Қазақстандағы орта білім: жағдайы және болашағЫ

31 
2014-2015  оқу  жылында  күндізгі  мемлекеттік  жалпы  білім  беретін 
бастауыш мектептердегі оқушылардың саны – 26 139 адамды құрады.  
Ауыл  мектептеріндегі  бастауыш  сынып  оқушыларының  үлесі  республика 
бойынша  күндізгі  жалпы  білім  беретін  бастауыш  мектептердегі  жалпы 
оқушылар саны 16 755 оқушы (64 %) құрады (11-кесте).  
 
 
11-кесте  –  Облыстар  бойынша,  бастауыш  мектептердегі  оқушылардың  саны, 
2014-2015 оқу жылы  
 
Облыстар 
Барлық 
оқушылар 
Оның ішінде: 
қала 
мектептерінде 
ауыл 
мектептерінде 
Ақмола  
942 
24 
918 
Ақтөбе  
934 
246 
688 
Алматы 
2 190 
0 
2 190 
Атырау  
418 
0 
418 
Шығыс Қазақстан 
1 823 
760 
1 063 
Жамбыл  
2 504 
951 
1 553 
Батыс Қазақстан 
1 031 
0 
1 031 
Қарағанды  
678 
104 
574 
Қостанай  
3 373 
2 065 
1 308 
Қызылорда  
151 
0 
151 
Маңғыстау  
2 527 
2 152 
375 
Павлодар  
562 
139 
423 
Солтүстік Қазақстан  
742 
39 
703 
Оңтүстік Қазақстан  
7 783 
2 423 
5 360 
Астана қ. 
481 
481 
0 
 
ҚР 
26 139 
9 384 
16 755 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
Облыстар  бөлінісінде  ауыл  мектептеріндегі  бастауыш  сынып  оқушылар 
санының көп болуы Оңтүстік Қазақстан (5 360), Алматы (2 190), Жамбыл (1 553 
оқушы) облыстарына тиесілі болып отыр (15-сурет).  
 
 
 

32 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
15-сурет – Облыстар бойынша бастауыш мектептердегі оқушылар саны  
 
2014-2015 оқу жылында негізгі мектептердегі оқушылардың саны – 80 529 
адамды  құрады.  Ауылдық  мектептердегі  негізгі  деңгейдегі  оқушылар  үлесі 
республика  бойынша  негізгі  мектептердегі  жалпы  оқушылар  санының  75,9% 
құрайды,  яғни  61  188  оқушы.  Қызылорда  және  Маңғыстау  облыстарында 
негізгі мектептер жоқ (12-кесте).  

33 
12-кесте – Облыстар бойынша негізгі мектептердегі оқушылардың саны, 2014-
2015 оқу жылы  
 
Облыс 
Барлық 
оқушылар 
Оның ішінде: 
қала 
мектептерінде 
ауыл 
мектептерінде 
Ақмола  
7 737 
734 
7 003 
Ақтөбе  
4 554 
979 
3 575 
Алматы  
4 241 
260 
3 981 
Атырау  
1 887 
926 
961 
Шығыс Қазақстан 
6 334 
1 178 
5 156 
Жамбыл  
4 089 
814 
3 275 
Батыс Қазақстан 
4 055 
175 
3 880 
Қарағанды  
10 533 
6 774 
3 759 
Қостанай  
6 463 
1 817 
4 646 
Қызылорда  
1 831 
0 
1 831 
Маңғыстауы 
218 
0 
218 
Павлодар  
2 657 
444 
2 213 
Солтүстік Қазақстан 
5 291 
547 
4 744 
Оңтүстік Қазақстан  
20 019 
4 073 
15 946 
Алматы қ. 
620 
620 
0 
 
ҚР 
80 529 
19 341 
61 188 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
Облыстар  бөлінісінде  қарастырсақ,  ауыл  мектептеріндегі  оқушылар 
санының  неғұрлым  көп  болуы  Оңтүстік  Қазақстан  (15  946),  Ақмола  (7  003), 
Шығыс Қазақстан (5 156), Солтүстік Қазақстан (4 744), Қостанай (4 646 оқушы) 
облыстарына тиесілі болып отыр (16-сурет).  
 
