Сборник статей по материалам XLVII международной научно-практической конференции №3 (46) Март 2016 г

Глоссарий: 
*MOOCs  (Massive  Open  Online  Courses)  –  массовые  открытые 
онлайн-курсы, одна из самых популярных и перспективных тенденций 
в  мировом  образовании.  По  своей  форме  MOOCs  –  это  электронные 
курсы  (учебно-методические  комплексы),  включающие  в  себя 
видеолекции  с  субтитрами,  текстовые  конспекты  лекций,  домашние 
задания, тесты и итоговые экзамены. 
**Тьютор  (англ.  –  наставник)  –  обеспечивает  разработку 
индивидуальных  образовательных  программ  учащихся  и  студентов 
и сопровождает  процесс  индивидуализации  и  индивидуального 
образования в образовательной организации. 
***Дафна Коллер – доктор философии по математике, профессор 
факультета  информатики  Стэнфордского  университета.  Сооснователь 
и  президент  компании  Coursera.  Член  Национальной  академии 
инженерии  США с  2011 года.  Член  Американской академии искусств 
и наук с 2014 года. 
 
Список литературы: 
1.
 
Веретехина С.В. Обзор требований европейской спецификации MOREG-2 
и 
проблемы 
импортозамещения 
программного 
обеспечения 
СЭД/ЕСМ-решений  на  Российском  рынке.  Материалы  Ивановских 
чтений. – 2015. № 5. С. 203–209. 
2.
 
Веретехина С.В.  Автоматизированные  системы  оценки  персонала  / 
С.В. Веретехина  //  Управление  персоналом  и  интеллектуальными 
ресурсами в России. – 2015. Т. 4. № 5. C. 72–77. DOI: 10.12737/14961. 
3.
 
Виниченко М.В.  Кадровый  резерв  руководства.  /  Виниченко М.В.  // 
Проблемный анализ и государственно-управленческое проектирование.  – 
2014. – № 5 (37), том 7. – С. 16–30. 

163
 
4.
 
Кириллов А.В.  Проблемные  вопросы  развития  технологий  управления 
персоналом в отечественной практике и  пути их решения:  Монография / 
А.В. Кириллов,  М.В. Виниченко,  А.В. Мельничук,  С.А. Макушкин.  –  М.: 
Русайнс, 2015. – 280 с. 
5.
 
Кириллов А.В., Веретехина С.В. Разработка контента электронного курса 
по  учебной  дисциплине  высшего  образования  «Современные  проблемы 
управления  персоналом,  функционально-стоимостной  анализ  системы 
и технологии  управления  персоналом»  отчёт  о  НИР  (РГСУ)  / 
А.В. Кириллов, С.В. Веретехина – 2015. 
 
 
 

164
 
CONFERENCE PAPERS IN ENGLISH 
 
SECTION 1.  
PEDAGOGY 
 
THE METHODS OF USING OF INTERACTIVE 
MULTIMEDIA TEACHING TECHNIQUES  
AT ENGLISH LESSONS 
Aizhan Tashenova 
master of Juridical Sciences,  
teacher of English of Zh. Mussin pedagogical college, 
 Kazakhstan, Kokshetau 
Assem Issina 
4 year student of English Department of Zh. Mussin pedagogical college, 
Kazakhstan, Kokshetau 
 
Technology  is  becoming  increasingly  important  in  both  our  personal 
and professional lives and the learners of English are using technology more 
and  more.  Computer-based  materials  for  language  teaching,  often  referred 
as  CALL  (Computer  Assisted  Language  Learning),  appeared  in  the  early 
1980s.  CALL  activities  are  mostly  CDs,  teaching  computer  programs, 
computer test, encyclopedias [1; 96]. 
Multimedia  is  a  powerful  and  efficient  source  for  acquiring  learning 
resources.  Multimedia  can  also  provide  educational  institutions  access  to 
other  kinds  of  inaccessible  materials,  such  as  hard  to  find  historical  films, 
rare  sound  recordings  of  famous  speeches,  illustrations  from  difficult  to 
obtain  periodicals,  and  so  on.  Multimedia  can  put  primary  and  secondary 
source  materials  at  the  fingertips  of  users  in  even  the  remotest  locations 
from major research facilities.  
“Multimedia” can: 

 
enhance learning in different locations and institutions of diverse 
quality; 

165
 

 
present  opportunities  to  students  working  at  different  rates  and 
levels; 

 
provide  (tirelessly,  without  holding  up  other  students)  repetition 
when repetition is warranted to reinforce skills and learning; 

 
compensate,  in  the  short  term,  for  high  student  populations  and 
limited numbers of trained and experienced teachers  – in combination with 
robust  teacher  development  initiatives  and  improvements  in  teachers’ 
working conditions [2; 94]. 
 
Table 1. 
Types of Interactive Multimedia teaching techniques 
 
 
Interactive  techniques  have  multiple  benefits:  the  teacher  can  easily 
and  quickly  assess  if  pupils  have  really  mastered  the  material  (and  plan  to 
dedicate more time to it, if necessary), and the process of measuring pupils 
understanding  in  many  cases  is  also  practice  for  the  material–often  pupils 
do  not  actually  learn  the  material  until  asked  to  make  use  of  it  in 
assessments  such  as  these.  Finally,  the  very  nature  of  these  assessments 
drives interactivity and brings several benefits. Pupils are revived from their 
passivity  of  merely  listening  to  a  lecture  and  instead  become  attentive  and 
engaged, two prerequisites for effective learning. These techniques are often 
perceived  as  “fun”,  yet  they  are  frequently  more  effective  than  lectures  at 
enabling  pupils  learning.  In  the  present  age  of  science  and  technology 
computers  and  computer  –  based  technology  are  being  used  in  every  walk 
of  life  and  even  in  classroom  teaching.  In  classroom  teaching,  the 

166
 
instructions  are  imparted  through  computers.  But  even  today  the 
educationist, teachers and researchers are not sure whether computer based 
teaching approach is more effective than the traditional classroom teaching 
or  the  traditional  class  room  teaching  methods  are  more  effective  than 
computer based teaching approaches [3; 71]. 
Table 2. 
Interactive whiteboard 
 
