оның бірі – бесік, ек ек
ін ш ші сі сі – к к иі иі з з үй үй . Қа Қа за за қ қ қауымында екеуінің де алатын орны ерекше, бірі тәрбие мен тіршілік басы болса, екіншісі – қалыптасу ортасы мен тіршілік аясы. Халқымыздың рухани мәдениетін қа лып- тауда ұлттық ырымдарды ды ң, , н н аным-сенім м де д рдің
д де орны өз алдына бір бөле ле к.
А вт вт ор ор о
о сы сыға ға н ба ба й- й- ланысты аруақ, қыдыр, құт, ырым, б бата ұғымда- рының генезисіне тоқталып, олардың мәнін түсіндіру бары сында ауыз әдебиетінің озық үлгілеріндегі деректерге, Ш.Уәлиханов сияқты ғалым дар дың зерттеулеріне сүйене отырып қо қо
ры т т ынды д жасай ай ды ды . Жа Жа ба байх
йхан ан М Мүб үб әр әр әк әк ұл ұлы
ы үн ү емі ой әле мінен сөз қозғайды, бүгінгі қазаққа қай са лада да ой керек дейді. Академиктің бұлай айтуына толық адами құқығы бар дер едік. Өйткені ол бүкіл өмірі мен қыз меттерін ұлтымыз үлгі тұтқан Алаш азамат тарын ақтау комиссиясының басшысы ре тінде де қыруар еңбек жасады. Өз кезінде олар қазағын «Оян, қазақ ақ !»
(М. М Ду Ду ла ла то то в) ) д деп еп
оянуға, әлеумет әлемінен н ө өз з ор ор ын ын д
да а ры рын н ал алуғ уғ а а шақырса, ғалым-философ қа зір гі уақытта «қа- зақ қа алдымен ой керек, жаңаша ойлау, жа- ңаша таным керек» дей ді. Және соның үлгісін өзі алдымен көрсе теді. Ол Ата Заңымыз – Кон- сти ту
у цияны ар дақ тұтуға, ұлттық ойды ұлағат- та тау
у ға ға , ұл ұл т т ма ма қ қ та та ны ны шы шы б бол
олар ар азаматтарды ар- да да қ қ та т у у ға ға, ғы ғылы
лы м м та та пп пп ай ай м м а ақтанбауға, ұлттың өз ін-өзі тану қажеттігіне, қоғамның даму ба ғы- тын саралауға шақырып қана қоймай ды, олар туралы өзінің ой байламдарын ай тады. Жастайынан философия ғылымына ден қой ған Жабайхан саналы өм ө ір р ін осы са ла а ға
арнады, жай арнаған жо қ, қ, о
о ны ны ғ ғы ы лы лы м м ре р ті тінд
нд е е да мытты, тіпті әртүрлі алып қашпа түс інік
терге өзінше анықтама беріп, дәлелдеді. Өзінің өткен ғасырдың 60- жыл дарында «Білім және еңбек» (№1, 1968) журналына берген сұхбатында: «Адамзат тың ақыл-ойын алға бастырған алып ой ой и иел
елер ер ін ін е е ск ск е е тү тү сі с ре ре ті ті н н бо о лсақ, онда фило- со со
фияд яд ан ан а арт
р ық ық ж ж ән ән е е кө
көп п кемеңгерлері бар ғылымды табу қиын. Мәселен, адам зат ақыл- ойының алыптары – сонау көне шығыс пен гректерден бастап Абайға де йін ең алдымен философиялық ой-пікір лердің өрені болған адамдар... Бұл жағы нан алып қар р ағанда, фило- со фияны ке мең герлер ғыл ыл ым ым ы ы де деп п ат ат ау ау ға а ә ә б- б- д ден бо ла ды» деген пікір бі ілд лдір
ір ед еді і. Ф Ф ил ил ос ософ фты
ты ң ң пікірінше, қазіргі уақытта философияның да- муы на байланысты философтар мен табиғат- танушы ғалымдардың арасындағы байланыс бұрынғысынан да нығая түсті. Сондықтан таби- ға ға
қ оғам дамуы ы ны
ң жал пы заңдылықтарын аш аш у у ме мен н бі бі рг рг е, е б бү ү гі
гі нг нг і і фи
фи ло ло со с фияның аса ма- ңыз ды м і індет те р і інің
і б бі ір і і адамды, адамзаттың дамуы проб лемаларын зерттеу болып табы- лады. Адам мәселесін тура немесе жанамалай көптеген қоғамдық-әлеуметтік, гумани тар лық ғылымдар және жеке жараты лыс тану ғылым- да д
да да м ды д н н ағ ағ ыз ыз а а да да м м ретінде зерттейтін ғылым м – –
ф ил ил ос ос оф оф ия ия ғ ған
ан а. а. Адам деген ұғымның өзін толық беретін де – философия. Фило софия ғылымының түсіндіруі бойынша адам – тек табиғи тіршілік қана емес, ол ең ал дымен қоғамдық қатынастардың жемі- сі, жиынтығы. Демек, адам мәселесі еш уа қытта қо қо
ғамн мнан
ан , , өн өн ді д рі рі ст стен
ен , , ең ең бе бе кт т ен е бө лі ніп қаралуға ти ти іс іс е еме мес с.
жүктеу/скачать 10,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|