 
 

34 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
16-сурет – Облыстар бойынша негізгі мектептердегі оқушылар саны  
 
2014-2015  оқу  жылында  орта  мектептердегі  оқушылар  саны  –  2 509  230 
адамды  құрады.  Ауыл  мектептеріндегі  жалпы  орта  білім  беру  деңгейіндегі 
оқушылар үлесі республика бойынша жалпы білім беретін мектептердегі жалпы 
оқушылар  санының  47,7%  құрайды,  яғни  1  198  019  оқушы.  Бастауыш  және 
негізгі  мектептердегі  оқушылар  санымен  салыстырғанда  қала  мектептеріндегі 
орта білім деңгейіндегі оқушылар саны жоғары, яғни 52,2% құрайды (13-кесте).  
 
13-кесте – Облыстар бойынша орта мектептердегі оқушылардың саны  
Облыс 
Барлық 
оқушылар 
Оның ішінде: 
қала 
мектептерінде 
ауыл 
мектептерінде 
1 
2 
3 
4 
Ақмола  
97284 
45768 
51516 
Ақтөбе  
113895 
66616 
47279 
Алматы 
307588 
75055 
232533 
Атырау  
97530 
45924 
51606 
Шығыс Қазақстан 
161472 
90825 
70647 
Жамбыл  
185106 
72807 
112299 

35 
13-кестенің жалғасы  
1 
2 
3 
4 
Батыс Қазақстан 
83542 
42123 
41419 
Қарағанды  
163860 
124377 
39483 
Қостанай  
89957 
44822 
45135 
Қызылорда  
126321 
49759 
76562 
Маңғыстау 
103797 
44041 
59756 
Павлодар  
86303 
57987 
28316 
Солтүстік Қазақстан  
64476 
26048 
38428 
Оңтүстік Қазақстан  
534803 
231763 
303040 
Астана қ. 
102206 
102206 
0 
Алматы қ. 
191090 
191090 
0 
ҚР 
2509230 
1311211 
1198019 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
Халық тығыз орналасқан Облыстар бөлінісінде қала мектептерінде оқитын 
оқушылардың  көп  болуы  Оңтүстік  Қазақстан  (231763),  Қарағанды  (124  377) 
облыстарына және Алматы қаласына (191 090 оқушы) тиесілі болып отыр (17-
сурет).  
 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
17-сурет – Облыстар бойынша орта мектептердегі оқушылар саны  
 
2013  жылғы  көрсеткіштермен  салыстырғанда  2014  жылы  күндізгі  жалпы 
білім  беретін  мектептердің  (оқыту  қазақ  тілінде  және  орыс  тілінде)  саны 
тиісінше  6  және  54  бірлікке  төмендеді  (17-сурет),  ал  оқушылардың  саны 
керісінше өсіп отыр (18-сурет).  
 

36 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
18-сурет – Оқыту тілі бойынша жалпы білім беретін мектептер желісі  
 
Статистика  бойынша  2013  жылы  оқыту  қазақ  тілінде  жүргізілетін 
мектептердің саны – 3 800, 2014 жылы – 3 794 құрады; 2013 жылы оқыту орыс 
тілінде  жүргізілетін  мектептердің  саны  –  1  345,  2014  жылы  –  1  291  құрады; 
2013 жылы оқыту аралас тілде жүргізілетін мектептер  – 2 088, 2014 жылы – 2 
100 құрады (14-кесте).  
 