 
An  interactive  whiteboard  is  a  kind  of  “intelligent”  screen,  used  in 
conjunction  with  a  data  projector  attached  to  your  computer.  You  can 
“write” on the whiteboard with a special “pen” or with your finger. You can 
also  tap  the  whiteboard  screen  in  order  to  make  something  happen  –  i. e. 
instead of clicking with the mouse. Some teachers believe that they are just 
another techno – gimmick, while others are brimming over with enthusiasm 
for  this  new  presentation  medium,  headed  Using  PowerPoint,  and  headed 
Whole – class teaching and interactive whiteboards.  
There  are  some  fundamental  issues  that  need  to  be  addressed 
concerning  the  use  of  interactive  whiteboards  in  the  Modern  Foreign 
Languages  classroom.  One  of  them  is  what  an  interactive  whiteboard  can 
actually  do.  All  that  any  interactive  whiteboard  can  do  is  to  carry  a  signal 
from the board to the computer, which is the equivalent of a mouse – click. 
This  controls  whatever  is  on  the  computer.  The  interactive  whiteboards 
produced  by  Smart  and  Promethean  both  have  pens,  and  both  have  drag  – 
and  –  drop  facilities  in  their  own  software,  but  a  Smart  board  can  also  be 
controlled  by  your  finger.  This  has  led  to  great  popularity  in  the  primary 
schools  market  where  pupils  find  it  easier  to  manage  when  they  are  still 
learning to use a pen. Using your finger as a pen is not to be recommended, 
at least not for long periods as it gets very sore [4; 67]. 
The Effective Ways of Using Multimedia Technologies. 
The  principles  are  (a)  connecting  technology  learning  to  professional 
knowledge;  (b)  privileging  subject  matter  and  pedagogical  content 

167
 
connections;  (c)  using  technology  learning  to  challenge  professional 
knowledge; (d) teaching many technologies. The advantages and limitations 
of  using  these  principles  with  pre  –  service  and  in  –  service  teachers  are 
discussed. Future innovations in technology learning approaches in teacher 
education are outlined 
The Effective Ways of Using Technologies. 

 
When  it  is  effective  to  use  technology  in  the  World  Language 
classroom World Language teacher should use technology when it: 

 
Is appropriate for the lesson 

 
Is age – appropriate 

 
Builds students’ World Language learning 

 
Provides authentic aspects of culture 

 
Motivates students 

 
Offers a better format of instruction 

 
Gives  students  opportunities  to  interact  with  each  other  and  the 
program 

 
Gives  the  teacher  a  chance  to  observe  students’  reactions  and 
performance 

 
Appeals to different students’ learning styles and intelligences 

 
Is user – friendly for the teacher and the students [5; 14]. 
 
References: 
1.
 
Bradshaw L.K. (2002 b.). Technology for teaching and learning: Strategies for 
staff development and follow – up support, Р. 96. 
2.
 
Nunes,  Cesar A.A.,  Gaible E.  “Development  of  multimedia  materials”  in 
Haddad W. D. & Draxler, A. Technologies for education: Potential, Parametres 
and Prospects, the Academy for Educational development, Paris, 2002, Р. 94. 
3.
 
Canning  –  Wilson C.  “Practical  aspects  of  Using  Video  in  the  Foreign 
Language  Classroom”.  The  Internet  TESL  Journal,  Vol. 6,  № 2,  November 
2000, Р. 71. 
4.
 
Yong  Zhao:  The  E  –  language  Learning  Project:  Conceptualizing  a  Web  – 
Based Language Learning System, Michigan State University, Michigan, 2002, 
Р. 67. 
5.
 
Fitzpatrick,  A.(ed.):  European  Language  Learning  Materials  Survey: 
Consolidated Report, European Commission, Brussels, 2003, Р. 14. 
 
 
 

168
 
КАЗАҚ ТІЛІНДЕ КОНФЕРЕНЦИЯ БАЯНДАМАЛАРЫ 
 
БӨЛІМ 1.  
БИОЛОГИЯЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР 
 
ҚОРҒАСЫН АЦЕТАТЫНЫҢ БАУЫР ЖАСУШАЛАРЫ 
МИКРОСОМАЛДЫ ТОТЫҒУ ҮРДІСТЕРІНЕ ӘСЕРІН 
ЗЕРТТЕУ 
Қорғанбаева Зауре Сарыбайқызы 
биология ғылымдарының кандидаты, доценттің міндетін 
атқарушысы, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтикалық 
академиясы, 
Қазақстан Республикасы, Шымкент қ. 
Айдарбекова Айжан Сарыбайқызы  
биология магистрі, оқытушы, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік 
педагогикалық институты, 
Қазақстан Республикасы, Шымкент қ. 
Адильбекова Акмарал Нышанқызы 
биология магистрі, оқытушы, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік 
педагогикалық институты, 
Қазақстан Республикасы, Шымкент қ. 
Калшораева Бану Намазбайқызы 
биология магистрі, оқытушы, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік 
педагогикалық институты, 
Қазақстан Республикасы, Шымкент қ. 
Шапалов Шермахан Куттыбайұлы 
экология магистрі, аға оқытушы, М.Әуезов атындағы Оңтүстік 
Қазақстан мемлекеттік университеті, 
Қазақстан Республикасы, Шымкент қ. 

169
 
Соңғы  уақытта  жаңа  антропогенді  факторлардың  әсерінен 
көбінесе,  химиялық  заттардың  адамның  ағзасына  экологиялық 
жүктемесі  өте  жоғарылап  кетті [6, 3–11 б.],  осындай  региондарға 
қорғасын 
және 
фосфор 
өндірістерінің 
уытты 
реагенттері 
жатады [1, 17–21 б.]. Бұл өндірістік токсиндер зақымдаған мүшелердің 
полисиндромдығын  және  политроптығын  дәлелдейді [3, 5–7 б.]. 
Қорғасынның  әсерінен  липидтердің  асқын  тотығу  реакциясын 
жылдамдату  және  жасушаның  антитотықтырғыш  қорғаныс  жүйесінің 
қызметін  тежеу,  гепатоциттердің  зақымдануы  аурудың  бастапқы 
әсерлері болып табылады [2, 142–144 б.]. 
Бауыр  ауруы  ағзадағы  патологиялық  жағдайлардың  ішіндегі  ең 
ауқымды  ауру  болып  табылады.  Жылдан  жылға  Дүние  жүзілік 
Денсаулық  сақтау  ұйымының  хабарлауы  бойынша  бұл  ауру  әлемде 
кеңінен  таралған.  Соңғы  жылдары  жедел  гепатиттің  этиологиялық 
факторы түрлі-гепатотоксикалық заттар болып табылады. 
Қорғасынмен уланғанда қорғасынның уытты әсері бауырдағы зат 
алмасуды  бұзады.  Қорғасын  бауыр  жасушаларының  цитоплазмасына 
еніп  гепатоциттердің  құрылымының  бұзылуына  және  олардың 
некрозға ұшырауына алып келеді [4, 22 б.]. 
Осы  мәліметтерге  сүйене  отырып,  қорғасын  ацетатымен 
уыттанған  жануарлардың  бауыр  жасушаларының  микросомалды 
тотығу үрдістеріне әсерін зерттедік. 
Зерттеу материалдары және әдістері. 
Тәжірибелер  ОҚМФА-ң  фармакология,  фармакотерапия  және 
клиникалық фармакология зертханасында жүргізілді. 
Зерттеулер  алғашқы  салмағы  150 г  еркек  жынысты,  тексіз,  ақ 
түсті  егеуқұйрықтарға  жүргізілді.  Қорғасынмен  уыттануды  5 % 
қорғасын ацетатын асқазанға зонд арқылы еңгізумен жургізілді, оның 
дозасы 
1,0 мл/кг 
массаға 
есептелінді. 
Тәжірибеге 
жалпы 
40 егеуқұйрықтар  қолданылды.  10  –  интактылы  топтқа  жатады,  30  – 
қорғасын ацетатымен уыттынған топты құрады.  
Бауыр  жасушаларындағы  микросомалды  тотықтыру  жүйесінің 
жағдайларын  цитохром  Р450 [5, 2370–2378 б.]  деңгейімен  және  N-
деметилаза,  Р-гидролаза  энзимдерінің  белсенділіктерін  анықтау 
арқылы бағаладық. 
Қорытындылар және оны талдау. 
 Қорғасын 
ацетатының  сулы  ертіндісі  егеуқұйрықтардың 
100 мг/кг 
салмаққа 
интрагастралды 
10 күн 
бойы 
енгізілді. 
Қорғасынның уытты қасиетінің арқасында биологиялық мембрананың 
тұрақтылығы 
бұзылып, 
соның 
нәтижесінде 
эритроциттердің 
гемолиздері  жоғарылады.  Бауыр  жасушаларының  мембранасының 