14-кесте  –  Облыстар  бөлінісінде  оқыту  қазақ,  орыс,  аралас  тілдерде 
жүргізілетін мектептердің саны  
Облыс 
Оқыту қазақ 
тілінде 
Оқыту  
орыс тілінде 
Оқыту аралас 
тілдерде 
2013 
2014 
2013 
2014 
2013 
2014 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Ақмола  
177 
168 
212 
194 
232 
230 
Ақтөбе  
281 
276 
31 
28 
123 
124 
Алматы 
400 
410 
19 
15 
313 
299 
Атырау  
136 
136 
5 
5 
54 
52 
Шығыс Қазақстан  
351 
348 
156 
149 
180 
179 
Жамбыл  
311 
312 
15 
16 
126 
121 
Батыс Қазақстан  
276 
269 
35 
33 
96 
95 
Қарағанды  
245 
243 
104 
103 
189 
185 

37 
14-кестенің жалғасы  
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Қостанай  
136 
137 
292 
290 
127 
121 
Қызылорда  
260 
260 
4 
4 
27 
28 
Маңғыстау 
106 
109 
4 
4 
16 
17 
Павлодар  
157 
159 
89 
84 
161 
162 
Солтүстік Қазақстан  
139 
136 
295 
281 
136 
130 
Оңтүстік Қазақстан  
741 
741 
9 
9 
213 
248 
Астана қ. 
24 
28 
10 
10 
37 
39 
Алматы қ. 
60 
62 
65 
66 
58 
70 
ҚР 
3800 
3794 
1345 
1291 
2088 
2100 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
Мектептерді ірілендіру процесі шағын мектептер есебінен азайып отыр.  
Оқыту қазақ және орыс тілдерінде жүргізілетін мектептер үлесі төмендеп, 
ал  аралас  тілдегі  мектептер  саны  артып  отыр.  Алматы,  Жамбыл,  Қостанай, 
Маңғыстау,  Павлодар  облыстарында  оқыту  қазақ  тіліндегі  мектептер  үлесінің 
арту  үрдісі  байқалады.  Республика  бойынша  оқыту  орыс  тіліндегі  мектептер 
саны  азаюда.  Ақтөбе,  Қызылорда,  Маңғыстау,  Павлодар,  Оңтүстік  Қазақстан 
облыстарында  және  Астана  мен  Алматы  қалаларында  оқыту  аралас  тілде 
жүргізілетін  мектептер  саны  артып  отыр.  Ақмола,  Шығыс  Қазақстан,  Батыс 
Қазақстан, Солтүстік Қазақстан облыстарында оқытудың үш типі бойынша да 
төмендеуде (19-21 – суреттер).  
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
19-сурет – Облыстар бойынша оқыту қазақ тіліндегі мектептер саны  

38 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
20-сурет – Облыстар бойынша оқыту орыс тіліндегі мектептер саны  
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.) 
 
21-сурет – Облыстар бойынша оқыту аралас тілдегі мектептер саны. 

39 
Талдау  нәтижелері  бойынша  2013  жылы  ұйғыр  тіліндегі  оқытатын 
мектептер саны – 14, өзбек тілінде – 57, тәжік тілінде – 3, ал 2014 жылы ұйғыр 
тілінде  оқытатын  мектептер  саны  –  13,  өзбек  тілінде  –  20,  тәжік  тілінде  –  4 
мектеп болғанын көрсетіп отыр.  
Ұйғыр, өзбек тілдерінде оқытатын мектептер үлесінің азайғанын, ал тәжік 
тілінде оқытатын мектептер санын көбейгені байқалады.  
Оңтүстік  Қазақстан  облысында  өзбек  тілінде  оқытатын  мектептер  саны 
күрт  төмендеді.  Алматы  облысында  ұйғыр  тілінде  оқытатын  мектептер 
санының азайғаны байқалады (15-кесте).  
 