170
 
тұрақтылығын 
көрсететін 
цитолитикалық 
ферменттер 
белсенділіктердің  деңгейлері  қорғасын  ацетатының  уытты  қасиетінің 
арқасында  қанның  сүйық  бөлігінде  жоғарылады  (1-кесте).  Уыттанған 
тәжірибелік  жануарлардың  қанының  сүйық  бөлігінде  аспартатамино-
трансфераза 
ферментінің 
белсенділіктері 
бақылау 
тобымен 
салыстырғанда  57,5 

-ға 
жоғарылады,  аланинаминотрансфераза 
энзимінің  белсенділігі  бақылау  тобының  284 

-ын  құрады,  яғни 
жоғарылау деңгейі бір жарым есе артық болды. Қанның құрамындағы 
лейцинаминопептидаза  ферментінің  деңгейі  бақылау  тобының 
көрсеткішінен  84,3 

-ға 
жоғарылады.  Бауыр  жасушаларының 
биологиялық  мембранасының  тұрақтылығы  төмендеп,  қанның  сұйық 
бөлігінде  цитолитикалық  энзимдердің  белсенділіктері  жоғарылады, 
бұған 
бауыр 
жасушаларының 
биологиялық 
мембранасының 
тұрақтылығының бір есеге төмендеуі дәлел.  
1-кесте.  
Қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтарда бауыр 
жасушаларының микросомалды тотығу үрдісі көрсеткіштерінің 
жағдайы 
Көрсеткіштер 
Топтар 
 бақылау тобы 
қорғасын ацетаты 
(5 %-1,0 мг/кг массаға) 
Қорытынды  
 % 
корытынды
 
% 
Цитохром Р450 
мөлшері 
(нм/мг ақ уызға), 
0,47

0,04 
0,36

0,008 
р<0,05 
100 
76,5 
Цитохром в5 
мөлшері (нм/мг 
 ақ ауызға), 
0,32

0,04 
0,26

0,03 
р<0,05 
100 
81,2 
N-деметилаза 
белсенділігі 
нмоль/НСНО 
мөн/мг ақуызға 
2,12

0,16 
1,7

0,06 
р<0,05 
100 
80 
P-гидролаза 
белсенділігі 
ПАМФ/мөн/мг 
ақуызға 
0,24

0,04 
0,18

0,006 
р<0,05 
100 
75 
Ескерту – р – бақылау тобымен салыстырған айырмашылықтың дәлдік 
көрсеткіші 
 

171
 
Қорғасын  ацетаты  бауыр  жасушаларының  залалсыздандыру 
қызметінің  төмендеуіне  алып  келді,  гепатоциттердің  микросомалды 
тотығу жүйесінің көрсеткіштері төмендеді (1-кесте). 
Бауыр  жасушаларының  микросомасындағы  цитохром  Р
450
  және 
В
5
-тің  мөлшері  қорғасын  ацетатымен  уыттанған  егеуқұйрықтарда 
тәжірибенің  10-ші  тәулігінде  бақылау  тобының  көрсеткішіне 
қарағанда  23,5 

-ға  және  18,9 

-ға  төмендеді,  осының  нәтижесінде 
бауыр жасушаның микросомасында  
N-деметилаза  және  Р-гидролаза  ферменттерінің  белсенділіктері 
бақылау  тобының  80 

-ын  және  75 

-ын  құрады,  яғни  бұл 
ферменттердің  активтілігі  бақылау  тобымен  салыстырғанда  20 

-ға 
және 15 

-ға төмендеді.  
Зерттеу  нәтижесінде  алынған  мәліметтер  қорғасын  ацетатының 
уытты  қасиетінің  арқасында  тек  қана  бауыр  жасушаларының 
биологиялық  мембранасының  тұрақтылығы  төмендеп  қана  қоймай, 
микросомалды 
тотығу 
үрдістерін 
реттейтін 
энзимдердің 
белсенділіктері  де  депрессиялық  жағдайға  тап  болғанын  дәлелдеді. 
Осыған  байланысты  оттегінің  субстраттарды  тотықтыру  жүйесі 
бұзылады  және  ксенобиотиктерді  залалсыздандыру  жүйесінің 
қызметтері төмендеді. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Ахметзянова Э.Х., 
Бакиров А.Б. 
Роль  свинца 
в 
формировании 
артериальной  гипертензии  //  Медицина  труда  и  промышл.  экология.  – 
2006. – № 5. – С. 17–21. 
2.
 
Жумабаев У.А.  Содержание  продуктов  перекисного  окисления  липидов 
в эритроцитах  крови  у  рабочих  свинцового  завода  с  патологией  органов 
дыхания  //  Наука  и  образование  Южного  Казахстана.  –  2006.  –  № 1.  – 
С. 142–144. 
3.
 
Измеров Н.Ф.,  Панкова В.Б.  Современные  актуальные  проблемы 
профпатологии // Акт. проблемы проф. патологии.  – М., 1990. – Вып. 42, 
т. 1. – С. 5–7. 
4.
 
Қорғанбаева З.С.  Қорғасынмен  уыттану  кезінде  қан  және  бауырдың 
зақымдануына  мия  тамырынан  алынған  фитопрепараттардың  протек-
торлық әсерін негіздеу: биол.ғыл.канд...автореф. – Алматы, 2008. – 22 с. 
5.
 
Omura T., Sato R. The carbon monooxide binding pigment of livermicrosomes 
J.Eviclence for its hemoprotein narure // S. Biol. Chem. –1964. –V. 239. – № 7. – 
P. 2370–2378. 
6.
 
Султанбеков З.К.,  Орунханова Л.М.,  Пруссакова Т.В.  Проблемы  охраны 
здоровья  рабочих  промышленных  предприятий  и  организаций 
профпатологической службы в Восточно-Казахстанском регионе // Науч.-
практ. журн. гигиена труда и мед. экология. – 2006. – № 1. – С. 3–11. 