15-кесте  –  Облыстар  бөлінісінде  оқыту  ұйғыр,  өзбек,  тәжік  тілдерінде 
жүргізілетін мектептердің саны  
 
Облыс 
Оқыту ұйғыр 
тілінде 
Оқыту  
өзбек тілінде 
Оқыту тәжік 
тілінде 
2013 
2014 
2013 
2014 
2013 
2014 
Алматы 
11 
10 
0 
0 
0 
0 
Жамбыл  
0 
0 
1 
1 
0 
0  
Оңтүстік Қазақстан  
0 
0 
56 
19 
3 
4 
Алматы қ. 
3 
3 
0 
0 
0 
0 
ҚР 
14 
13 
57 
20 
3 
4 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
Республика бойынша мектептер санының қысқару, ал оқушылар санының 
өсу  үрдісі  байқалады.  Мектептерді  шоғырландыру  процесі  жүргізіліп  жатыр 
(22-сурет).  
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
22-сурет – Оқыту тілдері бойынша жалпы білім беретін мектептер контингенті  

40 
Қазақстандағы  мектептер  елдің  этностық,  діни  және  тілдің  көптілділігін 
көрсетеді. Оларда 23 әртүрлі ұлт оқушылары білім алуда. Этникалық қазақтар – 
73%,  этникалық  орыстар  –  14%,  этникалық  өзбектер  –  4%  оқушы  құрайды. 
Басқа  аз  ұлт  өкілдері  Кеңес  Үкіметі  кезеңінде  тұрғындардың  көшіп-қонуынан 
пайда болған: ұйғырлар (1,5%), украиндар (1,3%), немістер (1,0%).  
Оқушылар екі ресми тілдердің (қазақ немесе орыс тілдері) біреуінде немесе 
басқа аз ұлттардың тілінде білім алады. Ұлттық мәртебені көтерудегі қазақ тілінің 
басымдылығы қазақ тілінде оқытатын мектептер санының артуына әсер етті.  
2012  жылы  мектептердің  басым  көпшілігінде  оқыту  тілі  қазақ  тілі  (3  819 
мектеп), орыс тілі (1 394), өзбек тілі – (60), ұйғыр тілі – (14), тәжік тілінде– (2 
мектеп)  болды  [12].  2013  жылмен  салыстырғанда  республика  бойынша 
оқушылардың саны өсуде: қазақ тілінде оқытатын мектептерде 67 051 оқушыға, 
орыс тілінде оқытатын мектептерде – 22 348 оқушыға артты.  
Қазақ тілінде білім алатын оқушылар саны Оңтүстік Қазақстан облысында 
11 817 оқушыға, Алматы қаласында 11 439, Астана қаласында – 7 369, Алматы 
облысында – 7 228, Жамбыл облысында – 5 946, Маңғыстау облысында – 5 896 
оқушыға  артқаны  байқалады.  Солтүстік  Қазақстан  облысында  қазақ  тілінде 
оқитын оқушылар саны азайып отыр.  
2013  жылмен  салыстырғанда  2014  жылы  орыс  тілінде  оқитын  оқушылар 
саны Алматы қаласында  – 8 600 оқушыға, Оңтүстік Қазақстан облысында  – 6 
107,  Астана  қаласында  –  3  700  оқушыға  артқаны,  ал  Ақмола,  Алматы, 
Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарында төмендегені байқалады (16-кесте).  
 