172
 
БӨЛІМ 2.  
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР 
 
ТІЛ ҮЙРЕТУДЕ МӘТІНДЕРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУДІҢ 
АТҚАРАТЫН РӨЛІ  
Қабатаева Клара Турсынхановна 
филология ғылымдарының кандидаты, проф. Қазтұтынуодағы 
Қарағанды экономикалық университеті, 
Қазақстан Республикасы, Қарағанды қ. 
Акатаева Шұға Бериковна 
филология ғылымдарының кандидаты, доц. Қазтұтынуодағы 
Қарағанды экономикалық университеті, 
Қазақстан Республикасы, Қарағанды қ. 
Ахметжанова Жанар Балтабековна 
филология ғылымдарының кандидаты, доц. Қазтұтынуодағы 
Қарағанды экономикалық университеті, 
Қазақстан Республикасы, Қарағанды қ. 
 
Тіл  –  өте  күрделі,  сан  сапалы,  көп  қырлы  құбылыс.  Ол  талай 
заманнан  бері  өз  бойына  алуан  түрлі  ою-өрнектерді  жинақтап, 
құрылым-құрылысы дамып жетіліп келді. Тіл еш уақытта адамнан, ал 
адам  тілден  ажыраған  емес.  Бұл  екеуі  бір-біріне  қызмет  ете  отырып, 
бірі өндіргіш күш ретінде, екіншісі осы күштердің арасындағы үздіксіз 
құбылыстарды  қамтамасыз  ету  құралы  болып  қана  қоймай,  дамып 
жетіліп отырады. 
Өзге  ұлт  өкілдеріне  қазақ  тілін  оқыту  әдістемесінің  мақсаты  – 
оқытушыларды  қазақ тілін  оқытудың ғылыми  негізімен қаруландыру, 
қазақ тілін оқытудың өзіндік ерекшелігін меңгерту, қазақ тілін өзге ұлт 
өкілдеріне  оқытудың  түрлі  әдіс-тәсілдері,  тиімді  жолдарымен 
таныстыру,  оқушыларды  қазақша  сөйлеуге  дағдыландыруда  қолдана 
білуге бейімдеу, бағыттау. 
Бүгінгі  таңда  ЖОО  жаңа  инновациялық  технологияларды 
пайдалану үрдісі жақсы жолға қойылған. 

173
 
Өзге  ұлт  өкілдеріне  қазақ  тілін  оқытуда  мәтінмен  жұмыс  істеу 
үлкен рөл атқарады.  
Қазіргі заманда Мұсабекова Ф. [1], Әбдікәрімова Т., Әбдіғалиева Т., 
Шаймерденова К. [2], 
Рахметова С. [3], 
Нұржанова Ж. [4] 
сияқты 
ғалымдардың  ұсынуымен  мәтінмен  жұмыс  жүргізу  әдістемесі  дамып 
келеді.  Оқытуда  тілдік  қатынас  мақсатын  алға  шақырған 
қатысым [коммуникативтік] 
әдісінің 
артықшылығы 
практикада 
дәлелденген. Өйткені, мәтін – сөйлеуге жаттықтыру, сөйлеу дағдысын 
қалыптастару 
құралы. 
Мәтінмен 
байланысты 
жүргізілетін 
жұмыстардың бәрі де сөйлеу дағдысын қалыптастырумен байланысты 
болғанда  ғана,  тілге  үйрету  жұмысы  нәтижелі  болмақ.  Оқу  мәтіндегі 
қазақша  сөйлеудің  дұрыс үлгісін көрсетіп  қана  қоймайды,  оған бірте-
бірте дағдыландырады. 
Атақты  лингвист  Гальперин  анықтамасында  мәтінде  білім 
алушылар  білуге  тиісті  түрлі  сөздер,  олардан  сөйлем  құрап, 
байланысты ойды жеткізуге қажет тілдік материалдар, грамматикалық 
көрсеткіштер іс-жүзінде берілетіні айтылған. 
Мәтінде тілдің барлық деңгейіне қатысты тілдік тұлғалардың бәрі 
орын  алады.  Сондықтан,  ол  арқылы  тілдің  фонетикасын,  лексикасын, 
морфологясын,  грамматикасын  оқытуға  болады [5].  Ал  түрлі 
деңгейдегі тілдік тұлғалардың түйісетін орны мәтін болғандықтан, тіл 
оқытуда мәтінді дұрыс пайдаланған жөн. 
Оқулық  мәтіндерінде  тілдік  қатынастың  барлық  түрлері 
үйретіледі.  Ол  мәтінді  талдату  әрекетімен  бірге  әңгімелесу  арқылы 
сөйлеу әрекетіне, сұрақ-жауап арқылы тілдесім әрекетіне, мазмұндама 
жазғызу  арқылы  жазу  әрекетіне  үйретіледі.  Осы  міндеттерге 
байланысты  мәтіндерді  талдауға  белгілі  талаптар  қойылады.  Ол 
талаптарды жалпы алғанда үшке топтаймыз: 
1.
 
Мәтіннің лингвистикалық мақсатқа құрылуы. 
2.
 
Мазмұнның танымдық педагогикалық ұстамға бағытталуы. 
3.
 
Мәтін әдістемелік нысанға сәйкес болуы. 
Бұларды мәтін таңдауға қойылатын жалпы шарттар деп санасақ, 
қазіргі  оқулықтарда  білім  алушылардың  танымдық  сапаларын 
арттыратын,  тәрбиелік  мәні  ерекше  мәтіндер  алынған.  Олардың 
көлемдері  әр  жасқа  шақталған.  Осы  орайда,  оқулықтардың  кейбір 
жерлерінде  білім  алушылардың  қызығушылықтарына  тосқауыл 
жасайтын, психологиялық хал-ахуалын бұзатын мәтіндер ұшырасады.  
Мәтіндердің  негізгі  нақты  қызметі  білім  алушылардың  қазақша 
тілін  дамыту.  Яғни,  кез  келген  мәтін  бойынша  жүргізілетін 
жұмыстардың  көбі  білім  алушылардың  сөйлеу  тілін  қалыптастыруды 
көздейтіні ескерусіз қалдырылған сияқты. 

174
 
Белгілі 
ғалымдардың 
айтуынша, 
оқулық 
мәтіндеріне 
лингивстикалық-психологиялық  тұрғыда  мынадай  қосымша  талаптар 
қойылады: 
1.
 
Берілген  тілдік  материалдар  білім  алушылардың  қазақ  тілін 
үйрену қажеттігін арттыруға бағытталуы. 
2.
 
Мәтіннің мағыналық құрылымы анық, қызықты болуы. 
3.
 
Мәтін  материалдары  білім  алушылардың  тілін  дамытуға, 
сөйлеу дағдысын қалыптастыруға лайық болуы. 
4.
 
Білім  алушылардың  қазақ  тілінде  қарым-қатынас  жасау 
мақсатын өтуге бағытталған мәтіндер көп болуы. 
5.
 
Мәтінде  көтерілген  мәселе  білім  алушылардың  тіл  үйрену 
белсенділігін арттыратындай болуы. 
6.
 
Мәтін құрылымы диалогты, монологты сөйлеу тіліне лайық, 
білім  алушылардың  қазақ  тілінде  өзара  қарым-қатынас  жасау 
мақсатын орындауға ыңғайлы болуы жөн. 
Мәтінге қойылатын келесі шарттарының бірі – оның әдістемелік 
нысанаға  сәйкес  болуы.  Жұмыс  қазақ  тілін  оқыту  әдістемесіне 
арналғандықтан, оқулық мәтіндеріне назар аудару орынды. Мәтін тілді 
оқытудың негізгі құралы болғандықтан, оған тілді оқытуды жеңілдету, 
әдістеме заңдылықтарына икемді болу талабы қойылады. 
Мәтінмен жұмысты ұйымдастыру. 
Тіл үйретуде мәтіндермен жұмыс істеудің атқаратын рөлі өте зор.  
Мәтінді  меңгертудің  бір  жолы  –  мәнерлеп  дұрыс  оқу.  Мәтін 
мазмұнын түсіну үшін оның ішіндегі жеке сөздерді түсіну керек, яғни 
таныс  емес  сөздердің  аудармасын  оқушылар  табуы  қажет.  Сөздің 
нақтылы мағынасын сөйлеу контексінде ғана байқауға болады. Қандай 
мәтін болса да, алдымен оның мазмұнын түсіну қажет.  
Қазақ тілін оқытудың алғашқы кезеңінен бастап, мәтінмен жұмыс 
жүргізу тіл дамытуда өте пайдалы. Сондықтан бұл жұмысқа жеткілікті 
мән берілуі қажет. 
Мәтін білім алушыларға білім береді, мәтін  – білім алушыларды 
оқуға  үйретудің  құралы,  ол  ойын,  тілін  дамытады,  тәрбиелейді, 
қазақша сөйлеуге үйретеді. Мәтін осы қызметтерді толық атқару үшін, 
оған төмендегі талаптар қойылады. 
Мәтін  оқушының  жас  ерекшелігіне,  түсінігіне  сәйкес  болуы 
керек.  Мәтін  әр  білім  алушылардың  жас  ерекшелігіне,  біліміне, 
түсінігіне сай алынады. Осымен байланысты әр класта оқылатын мәтін 
әр  түрлі  деңгейде  болады.  Бұл  білім  алушылардың  өзінде  алғашқы 
мәтіндер  мен  оқу  жылының  аяғындағы  мәтіндердің  көлемі,  ондағы 
сөйлемдердің  құрылысы,  ауыр-жеңілдігі  бірдей  болмайды.  Мәтін 

175
 
дидактиканың  жеңілден  ауырға  деген  принципі  бойынша  бірте-бірте 
күрделеніп отырады [6].  
Мәтін қазақ халқының мәдениетімен, әдет-ғұрыптарымен, ұлттық 
мерекелерімен,  жетістіктерімен  білім  алушыларды  таныстыру 
қызметін атқару тиісті. Ол халықты сыйлауға тәрбиелеуі қажет. Мәтін 
білім  алушыларға  қазақша  сөйлеудің  дайын  үлгісі.  Мәтінмен 
байланысты  жұмыстың  бірнеше  түрі  жүргізіледі.  Мысалы,  мәтін  оқу, 
аудару,  мазмұнын  ауызша  әңгімелеу,  мәтін  әңгімелеу  үшін  жоспар 
жасау,  мазмұндама  жазу,  мәтінді  сұрақ-жауап  ретінде  екі  кісі 
әңгімелеу, яғни сұхбат құру, т. б. 
Мәтінді  оқу  тіл  дамытуға  жатпайтын  сияқты  болып  көрінеді,  ол 
оқу  дағдысын  қалыптастыруға  жатқанымен,  оның  тіл  дамытуға  да 
қатысы  бар.  Мәтінді  қазақша  оқуға  үйренумен  бірге  білім  алушы 
ондағы сөздерді анық айтуға, сөз екпінін дұрыс қоюға, сөйлем мәнерін 
қазақша айтуға қалыптасады. Ал тіл дамытуда бұл мәселелерге де мән 
берілетіні жоғарыда айтылады. 
Мәтінді  аудару  –  тіл  үйренудегі,  тіл  дамытудағы  негізгі 
мәселелердің  бірі.  Мәтінді  аудару  алғашқы  кезеңде  оқытушы  өзі 
көрсетеді,  кейін  білім  алушылар  өзі  аударады.  Мәтінді  аударудан 
бұрын ондағы жаңа сөздермен жұмыс жүргізіледі. Жаңа сөздерді біліп 
алған соң, мәтінді аудару қиынға түспейді. Мәтін аудару арқылы білім 
алушылар  оның  мазмұнын  түсінеді,  ойды  қазақша  білдірудің  үлгісіне 
жаттығады.  Қазақша  мәтін  білім  алушы  үшін  дайын  үлгі,  онда  білім 
алушы  сөздердің  бір-бірімен  қалай  байланысатымен,  сөздердің  бір-
бірімен  тіркесу  жолдарымен,  сөйлемнің  түрі  құрылысымен  кездеседі. 
Ең  кіші  мәтіндерден  бастап,  бірте-бірте  тілдің  грамматикалық 
құрылысымен мәтін арқылы танысу күрделеніп отырады.  
Мәтіннің  мазмұнын  әңгімелеуге  үйретудің  тіл  ұстартудағы  мәні 
өте зор. 
Алғашқы  кезеңде  мәтінді  әңгімелеуде  білім  алушы  мәтінге 
сүйену күшті болады. Бірте-бірте мәтінді қысқартып айтуға, бара-бара 
оны  кеңейтіп,  толықтырып  әңгімелеуге  үйрету  қажет.  Бұл  білім 
алушыны  мәтін  мазмұнын  өз  сөзімен  әңгімелеуге  үйретеді.  Оны 
түрліше  жүргізуге  болады.  Алғашқы  кезеңде  білім  алушыға  мәтін 
бойынша  сұрақ  қойып,  жауап  арқылы  әңгімелетуге  болады.  Бұл 
мәтіннің  мазмұнын  айтқызудың  жеңіл  жолы.  Бірақ  осы  әдісті  басқа 
мақсатта да қолдануға болады. Білім алушылардың өздеріне бір-біріне 
сұрақ  қойып,  жауап  бергізу  арқылы  мәтінді  сұхбатқа  айналдыруға 
болады.  Бұл  жұмыстың  түрі  кейінірек  жасалады.  Мәтін  әңгімелеуді 
жоспар  жасау  арқылы  үйретудің  де  маңызы  зор.  Мәтінге  жоспар 
жасату, мәтінді жақсы түсінуге, ойын жүйелі жеткізуге жәрдемдеседі. 