16-кесте  –  Облыстар  бойынша  оқыту  қазақ,  орыс  тілдерінде  оқитын 
оқушылардың саны  
Облыс 
Оқыту қазақ тілінде 
Оқыту орыс тілінде 
2013 
2014 
2013 
2014 
Ақмола  
46216 
48991 
57247 
56972 
Ақтөбе  
87718 
91290 
27706 
28093 
Алматы 
220205 
227433 
75878 
74566 
Атырау  
75753 
78494 
20290 
21341 
Шығыс Қазақстан  
99202 
101337 
67850 
68292 
Жамбыл  
139781 
145727 
45232 
45801 
Батыс Қазақстан 
60010 
61239 
27003 
27389 
Қарағанды  
89524 
90745 
82184 
84326 
Қостанай  
29894 
30273 
69846 
69520 
Қызылорда  
115982 
118221 
9821 
10082 
Маңғыстау 
86573 
92469 
13531 
14073 
Павлодар  
38972 
40340 
48246 
49182 
Солтүстік Қазақстан  
21116 
20813 
50558 
49696 
Оңтүстік Қазақстан  
405901 
417718 
55953 
62060 
Астана қ. 
53213 
60582 
38405 
42105 
Алматы қ. 
78999 
90438 
89998 
98598 
ҚР  
1649059 
1716110 
779748 
802096 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  

41 
Статистика  бойынша  оқушылардың  саны  республика  бойынша  2013 
жылмен  салыстырғанда  ұйғыр  тілді  мектептерде  –  298  оқушыға,  өзбек  тілді 
мектептерде – 1 112, тәжік тілді мектептерде – 42 оқушыға артып отыр.  
Өзбек тілінде оқитын оқушылар саны Оңтүстік Қазақстан облысында 1 119 
оқушыға  дейін  едәуір  өскені,  ал  Жамбыл  облысында  ұйғыр  тілінде  оқитын 
оқушылар саны 7 оқушыға кемігені байқалады (17-кесте).  
 
17-кесте  –  Облыстар  бойынша  оқыту  ұйғыр,  өзбек,  тәжік  тілдерінде  оқитын 
оқушылар саны  
 
Облыс 
Оқыту ұйғыр 
тілінде 
Оқыту  
өзбек тілінде 
Оқыту  
тәжік тілінде 
2013 
2014 
2013 
2014 
2013 
2014 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Ақмола  
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Ақтөбе  
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Алматы 
11817 
12020 
0 
0 
0 
0 
Атырау  
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Шығыс Қазақстан  
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Жамбыл  
0 
0 
178 
171 
0 
0 
Батыс Қазақстан  
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Қарағанды  
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Қостанай  
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Қызылорда  
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Маңғыстау 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Павлодар  
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Солтүстік 
Қазақстан 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Оңтүстік 
Қазақстан 
0 
0 
77696 
78815 
3970 
4012 
Астана қ. 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
Алматы қ. 
2579 
2674 
0 
0 
0 
0 
 
ҚР 
14396 
14694 
77874 
78986 
3970 
4012 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
2014-2015  оқу  жылында  жалпы  білім  беретін  мектепті  11-сыныптың 
116 739  бітірушісі  аяқтады  және  жалпы  орта  білімі  туралы  аттестат  алды. 
Түлектердің  75 716-сы  (64,8%)  2015  жылғы  Ұлттық  бірыңғай  тестілеу  (бұдан 
әрі  –  ҰБТ)  рәсіміне  қатысты.  ҰБТ-ға  қатысушылардың  орташа  баллы  –  79,4. 
Бұл  көрсеткіш  2014  жылғы  республикалық  көрсеткішпен  салыстырғанда  2,5 
балға жоғары (76,9 ұпай). ҰБТ қорытындысы бойынша «Алтын белгі» белгісін 
1999 түлек, үздік аттестатты – 628 түлек растады (18-кесте, 23-сурет).  

42 
18-кесте – Түлектердің сандық көрсеткіші / 2015 жыл  
Облыс 
Түлек-
тер 
саны 
Дәстүрлі емтихан 
тапсырған 
оқушылар саны 
Қоры-тынды 
Алтын белгі 
Үздік аттестат 
С
апа
 