176
 
Мәтіннің  мазмұнына  байланысты  сұрақтарға  жауапты  жазбаша 
түрде  жүргізу  арқылы  оқушының  жазбаша  тілін  дамытуға  болады. 
Мәтін  бойынша  мазмұндаманы  жоспар арқылы  жазғызу өте  пайдалы. 
Мәтінмен  ауызша  тіл  дамытуға  жүргізілген  жұмыстардың  бәрі 
жазбаша да жүргізіледі. 
Тіл  дамыту  жұмыстарының  барлық  түрі  грамматиканы  білу 
лексикалық материал негізінде мәтін мазмұнын игерту барысында іске 
асады.  Әр  сабақта  сөздік  қорына  жаңа  сөз  қосу,  тіркестерді  бекіту, 
диалог,  сөйлем  құрау,  сөйлеу  үлгісін  дағдыландырады.  Әйтсе  де 
жоғарыда  айтылған  мәтінмен  жұмыстың  барлығын  бір  мәтінде 
қолдану мүмкін емес. Мұны сатылап, оқытушы ізденісіне байланысты, 
білім алушыларға ыңғайлап қолдануға тиіс.  
Бүгінгі  өмірдің  бізді  –  «Жас  буынның  рухани  дүниесінің 
сәулеткері,  қоғам  өзінің  ең  қымбаттысын,  ең  құндысын,  өзінің  өмірі 
мен  болашағын  тапсырған  сенімді  өкілі»  деп  аса  жоғары  бағалап 
отырғаны  мәлім.  Сапалы  білім  берудің  күн  сайын  тиімді  жолдарын 
ойластырып отыруды ерекше талап етіп отырған жаңа кезеңде, әрине, 
ұстаздық  мамандығымызды  жетілдіре,  шеберлігімізді  шыңдай  түсуге 
міндетті екенімізді түсінеміз. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Мұсабекова Ф. Тыныс белгілерін оқытудың кейбір мәселелері. – Алматы, 
1959. – 298 б. 
2.
 
Әбдікәрімова Т.,  Әбдіғалиева Т.,  Шаймерденова  К.  Қазақ  тілін  оқыту 
әдістемесі.  Практикалық  және  лабораториялық  жұмыстар.  -Алматы,  
2009. – 200 б. 
3.
 
Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы. – Алматы, 2011. – 192 б. 
4.
 
Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. – Алматы, 2001. – 220 б. 
5.
 
Кәтембаева Б.,  Нұрғалиева М.  Морфологияны  оқытудың  методикасы.  – 
Алматы, 1975. – 296 б. 
6.
 
Исабаев Ә.  Қазақ  тілін  оқытудың  дидактикалық  негіздері.  –  Алматы,  
1993. – 156 б. 
 
 

177
 
ХАЛЫҚ ДӘСТҮРЛЕРІ АРҚЫЛЫ СТУДЕНТТЕРДІ 
АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
Кемелбек Назым Конысбеккызы 
Тараз инновациялық-гуманитарлық университетінің магистранты, 
Казахстан, Тараз 
Сарыбекова Жанат Туленовна 
педагогика ғылымдарының докторы, профессор ғылыми жетекші 
Казахстан, Тараз 
 
Бүгінгінің  бәрі  өткендегімен  тығыз  байланыста,  өйткені  жаңаны 
өткен  ғасырлардағы  белгілі  мұраларды  меңгеру  арқылы  ғана  жасауға 
болады.  Әрбір  жаңа  ұрпақ  өзінің  қызмет-әрекетін  қоғамның  белгілі 
жағдайларына,  материалдық,  рухани  шарттарына  байланысты 
бастайды.  Дәстүр  ұғымы  көп  мағыналы  және  оған  ғылымда  әртүрлі 
анықтамалар 
берілген. 
Біріншісі, 
бір-бірінен 
азды-көпті 
айырмашылығы  бар,  бір  қатарда  орналасқан  (әдет-ғұрып,  ритуал, 
мереке, т. б.) қоғамдық жағдайлардың ерекшеліктерін, олардың жалпы 
белгілерінің  сипатын  көрсетеді;  екіншісі,  «дәстүр»  ұғымының  әдет-
ғұрып,  ритуалға  қарағанда  тәуелсіз  мазмұнда  қолданылуы  және  сол 
қатарда  тәртіптің  пайда  болуымен  бағаланады  (әскери  дәстүр); 
үшіншісі,  «дәстүр»,  «әдет-ғұрып»,  «салт»,  «ритуал»,  «мереке» 
ұғымдарының  барлығын  синонимдерге  жатқызады [1; 104].  Қазақ 
совет  энциклопедиясында  дәстүр  –  қоғамдық  ұйымдар  мен  халықтың 
мінез-құлқы  мен  іс-әрекеттерінің  рухани  негізі» [2; 503]  делінсе, 
философиялық  сөздікте:  «дәстүр  (грек  тілінде:  жөн-жоралғы)-тарих 
барысында  қалыптасып,  ұрпақтан-ұрпаққа  жалғасып  отыратын  әдет-
ғұрыптар,  салт-сана,  қоғамдық  тәртіп,  заң,  мұрат  пен  игілік,  мінез-
құлық  қалыптары  және  т. б.,  қоғамда,  ұлтта  немесе  жекелеген 
әлеуметтік  топтарда  ұзақ  уақыт  бойы  сақталатын  әлеуметтік-мәдени 
мұра  элементтері»  деп,  тұжырымдалады [3; 123].  Келесіде  «Дәстүр  – 
әдетке  сіңген  салт,  ғұрып,  мирас» [4; 86],  –  деген  мағынада 
анықталады.  Көбінесе  «дәстүр»,  «әдет-ғұрып»  ұғымымен  бірлікте, 
байланыста  түсіндіріледі, мәселен,  кейбір сөздіктерде  дәстүр (латын.) 
тұрақтылығымен ерекшеленетін, өткендерден мұралыққа қалдырылған 
мінез-құлық  формаларын  көпшіліктің  күш  салуымен  өзгеріссіз 
сақтауға  бағытталған  әдет-ғұрып  түрі  (немесе  формасы)  деп  те 
беріледі [5; 311–312]. Анығын айтсақ, «дәстүр» мен «әдет-ғұрып» мән 
жағынан  бірдей.  Және  кейбір  ғалымдар  екеуінің  арасында  ешқандай 
айырмашылық  жоқ  десе,  көптеген  зерттеушілер  «әдет-ғұрып»  пен 

178
 
«дәстүр»  арасында  ескеруге  тұрарлық  айырмашылықтың  барлығына 
терминді  семан-тикалық  және  этимолоғиялық  жағынан  қарастыру 
арқылы  назар  аударады.  Олай  дейтініміз,  дәстүр  ғана  адамзаттың 
әлеуметтік-тарихи 
тіршілігіндегі 
тәжірибесін 
ұрпақтан-ұрпаққа 
жеткізіп,  жинақтайды.  Жаңа  ұрпақ  осы  ата-баба  тәжірибесінен 
өздеріне  қажетті  құндылықтарды  таба  алады.  Әрине,  мәдениет 
құндылықтары  бүгінге  өту  барысында  өзгеріске  түспей  қоймайды, 
олар  тіршіліктің  жаңа  шарттарына  бейімделеді.  Дәстүрлер  –  тарихи 
категория.  Әрбір  халықтың  басқа  халықтардың  дәстүрлеріне 
үқсамайтын өзіндік дәстүрлері бар. Олар халық өмірін көркейтеді және 
ұлт  мәдениетін  жетіддіреді.  Дәстүрлерді  халық  аялап  сақтайды  және 
өндеп, 
толықтырып 
отырады. 
Оларды 
сақтауға 
қоғамның 
экономикалық жағдайы және мәдени деңгейі ықпал етеді. Әрбір жаңа 
ұрпақ  өткендегі  ұрпақ  тәжірибесін  ішінара  дәстүрлер  арқылы 
пайдаланады.  Тәрбие  деген,  шындығына  келсек,  өткендегі  ұрпақ 
тәжірибесін  кіші  ұрпаққа  беру,  жеткізу  үдерісі  болып  саналады. 
Сондықтан  дәстүрлер  ұрпақ  тәрбиесінде  үлкен  роль  атқарады. 
Дәстүрлердің  жалпыламалық  проблемалары  философия  мен  тарих 
ғылымында  жеткілікті зерттелген. Н.С. Сәрсенбаев дәстүрді үш  топқа 
бөліп  қарастырған.  Біріншіден,  дәстүрге  толық  бекіген,  ата-бабадан 
мұра  болып  қалған  жалпылама  әдет-ғұрып  пен  тұрмыс  формасын 
жатқызады.  Екіншіден,  дәстүрлерге  жалпылама  түрдегі  көпшілікке 
мәлім 
әдет-ғұрыптардың, 
ритуалдардың 
белгілі 
бір 
бөлігі 
жатқызылады.  Үшіншіден,  дәстүр  ұғымы  құлашын  кең  сермеген 
идеялық,  шығармашылық  бағыттағы  қоғамдық  сананың  әртүрлі 
формасында – ғылымда, әдебиетте, өнерде, саясатта және т. б. салада із 
қалдырған зерделі адамдардың есімдермен тікелей  байланыстырылып 
түсіндіріледі [6; 13–25]. 
Демек, дәстүрдің қарапайым тұрмыстық және күрделі дәстүрлері 
мен  адамгершілікті  мінез-құлықтағы  әдеттің  жалпы  белгісі  болып 
саналады. Дәстүрлердегі қажеттілік әрекетті жүзеге асыру формасында 
және  тәсілдерінде  көрінеді.  Адамгершілік  дәстүрі  адамдық  дамуды 
жоғары  деңгейге  көтеріп  қана  қоймай,  адамның  адамгершілік 
бостандығын бекітеді. Адамгершілік дәстүрі – тарихи даму барысында 
қалыптасқан  және  дәстүрге  айналған  мінез-құлық  нормалары, 
ережелері.  Кейбір  зерттеушілер  адамгершілік  дәстүрлерін  ұрпақтан-
ұрпаққа  берілетін  және  бүгінгі  күнде  өзгеріссіз,  біршама  мерзімге 
өңделген  түрде  қызмет  жасайтын  мораль  элементі  (норма,  мінез-
құлық,  қарым-қатынас,  т. б.)  тұрғысында  қарастырады.  Халықтық 
дәстүрлер-әрбір  жеке  тұлғаның  адамгершілігін  қалыптастыру-  ды 
қарастырған  практикалық  көзқарас  қана  емес,  адамгершілік 

179
 
тәрбиесінің  бастауы  ретінде  дәстүрлердің  қалыптасуы  мен  даму 
үдерісін теориялық тұрғыда ой елегінен өткізу. Халықтық дәстүрлерді 
практикалық  норма  түрінде  қарастыра  отырып,  біз  педагогикалық 
мақсаттарды жүзеге асыру, жеке тұлғаның дамуын белсендендіру үшін 
әртүрлі  типті  нормаларды  пайдалану  қажеттігіне  назар  аударамыз. 
«Халықтық  дәстүрлердің  бұл  типтері  адамгершілік  тәрбиесі  үшін 
бастаулар,  тірек  тапсырмалар  (мақсатқа  жетудегі  негіз),  бастау  басы, 
бірдеңенің  алғашқы  бастауы;  негіз  –  негіздеме,  бірдеңенің  негізі, 
тапсырма – мақсат, бірдеңеге бағыттау болып табылады, өйткені олар 
«интегралды»,  яғни  өзінде  дербес  көзқарасты  ұстай  білу»,  демек, 
адами  дәстүрлердің  адамгершілікке  тәрбиелеудегі  ролін,  жолдарын 
қоғамның  адамдық  өмірі  мен  адами  дәстүрлердің  мәнін,  мемлекеттің 
перспективасын,  көзқарасын  білмей  түсіну  мүмкін  еместігін; 
моральдың  қоғамдағы  әлеуметтік  топтардың  қызығушылығы  мен 
бағыт-бағдарына тікелей байланыстылыгын көрсетеді [7]. 
Сонымен,  біз  халықтық  дәстүрлерге  берілген  көзқарастарды 
жүйеге  келтіре  отырып,  адами  дәстүрлер  дегеніміз  адамдық  сана 
тәжірибесіне  ендірілген,  адамгершілік  қатынас  мазмұнында 
көрініс  тапқан  адами  ережелер  мен  нормалар  деуімізге  болады. 
Бұның 
бәрі 
қазақ 
халқының 
дәстүрлерінің 
студенттерді 
адамгершілікке  тәрбиелеудегі  мүмкіндіктері  жоғары  екендігін 
көрсетеді.  Студенттердің  адамгершілік  тәрбиесі  туралы  мәселені 
қарастыруда,  ең  алдымен  жеке  тұлғаның  адамгершілік  қасиеттері 
деген  не,  олар  қалай  сипатталады  және  жалпы  адами  адамгершілік 
қасиеттерінен оқытушының кәсіби іс-әрекетінде маңызы бар дегеннің 
қандайын  бөліп  қарастыруға  болатынын  анықтап  алу  керек.  Жеке 
тұлғаның  адамгершілік  қасиеттері  –  оның  басқа  адамдарға,  ұжымға, 
қоғамға,  Отанға,  еңбекке,  өз-өзіне  деген  көзқарасынан  көрінетін 
санасы  мен  мінез-құлқының  тұрақты  белгісі,  олар  жеке  тұлғаның 
рухани  қасиеттерінің  ішінде  маңызды  орын  алады.  Жеке  тұлғаның 
адамдық  белгісі  оның  идеялық  және  интеллектуалдық  қасиеттермен 
өзара  әрекеттестікте  және  араластықта  болады.  Болашақ  мұғалімнің 
жеке  тұлғасы  үшін  аса  маңызды  адамгершілік  қасиеттеріне  мыналар 
жатады: 
идеялық 
бағыттылық, 
сенімділік, 
патриотизм, 
интернационализм,  мақсаттылық,  принципшілдік,  жауапкершіліктік, 
ұстамды  –  лық,  объективтілік,  еңбексүйгіштік,  еңбекке  көзқарас, 
адалдық,  кәсіби  шын-  шылдық,  мейірімділік,  ілтипаттылық,  балаға 
сүйіспеншілік, сезімталдылық, әділеттілік, т. б.  
Қазіргі  қоғамдағы  оқытушының  тұлғалық  қасиеттерінің  даму 
проблемаларын  үкімет  пен  арнайы  мекемелердің  директивті 
құжаттарында  берілген  тапсырмалармен  жиі  байланыста  қарастыру 