(%
) 
Ү
лг
ер
ім
 (
%
) 
Ү
мітк
ер
 
Растад
ы 
 
Ү
мітк
ер
 
Растад
ы 
 
Ақмола  
4440 
1403 
55 
100 
184 
84 
58 
32 
Ақтөбе  
6431 
1800 
56,5 
99,9 
339 
156 
94 
35 
Алматы  
14295 
5036 
58,1 
99,9 
173 
112 
61 
35 
Атырау  
4828 
1298 
38 
100 
100 
25 
43 
9 
Жамбыл  
8879 
2876 
59 
100 
223 
124 
58 
27 
Батыс Қазақстан  
4544 
1409 
48,9 
100 
235 
120 
98 
32 
Қарағанды  
7493 
2184 
58,8 
99 
226 
110 
112 
35 
Қостанай  
4397 
1721 
41,3 
99,9 
120 
41 
35 
11 
Қызылорда  
6452 
2146 
70 
100 
231 
139 
65 
29 
Маңғыстау  
4188 
3243 
47,4 
99,8 
78 
46 
87 
32 
Павлодар  
3768 
1160 
42,4 
100 
124 
60 
72 
28 
Солтүстік Қазақстан  
3733 
1352 
72,1 
99,4 
111 
37 
53 
11 
Оңтүстік Қазақстан  
30982 
12390 
61,8 
83,1  1085 
608 
424 
153 
Астана қ. 
4407 
591 
58,1 
99,9 
173 
112 
61 
35 
Алматы қ. 
7902 
2414 
69 
99,1 
282 
225 
203 
124 
ҚР 
116739 
41023 
55,7 
98,6 
3684 
1999 
1524 
628 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
23-сурет – Облыстар бөлінісінде мектеп бітірушілер саны  

43 
Кадрлық  әлеует  жоғары  сапалы  білім  берумен  қамтамасыз  етудің  аса 
маңызды  шарты  болып  табылады.  Оқушылардың  даму  траекториясын  дұрыс 
таңдауы  олардың  алдағы  болашағына  тәуелді,  ал  ол  мұғалімдердің  біліктілігі 
мен кәсіби шеберлігіне байланысты.  
Педагог  мәртебесін  көтеру  қазақстандық  білім  берудің  жоғары  сапасын 
қамтамасыз  етуді  шешуші  факторларының  бірі  болып  табылады.  Қазақстан 
Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған 
мемлекеттік бағдарламасымен педагогтің беделін қалыптастырудың және оның 
өз бетімен білім алу шеберлігі уәждемесіне нақты бағыттар анықталған [10].  
Үздік  жаңашыл  педагогтердің  алдыңғы  қатарлы  озық  тәжірибесі  мен 
жетістіктерін  тарату  химия  және  биология  мұғалімдерінің  І  съезінің, 
информатика  мұғалімдерінің  «Алтын  диск»  республикалық  байқауының, 
«Дарынды  балаға-талантты  мұғалім»  VII  Республикалық  педагогикалық 
олимпиаданың,  білім  беру  саласы  қызметкерлерінің  «Білім  беру  жүйесін 
жаңғырту  –  адами  капиталдың  сапалы  өсуінің  басты  бағыты»  атты  тамыз 
педагогикалық кеңесінің негізгі арқауы болды [2].  
Заманауи ақиқат жағдайында барлық деңгейдегі білім беру ұйымдарының 
кадрлық  әлеуетіне  бірден-бір  сарқылмас  ресурс  ретінде  ерекше  назар 
аударылды.  
2014-2015  оқу  жылында  мектептегі  білім  жүйесін  кадрмен  қамтамасыз 
етудің  тиімді  динамикасы  белгіленді.  Жалпы  білім  беретін  мектептердегі 
мұғалімдер саны 297 293 адамды құрайды, бұл 2013 жылғы көрсеткіштен 2396, 
ал 2012 жылғы көрсеткіштен 5229 мұғалімге артық (24-сурет).  
 