180
 
керек.  Адамгершілік  тәрбиесінің  мәні  түсінігінен  болашақ  мұғалім 
тәрбиелеуге  байланысты  негізгі  міндеттер  туындайды.Олар  мыналар: 
студенттерде  мақсаттылықты,  ішкі  сұраныспен  өмір  сүру,  оқу  және 
жұмыс  істеу  дағдысын  қалыптастыру;  барлық  жағдайда  адамдық 
кодекс 
принциптері 
мен 
жоғары 
адамгершілік 
идеалдарды 
басшылыққа  ала  отырып,  оларды  өмірде  жүзеге  асыруда  белсенділік 
көрсетуге,  сондай-ақ,  тұлғалық  адамгершілік  тазалыққа,  адалдық, 
принципшілдік,  жауапкершілік,  шыншылдық,  гумандық  қасиеттерге, 
қоғам  мен  ұжым  көзқарасын  түсіне  білу  дағдысына,  халықтың  қол 
жеткен жетістіктеріне аялы көзқарасқа, терең адамгершілік мәдениетке 
тәрбиелеу;  әр  студентте  патриоттық  және  интернационалдық  сезімді 
дамыту,  болашақ  оқытушыда  халық  алдындағы  өзінің  парызын 
сезінуін,  жаңа  адамды  оқыту  және  тәрбиелеуде  жауапкершілігін 
қалыптастыру.  Болашақ  мұғалімде  адамдық  сананы  дамыту  күрделі 
үдеріс,  ол  кездескен  қарама-қайшылықты  жоюмен,  аға  ұрпақтардың 
адамгершілік  тәжірибесін  меңгеріп,  ой  елегінен  өткізумен,  ұнамды 
адамгершілік  дәстүрін  меңгерумен  сипатталады.  Болашақ  мұғалімдер 
тұлғасының  қалыптасуына  жоғары  оқу  орны  ұжымында  орныққан 
адамгершілік  көзқарас  жүйесі  айтарлықтай  ықпал  жасайды.  Олар 
студентгерде  адамдық  норма  бағдарының  бекуіне  мүмкіндігінше 
жағдайлар 
туғызады.  Болашақ  мұғалімдерде  адамгершіліктің 
қалыптасуы әртүрлі практикалық іс-әрекеттер мен адамгершілік ағарту 
істерін  ұйымдастыру  жолдары  арқылы  жүзеге  асады.  Студенттерді 
адамгершілікке  тәрбиелеу  -  ұйымдасқан,  басқаруға  болатын  үдеріс. 
Жоғары  педагогикалық  оқу  орны  студенттерінің  адамгершілігін 
дамыту  үдерісін  басқару  тәрбие  мазмұнын,  формаларын,  әдіс-
тәсілдерін 
сұрыптауға 
және 
пайдалануға 
негізделеді. 
Олар 
студенттердің  адамгершілік  тәрбиелілігі  деңгейінің  айтарлықтай 
жоғарылауына көмектеседі. Ал бұл болса болашақ  мұғалімнің кәсіби-
педагогикалық даярлығы мен студенттер тәрбиесіне бүгінгі қоғамның 
қоятын  мақсат,  міндеттерін  ескере  отырып,  нақты  адамгершілік 
бейнесін  жасауға  мүмкіндік  береді.  Болашақ  мұғалімдердің 
адамгершілік  тәрбиесі  жүйесін  жүзеге  асыру  әртүрлі  тәрбие 
жұмыстарының 
тиімділігін 
арттыруға 
көмектеседі, 
соңғысы 
адамгершілік тәрбиесінің мақсаттары мен мазмұнына сай болуы керек, 
нақтырақ 
айтқанда, 
адамгершілік 
сенімділік 
пен 
жетілген 
азаматтылықты,  гумандық  көзқарасты  қалыптастыруы,  болашақ 
мұғалімдердің  жоғары  адамгершілік  қасиеттерін  дамытуы,  іс-
әрекеттерде  белсенділігін  қамтамасыздандыруы  қажет.  Болашақ 
мұғалімдерде  осындай  жоғары  адамгершілік  қасиеттерді  тәрбиелеуде 

181
 
қазақ  халқының  адами  дәстүрлері  маңызды  рөл  атқаратынына  көз 
жеткізуге болады. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Плахов Д. 
Традиций 
и 
общество. 
Философско-социологические 
исследования, Москва, 1992, 220 с. 
2.
 
Қазақ Совет энциклопедиясы, Т. З, Алматы, 1973, 624 б. 
3.
 
Философиялық сөздік / Ред.колл: Р.Н. Нұрғалиев, т. б. А, 1995, 525 б. 
4.
 
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі, Т. З, Алматы, 1978, 735 б. 
5.
 
Словарь по этике / Под ред. Кона И.С. Москва, 1975, 392 с. 
6.
 
Сарсенбаев Н.С.  Обычай  и  традиции  и  общественная  жизнь. 
Алматы,1974, 180 с. 
7.
 
Қисымова А.Қ.  Қазақтың  халықтық  педагогикасы  арқылы  оқушыларға 
адамгершілік тәрбие беру. Пед.ғыл.канд.дис. Алматы, 1994, 150 б. 
 
 
 
 

 
 
 
 
«НАУЧНАЯ ДИСКУССИЯ:  
ИННОВАЦИИ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ» 
 
 
 
 
Сборник статей по материалам XLVII международной  
научно-практической конференции 
 
 
№ 3 (46) 
Март 2016 г. 
 
Часть II 
 
 
В авторской редакции 
 
 
Подписано в печать 28.03.16. Формат бумаги 60х84/16. 
Бумага офсет №1. Гарнитура Times. Печать цифровая.  
Усл. печ. л. 11,375. Тираж 550 экз. 
 
Издательство «Интернаука» 
127276, г. Москва, ул. Ботаническая, д. 14, офис 21 
E-mail: mail@internauka.org 
 
Отпечатано в полном соответствии с качеством предоставленного 
оригинал-макета в типографии «Allprint» 
630004, г. Новосибирск, Вокзальная магистраль, 3