292064
294897
297293
2012
2013
2014
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері  
 
24-сурет – Жалпы білім беретін мектептердегі мұғалімдер саны  
 
 
Осы  оқу  жылындағы  статистикалық  деректерді  салыстырмалы  талдау 
қалалық мектеп мұғалімдерінің үлесі 37,6%, ал ауылдық мектеп мұғалімдерінің 
үлесі - 62,3% құрайтынын көрсетті (25-сурет).  
 

44 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
25-сурет – Білім беру деңгейі бойынша қала-ауыл бөлінісіндегі мұғалімдер 
үлесінің көрсеткіштері, %  
 
Мектеп  педагогтерінің  білім  беру  деңгейлерін  талдау  жоғары  білімі  бар 
педагог  қызметкерлер  бойынша  көрсеткіштің  5,7%-ға  (  2012  жылы  -  87,9  %, 
2013 жылы - 87,5%) азайғанын, ал арнайы орта білімі бар мұғалімдер үлесінің 
5,8%-ға  (2013  жылы-11,2%)  артқанын  көрсетті  және  17  %-ды  құрады.  Жалпы 
орта білімі бар педагогтер үлесі 0,3% (2013 жылы – 0,1%) құрады (26-сурет).  
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
 
26-сурет – Жалпы орта білім беру ұйымдарындағы мұғалімдердің білім 
деңгейінің динамикасы  
 
Үздіксіз педагогикалық білім беру жүйесімен қамтылған мұғалімдер үлесін 
Облыстық  салыстырғанда  Алматы  (789),  Атырау  (188)  және  Қызылорда  (187) 
облыстарында барынша жоғары.  
Орта кәсіби білімі бар педагогтер үлесінің ең жоғары көрсеткіші Ақмола, 
Батыс  Қазақстан,  Маңғыстау  және  Солтүстік  Қазақстан  облыстарында 
байқалады.  Жоғары  педагогикалық  білімі  бар  педагог  кадрларға  деген 
тапшылық  Ақтөбе,  Ақмола  және  Шығыс  Қазақстан  облыстарында  әлі  де 
сақталып отыр (27-сурет) [10].  
 

45 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері  
27-сурет – Білім деңгейі бойынша Облыстар бөлінісіндегі педагогтер үлесі  
 
Облыстар  ұсынған  деректер  бойынша  қала-ауыл  бөлінісіндегі  жоғары 
білімі бар мұғалімдер үлесінің көрсеткіштері әркелкі екенін көрсетуге болады. 
Жоғары  білімі  бар мұғалімдер  ауыл  мұғалімдерінің үлесі  –  87,7%-ға  (қалада  - 
91,9)  төмен  екені  және  арнайы  орта  білімі  бар  педагогтер  үлесінің  4,4%-ға 
артқаны анықталып отыр (28-сурет).  
 
 
28-сурет – Қала-ауыл бөлінісіндегі педагогтердің білім деңгейлері, %  
 
Педагог-психологтердің  ғылыми  зерттеулері,  яғни  мұғалімдердің 
педагогикалық  қызметі  өтіліне  байланысты  кәсіби  қалыптасудың  бес  негізгі 
сатысынан  өтетінін  дәлелдейді:  жаңадан бастаған  педагогтер  (1  –  2  жыл),  жас 
мамандар (2 – 5 жыл), тәжірибелі мұғалімдер (5 – 10 жыл), кәсіби мамандар (10 
– 20 жыл) және сарапшылар (20 жылдан жоғары). Аталған дәйектемені назарға 
ала  отырып  қорытынды  шығаруға  болады,  яғни  республикадағы  мұғалімдер 
контингенті  педагогикалық  еңбек  өтілі  бойынша  «8  жылға  дейін»,  «9  жылдан 
20 жылға дейін» және «20 жылдан жоғары» етіп бірдей бөлінген.  
Демек,  жалпы  орта  білім  беру  жүйесінде  өз  ісінің  кәсіби  шебер 

46 
педагогтері, сондай-ақ жаңадан бастаған педагогтер қызмет етеді.  
Салыстырмалы  талдау  республика  бойынша  9-20  жылға  дейінгі  (2013 
жылы  -  33,5%)  жұмыс  тәжірибесі бар мұғалімдер  үлесі  басым  екенін  көрсетті 
(29-сурет).  
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
29-сурет – Еңбек өтілі бойынша педагогтер үлесі, %  
 
2014 жылы 20 жылдан жоғары еңбек өтілі бар педагог қызметкерлердің ең 
жоғары  үлесі  Оңтүстік  Қазақстан  (26,8%  )  және  Алматы  (35,8%)  облысының 
мектептерінде  анықталды.  Мектептерге  жас  кадрлардың  шамалас  келу 
көрсеткіштері Ақмола, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Павлодар және Солтүстік 
Қазақстан  облыстарында  белгіленді.  3  жылдан  кем  жұмыс  өтілі  бар  жаңадан 
бастаған  педагогтер  үлесінің  ең  жоғарғы  көрсеткіші  Алматы  (3,6%),  Оңтүстік 
Қазақстан  (2,5%),  Жамбыл  (3,9%)  және  Қызылорда  (2,9%)  облыстарында 
көрініс тапты [10].  
Мұғалімдер  қатары  жас  мамандармен  толықтырылуда.  Сонымен,  2013 
жылы  51  жас  және  одан  жоғары  жастағы  мұғалімдердің  үлесі  20,6%  болды, 
2014 жылы 51 жас және одан жоғары жастағы мұғалімдер үлесі 5,5%-ға азайды. 
20-дан  30  жасқа  дейінгі  жаңадан  бастаған  педагогтер  саны  6,9%-ға  артты.  31-
ден 40 жасқа дейінгі ең тиімді жасына педагогтер үлесінің 2013 жылы – 29,1%, 
ал 2014 жылы – 26,9%-дан астамы келеді (30-сурет).  
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)  
30-сурет – Мұғалімдердің жас ерекшелік құрылымы, %  

47 
Облыстық  салыстыруда  зейнеткерлік  жастағы  мұғалімдер  үлесінің  ең 
жоғары  көрсеткіші  Алматы  қаласында  (8,4%)  байқалады.  Кадрлық  әлеуеттің 
жасаруы  Алматы,  Қызылорда,  Оңтүстік  Қазақстан  облыстарында  орын  алуда 
[10].  
Сонымен,  талдау  жасару  бағытындағы  педагогтердің  сапалық  құрамы 
педагогикалық  ұжымның  құрамында  кәсіби  тәжірибені  меңгерген  кемел 
жастағы педагогтерді сақтап қалу үрдісімен үйлесетінін көрсетті.  
Педагог  кадрларға  деген  қажеттілік  мәселесі  өзекті  болып  қалып  отыр. 
2014 жылғы талдау қорытындысы бойынша мектептердегі кадрлық тапшылық 
2994  педагог  кадрды  құрайды.  2013  жылмен  салыстырғанда  (2076  бос  орын) 
кадрларға деген қажеттілік 918 мұғалімге өсті.  
Пән мұғалімдерінің  толық жасақталмаған  штаты бар мектептердің ең көп 
үлесі  Жамбыл  облысында  –  670  мұғалім,  оның  ішінде  бастауыш  мектеп 
мұғалімі – 158, негізгі мектеп – 144, жоғарғы мектеп – 368; Ақмола облысында 
– 407 мұғалім, оның ішінде бастауыш мектеп мұғалімі – 30, негізгі мектеп – 49, 
жоғарғы мектеп – 198 мұғалім тіркелді.  
Оңтүстік Қазақстан облысында – 12, Атырау облысында – 13, Қызылорда 
облысында – 18 педагог кадрмен табысты жасақтау байқалады (19-кесте).  
 
19-кесте – Облыстар бөлінісінде педагогикалық кадрларға қажеттілік  

жүктеу/скачать 5,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: